22

Polacy na Ukrainie

1 września 2008 * Kurier Galicyjski

„MAZURY” NA ŚCIEŻKACH PODOLA

zefa Podluka syna Jana, Józefa

mieszkali w chatach, byli też

Perkowskiego syna Błażeja oraz

tacy, którzy mieszkali w ziemian

wielu innych leżą w archiwum

kach... W naszym domu chleb

obwodowym i czekają na ba

na stole był, dzielono nim się

daczy.

z innymi. Byłem jedynakiem,

JAN KOZIELSKI

W czasie represji stalinowskich

ojciec pracował jako stolarz

tekst i zdjęcia

w Ołeksandriwce zginęło więcej

w Latyczowie. Przewodniczą

ludzi (29 osób), niż na frontach II

cym Komitetu Wykonawczego

Idąc od drogi do wsi Ołek

wojny światowej (22 osoby ).

był Korecki...

sandriwka, nazywanej tu Mazu

W drugiej połowie lat 90. we

Mówią, że na miejscowym

rami, w obwodzie chmielnickim,

wsi postawiono nieduży pomnik

cmentarzu są groby, w których

przeżywam zaskoczenie. Jeszcze

tych, którzy bronili granic Oj

takiego nie było, żebym na ulicy,

czyzny i spoczywają w mogiłach

która prowadzi wzdłuż wsi,

zbiorowych pod Moskwą, na

nikogo nie spotkał, nie usłyszał

Ziemi Lwowskiej, pod Stanisła

tej prastarej mowy mazurskiej.

wowem, w Polsce, na terenie

Rzucają się w oczy zarośnięte

dawnej Czechosłowacji, Nie

drzew nanizywane są białe

perzem podwórka. Natomiast

ciu). Uściśla, że po polsku jego

miec. Wielu mieszkańców Ołek

krople kwiatów wiśni, jabłoni,

tam, gdzie można odczuć

sandriwki zaginęło bez wieści.

„po batkowi” brzmi „Józefo

grusz.

wicz”. W rodzinie, pamiętam to

tchnienie życia, domy wyglą

Młodość wojenna Karola Retela

Wieś została założona w koń

z dzieciństwa, często opowia

dają, jak pisanki wielkanocne.

syna Damiana przypadła na

cu wieku XIX, wspominał z opo

Pomalowane, zadbane, zapra

dano, jak moi dziadowie, jak

służbę w Wojsku Polskim, o czym

wiadań swej rodziny Józef

szające, by je odwiedzić. Właści

często wspominał po wojnie.

Zdybel, ur. w 1925 r. Przesiedleńcy,

cieli tych domów i gospodarstw

Z panem Karolem idziemy do

czyli nasi dziadowie i pradzia

warto by nagradzać za to, że są

miejscowego kościoła, który

dowie, przybyli tu z Szaróweczki

akuratni i schludni.

mieszkańcy zbudowali własno

i Maćkowiec, wsi, które leżą

Mieszkańcy naszych Mazurów

ręcznie w 1992 roku (na zdjęciu).

niedaleko Płoskirowa. Dowie

już dawno porzucają chaty. Tak

„Do nas stale w niedziele i święta

dzieli się o tym, że właścicielka

nazywają swoją wieś rdzenni

przyjeżdża po kolei trzech księży

tych ziem, Dorożyńska, której

mieszkańcy, chociaż na drogow

ze Starokonstantynowa”, mówi

majątek był w Eliaszówce,

skazie i w podziale administracyj

pan Karol. Wcześniej do Ołek

leżą mieszkańcy tej wsi, zmarli

sprzedaje je za niewielką cenę.

nym jest to wieś Ołeksandriwka,

sandriwki przyjeżdżali księża z

śmiercią głodową...

ludzie tamtego pokolenia przy

Połonnego, Latyczowa, Chmiel

Są tam napisane nazwiska, kto

jechali i założyli w 1900 roku wieś.

nickiego...”

zmarł z głodu i w którym miejscu

Najpierw na gołe miejsce przyjechało 20 rodzin,

Pan wybaczy, ale chciałbym

Kiedyś tu mieszkał pan Doro

leży, chociaż na niektórych nie

nie było, gdzie mieszkać. Trudno sobie dziś

żyński, mający na własność

też usłyszeć, co Pan myśli o „Kar

są już widoczne krzyże, a jed

wyobrazić, że na miejscu dzisiejszej Ołeksan

ziemię, na której rosły krzaki i las.

cie Polaka”.

nak odprawiana jest tam msza

driwki były ziemianki i kurne chaty. Wspólnie,

Drzewa wycinał i sprzedawał

Mówiłem już, że w tym roku

żałobna.

skończyłem 85 lat... Już jest za

drożej, zaś pieńki, które zosta

Jak przebiegało życie w Ołek

zgodnie zaczęli budować domy wzdłuż ulicy.

wały, sprzedawał taniej naszym

późno... We wszystkich czasach

sandriwce po 1917 roku?

Za rok przyjechało tu jeszcze 15 rodzin. Tak

przodkom. Właśnie nasi pradzia

w dolinie wyrosła ulica, którą nazwano

„We wszystkich czasach byłem i czułem się

dowie i dziadowie, którzy miesz

Ołeksandriwką.

Polakiem, o czym jest zapis i w akcie urodzenia,

W czasie represji

i w dowodzie osobistym” Karol Kozak.

stalinowskich w Ołek

Wówczas marzeniem każdego

opowiada Hanna Bondar, po

było to, by mieć na własność

mężu Kozak.

byłem i czułem się Polakiem,

Mieszkańcy Ołeksandriwki

sandriwce zginęło

choćby szmat ziemi. Można ją

Jak się teraz mieszka w Ołek

o czym jest zapis i w akcie

otrzymali część dawnych ob

więcej ludzi (29 osób),

było tu swobodnie nabyć za

sandriwce? pytam.

urodzenia, i w dowodzie osobis

szarniczych ziem Dorożyńskich.

niż na frontach II wojny

względnie nieduże pieniądze.

Żyje się niedobrze, ciężko, bo

tym. Umiem czytać i pisać po

Jednak, niedługo się trudzili

światowej (22 osoby).

Najpierw na gołe miejsce

nic już nie ma w naszej wiosce...

polsku. Jeździłem do Polski z piel

prawdziwi gospodarze. Najlepsi

przyjechało 20 rodzin, nie było,

Ani spółdzielni, ani biblioteki, ani

grzymami ze Starokonstanty

Mazurzy, którzy znali ziemię i którzy

gdzie mieszkać. Trudno sobie dziś

kali w Szaróweczce i Maćkow

szkoły, ani klubu, jeden telefon

nowa. Kiedy byłem w wojsku,

z każdym rokiem otrzymywali

wyobrazić, że na miejscu dzisiej

cach, niedaleko Płoskirowa,

w FAPie. Autobus do Starokon

byłem w Polsce wiele razy. Kiedy

coraz to bogatszy urodzaj, nie

szej Ołeksandriwki były ziemianki

stantynowa nie jeździ już przez

obecnego  Chmielnickiego,

się skończyła wojna, byłem w Ber

bali się odpowiedzialności i nie

i kurne chaty. Wspólnie, zgodnie

nasze Mazury.

linie, w Treptow Parku. Nasza

kupili tu ziemie.

czekali, aż otrzymają wytyczne,

zaczęli budować domy wzdłuż

Czy jest we wsi ktoś starszy od

Jak dzieci docierają do szkoły,

jednostka została zlikwidowana

dotyczące prowadzenia zorga

ulicy. Za rok przyjechało tu jesz

Pana?

przecież to ponad dziesięć kilo

dopiero w 1946 roku. Trafiłem do

nizowanych kampanii rolniczych,

cze 15 rodzin. Tak w dolinie wy

metrów do Pilawy.

Nie. Z mężczyzn jestem naj

Kazania, a potem, kiedy nad

zostali aresztowani. Działo się to

rosła ulica, którą nazwano Ołek

Kiedyś wozili je wozem, teraz

szedł rozkaz o demobilizacji,

starszy, a z kobiet jest jedna,

w latach, które wkrótce zostały

sandriwką.

urodzona w 1918 roku, ma 90 lat.

dzieci mają wakacje, a z reguły

przyjechałem do Ołeksandriwki.

określone jako terror stalinowski.

Ziemia, nabyta od właści

Wielu z tych, którzy byli w wa

wozi się je autobusem. Kto tylko

Jakie one są, ścieżki mazurów

Prawie co noc przyjeżdżał spe

cieli Eliaszówki, należała do

jest młodszy, wyjeżdża stąd.

szej wsi, dziwi się, jakim językiem

podolskich? Na czym polegają

cjalny samochód, nazywany

wszystkich mieszkańców. Naj

Starsi, ich rodzice dokąd mają

ich cienie i blaski?

rozmawiacie...

„czarnym krukiem” i zabierał

pierw otrzymywali niewielkie

To dawna mowa mazurska...

jechać? Umierają tutaj. Młodzi

Mój rozmówca opowiada, że

niewinnych mieszkańców.

przydziały, np. jeden 5 dziesię

Pamiętam, w Ołeksandrówce

szukają pracy w miastach, a lu

we wsi są bardzo przestrzegane

Mieszkańców tej wsi oskar

cin, inny  10, zależało to od

dzie starsi, emeryci, muszą tu

była czteroletnia szkoła polska,

polskie święta i obrzędy. Jednak

żano „o szpiegostwo na korzyść

składu rodziny oraz ilości jej

mieszkać. Przez całe życie pra

nas jest coraz mniej,  mówi.

„

do której uczęszczałem. Jeśli ktoś

Polski, nielegalne przekraczanie

członków. Później wieśniacy

chciał się uczyć dalej, to szedł

cowałam na farmie, teraz jestem

Niedawno we wsi było 140 gos

granicy, o udział w tak zwanej

kupowali ziemię, kto ile mógł,

do Starokonstantynowa. Potem

na emeryturze w domu sama.

podarstw, a teraz zostało jedynie

organizacji kontrrewolucyjnej”.

aby prowadzić gospodarstwo

Farmy od dawna już nie ma. Nie

kształciłem się w szkole wieczo

40. Niekiedy przyjeżdżają do nas

Chodziło o POW, Polską Organi

indywidualne. Jednak, mizerne

ma tu nic z dawnej Ołeksan

Polacy, interesują się naszym

rowej, która była siedmioletnia.

zację Wojskową, która figurowała

działki ziemi, którą mieli na włas

Teraz wiele się mówi o czasach

driwki...

życiem, dziwią się, że w Ołeksan

w donosach. W latach niepod

ność, nie pozwalały im wykarmić

Wielkiego Głodu, o czym wcześ

A co robią nowoutworzone

driwce zachowała się stara

ległości Ukrainy ziomkowie, którzy

rodzin, liczących po 6 8 dzieci.

rodziny? Mieszkają tu?

niej nie wolno było nawet wspo

mowa Mazurów, przywożą arty

zginęli bez winy, zostali zreha

„Po jednej stronie wsi były ziemie

Dzieci zabierają do miasta do

kuły spożywcze i książki.”

minać...

bilitowani. Sprawy osobowe

Dorożyńskiej, po innej  ziemie

W tamtych latach byłem pas

Starokonstantynowa i Chmielnic

Ołeksandriwka Mazury,

mieszkańców Ołeksandriwki:

wieśniaków z Ołeksijiwki, dlatego

kiego, i dalej. Jeśli tworzą nowe

tuszkiem, pasłem krowę. Mama

obwód chmielnicki

Wojciecha Zdybela syna Józefa,

JAN KOZIELSKI, ur. w 1954 roku,

też przesiedleńcy, których cechą

rodziny, to wesela robią w mias

dawała mi pajdkę chleba, kład

Józefa Zaleckiego syna Karola,

członek Narodowego Stowarzy

było zamiłowanie do pracy,

tach, jednak przechowujemy

ła do torby i szedłem paść...

Karola Ignata syna Wojciecha,

szenia Dziennikarzy Ukrainy, la

wynajmowali się do właścicielki

W owych czasach w wielu

Karola Ignata syna Jana, Lud

nasze tradycje.

ureat wielu konkursów ogólno

Eliaszówki”. Tak pisała w szkicu

Wieś, gdy się spojrzy na nią

rodzinach chleba brakowało.

wika Ignata syna Jana, Józefa

ukraińskich i międzynarodo

o wsi ówczesna bibliotekarka

z drogi, biegnącej niedaleko

Jak się udawało przeżyć ten

Pękala syna Stanisława, Feliksa

wychwdziedziniedziennikarstwa.

Krzywickiego syna Jana, Anto

Ołeksandriwki, Aniela Głaz.

Mazurów, leży w dolinie. Szcze

niespokojny czas?

Redaktor gazety powiatowej w

Starej Swalawie w obwodzie

Mam 85 lat,  wtrąca się do

Niektórzy chleb mieli... Nie

niego Mazura syna Józefa,

gólnie pięknie wygląda na

chmielnickim.

rozmowy Karol Kozak (na zdję

wiosnę, gdy na zielony naszyjnik

wszyscy pierwsi przesiedleńcy

Karola Podluka syna Jana, Jó