20

Zbrodnia w Święta

16.XII.2008 16.0I.2009 * Kurier Galicyjski

WAWER 26 GRUDNIA 1939

nie zale¿a³o na aresztowaniu

D¹bka i Prasu³y. Niemieckie

dowództwo postanowi³o wyko-

we wszystkim w³adzy nie-

rzystaæ zaistnia³¹ sytuacjê do

mieckiej. Mia³a to byæ policja

tego, by pokazaæ Polakom,

tylko dla Polaków, a jej rozpo-

kto tu teraz rz¹dzi. Pokazaæ

rz¹dzenia nie mog³y dotyczyæ

to wszystkim Polakom, nie

SZYMON KAZIMIERSKI

Niemców. Pocz¹tkowo nikt

tylko tym z Wawra, czy War-

z przedwojennych policjantów

szawy. Kilka godzin zajê³o

Wawer w roku 1939 by³

nie mia³ zamiaru wstêpowaæ

Niemcom chyba uzgadnianie

osiedlem podwarszawskim,

do takiej policji i dopiero

planowanej akcji i zdobycie

po³o¿onym niedaleko, na

groŸba kary œmierci zmusi³a

zgody na jej wykonanie.

po³udniowy wschód od

ich do podjêcia tej wstrêtnej

miasta, po³¹czonym z War-

s³u¿by. Ogromna wiêkszoœæ

szaw¹ lini¹ kolejow¹ i wy-

policjantów œciœle wspó³pra-

godn¹ szos¹. By³ warszawsk¹

cowa³a potem z powsta³ymi

dzielnic¹ willow¹, cich¹ i

ZWZ i AK.

spokojn¹. W Wawrze nigdy

Wszystko zaczê³o siê

nic siê nie dzia³o i tak by³o

wczesnym popo³udniem 26

a¿ do 26 grudnia 1939 roku.

grudnia 1939 roku. Zofia

Antoni Bartoszek jeszcze raz powieszony na drzwiach

Po tym dniu Wawer sta³ siê

Bartoszek, ¿ona wawerskiego

swojej restauracji. WyraŸnie widoczna kartka z niemiec-

znany bodaj na ca³ym œwie-

restauratora Antoniego Bar-

Albert Goering - brat

kim ostrze¿eniem

Hermanna

Rozwadowski oceni³, ¿e

Mog³a byæ wtedy godzina

nie ma ¿adnych szans w star-

druga po po³udniu.

Po przyjeŸdzie do Wawra,

ciu z obu bandytami i wyko-

O godzinie 21.30 porucz-

Daume i Wenzel urz¹dzili

nuj¹c znane mu zarz¹dzenia

nik Stephan otrzyma³ z War-

sobie kwaterê w domu pañ-

w³adz niemieckich, przez tele-

szawy wiadomoœæ, ¿e na teren

stwa Klemensiewiczów przy

fon powiadomi³ o obu bandy-

Wawra zosta³ wys³any batalion

ulicy II Poprzecznej 3. Stwo-

tach niemieck¹ komendanturê

policji, który ma dokonaæ

rzono tam coœ w rodzaju s¹du

wojskow¹ w Wawrze. Niemiecki

karnej pacyfikacji miejsco-

doraŸnego, sk³adaj¹cego siê

komendant placu, dowódca

woœci, a porucznik ma odwo³aæ

z przewodnicz¹cego majora

538 batalionu budowlanego,

swoich ludzi i zaprzestaæ

Wenzla, dwóch cz³onków s¹du

porucznik Stephan wys³a³ do

zajmowania siê t¹ spraw¹.

i t³umacza. Na pocz¹tku jesz-

restauracji Bartoszków sa-

Na rozkaz podpu³kownika

cze raz przes³uchano restau-

mochód z dwoma szeregowymi

Maxa Daume, zastêpcy do-

ratora Bartoszka, jego dwie

i dwoma podoficerami, (feld-

wódcy 31 pu³ku Polizei –

córki i policjanta Rozwadow-

weblami), aby bandytów

Regiment Warschau, dwie

skiego. Oko³o godziny 23.00

aresztowaæ.

kompanie (druga i trzecia) 6

ustalono, ¿e za jednego zabi-

Szeregowcy zostali na

batalionu, uda³y siê z War-

tego Niemca trzeba zg³adziæ

Zdjêcie jest z Wawra, ale wykonane w dobrym

zewn¹trz, a podoficerowie

szawy do Wawra. Kompaniami

100 Polaków. Patrole policyjne

oœwietleniu dziennym, podczas gdy ob³awa na ludzi,

weszli na salê restauracyjn¹.

dowodzi³ major Wilhelm

rozesz³y siê po Wawrze i tu¿

jak i rozstrzeliwanie, odbywa³y siê po ciemku. Jest to

Obaj podoficerowie nie mieli

Wenzel. Wraz z oddzia³em do

obok Wawra po³o¿onym Ani-

wiêc chyba zdjêcie wykonane podobnie, jak zdjêcie

chyba ¿adnego doœwiadcze-

Wawra uda³ siê te¿ podpu³-

nie, z zadaniem aresztowania

powieszonego Bartoszka, czyli 27 grudnia podczas

nia w prowadzeniu takich

kownik Max Daume. Proszê

wszystkich mê¿czyzn w wieku

ponownego pojawienia siê Niemców w Wawrze

akcji, bo najwyraŸniej zbaga-

zwróciæ uwagê na up³yw

od 16 do 70 lat.

Zaczêto przed oblicze

Kompaniami dowodzi³ major Wilhelm

cie. Na pewno w ca³ej Pol-

toszka, korzystaj¹c z tego, ¿e

„s¹du” przyprowadzaæ ludzi,

Wenzel. Wraz z oddzia³em do Wawra

sce. Wawer sta³ siê symbo-

z powodu Œwi¹t restauracja

kompletnie nie wiedz¹cych,

lem walki Polaków z nie-

jest nieczynna, postanowi³a

o co chodzi, wyci¹ganych po

uda³ siê te¿ podpu³kownik Max Daume.

mieck¹ okupacj¹. Nocami

przewietrzyæ salê restauracyj-

nocy z ³ó¿ek, zebranych na

na murach Warszawy pisano

n¹ i pozostawi³a drzwi resta-

telizowali niebezpieczn¹ sy-

czasu pomiêdzy godzin¹,

dworcu kolejowym. Naprawdê

- „Wawer pomœcimy”, i wszys-

uracji, prowadz¹ce na ulicê

tuacjê, w jakiej siê znaleŸli.

w której dowiedziano siê

nie wiem, po co Niemcom

cy wiedzieli, ¿e to powstaje

osiedla, nie zamkniête i uchy-

W jednej chwili D¹bek i Pra-

w Warszawie o zabiciu dwóch

by³a ta parodia s¹du. Nikt

polska partyzantka. Có¿

lone.

su³a wyci¹gnêli pistolety i za-

niemieckich podoficerów i go-

nikogo nie s¹dzi³, bo niby, co

takiego sta³o siê w Wawrze

Nagle, poprzez nie zam-

czêli strzelaæ do Niemców.

dzin¹, w której podjêto decy-

tu by³o do rozs¹dzania? Niemcy

26 grudnia 1939 roku?

kniête drzwi, do restauracji

Jeden z nich pad³ od razu

zjê o wys³aniu do Wawra

niczego nie protokó³owali,

Drugi dzieñ Œwi¹t Bo¿ego

wtargnêli dwaj groŸnie wy-

zabity, drugi zosta³ bardzo

dwóch kompanii policji.

wiêc widocznie niepotrzebna

Narodzenia w roku 1939, to

gl¹daj¹cy mê¿czyŸni. Mimo

ciê¿ko ranny, a bandyci po-

Wawer oddalony jest od War-

im by³a nawet oficjalna

by³o prawie dok³adnie trzy

protestów pani Zofii, mê¿-

przez mieszkanie Bartoszków

Oko³o godziny 23.00 ustalono, ¿e za

rzucili siê do ucieczki. W

Policjant Rozwadowski rozpozna³ groŸ-

strzelaninie zosta³a te¿ ranna

jednego zabitego Niemca trzeba

nych bandytów: Mariana Prasu³ê

Zofia Bartoszek. Niemiecki

zg³adziæ 100 Polaków. Patrole policyjne

¿o³nierz, stoj¹cy dot¹d z ka-

i Stanis³awa D¹bka.

rabinem na ulicy, zacz¹³

rozesz³y siê z zadaniem aresztowania

miesi¹ce po kapitulacji War-

czyŸni nie chcieli opuœciæ

ostrzeliwaæ uciekaj¹cych

wszystkich mê¿czyzn w wieku od 16

szawy. Okupacja niemiecka

restauracji i za¿¹dali podania

bandytów, ale ¿adnego z nich

do 70 lat.

dopiero siê zaczyna³a i niko-

im jedzenia. Przestraszona

nie trafi³. Przerwa³, wiêc strze-

mu nie przychodzi³o jeszcze

ich obecnoœci¹ kobieta poda³a

lanie i próbowa³ ratowaæ

do g³owy, ¿e bêdzie ona taka

im jakieœ kanapki i papierosy.

umieraj¹cego podoficera.

szawy o jakieœ 10 kilometrów.

„przykrywka” dla ich akcji.

brutalna, jak i to, ¿e potrwa

Tymczasem pan Bartoszek

Kierowca niemieckiego samo-

Od roku 1951 Wawer sta³ siê

S¹dziæ niby mia³ major

ona a¿ tak d³ugo. Okupant

zawiadomi³ telefonicznie wa-

chodu na najwy¿szej szyb-

dzielnic¹ Warszawy, a wtedy

Wenzel, ale tak naprawdê to

chyba te¿ jeszcze nie do koñca

werski posterunek polskiej

koœci odjecha³ do komendan-

le¿a³ tu¿ u granic stolicy.

Daume, siedz¹cy obok „s¹du”,

wiedzia³, jak siê zabraæ za

policji o najœciu na jego

tury po pomoc. Za chwilê po-

Dojazd do Wawra powinien

decydowa³, kogo pozostawiæ

administracjê zdobytego

restauracjê. Po chwili zjawi³

kaza³a siê niemiecka sanitarka,

zaj¹æ policji niemieckiej kilka-

do rozstrzelania, a komu da-

kraju. Wci¹¿ jeszcze istnia³a

siê policjant Rozwadowski,

ale ranny podoficer ju¿ nie ¿y³.

naœcie minut, a nie siedem

rowaæ ¿ycie. Wytypowanych

niemiecka administracja

który, obserwuj¹c z g³êbi

Porucznik Stephan przes³ucha³

godzin. Dlaczego Niemcom

do rozstrzelania ustawiano

wojskowa, ale ju¿ zaczê³a poja-

mieszkania Bartoszków obu

Bartoszka i Rozwadowskiego,

potrzebne by³o pó³ dnia na

w szeregach, pod stra¿¹, na

wiaæ siê obok niej niemiecka

mê¿czyzn siedz¹cych na sali,

po czym puœci³ ich wolno.

decyzjê o wys³aniu policji do

podwórku domu.

administracja cywilna.

rozpozna³ ich jako bardzo

Rozkaza³ jednej kompanii

Wawra? W dodatku dwóch

Czas mija³, a „s¹d” wci¹¿

17 grudnia 1939 roku

groŸnych bandytów, Mariana

swojegobatalionuprzeszukanie

kompanii policji? Wiadomo

jeszcze nie „nazbiera³” po-

rozporz¹dzenie Generalnego

Prasu³ê z Falenicy i Stanis-

domów Wawra w celu odnale-

przecie¿, ¿e do ujêcia dwóch

trzebnych Niemcom do roz-

Gubernatora Hansa Franka

³awa D¹bka z niedalekiego

zienia obu przestêpców, a do

bandytów nie trzeba a¿ kil-

strzelania 200 Polaków, wiêc

powo³ywa³o do ¿ycia polsk¹

Zastowa. Obaj od dawna byli

swojego dowództwa z³o¿y³

kuset uzbrojonych po zêby

ko³o godziny drugiej w nocy

policjê. Nie by³a to policja

poszukiwani za napady ra-

raport o wydarzeniach i o

policjantów. Niemcom, jak to

Wenzel i Daume ustalili, ¿e

pañstwowa, a policja samo-

bunkowe i zastrzelenie poli-

swoich zarz¹dzeniach, zwi¹za-

pokaza³o ich póŸniejsze

zadowol¹ siê 60 Polakami za

rz¹dowa, podlegaj¹ca wszak¿e

cjanta.

nych z tymi wydarzeniami.

zachowanie w Wawrze, wcale

jednego Niemca.