42

Podole, Kazachstan,

16.XII.2008 16.0I.2009 * Kurier Galicyjski

KOLEJE LOSU OBYWATELKI TRZECH PAŃSTW

JAN KOZIELSKI

odczucie, ta intuicja, to du-

wiedzia³, ¿e jest tu jego ro-

tam w Stanach, mia³ firmê

tekst i zdjêcia

chowe przyci¹ganie – pozostaje

dzona siostra, dlatego mo¿e

prywatn¹, samochody, gos-

u wszystkich ludzi na ziemi.

przyjechaæ do Ledzianki i to

podarkê, ³adny dom.

W tych dniach up³ywa

- Powróæmy jeszcze do

Cz³owieka zawsze bêdzie

nie zostanie mu zabronione.

71 lat odk¹d z wielu po-

karty celinogradzkiej, a

ci¹gnê³o tam, gdzie siê uro-

Zawsze, kiedy spotykali siê

dolskich wsi w 1936 roku

raczej kazachskiej w Pani

dzi³.

z babci¹, wspominali wszyst-

deportowano do Kazach-

- Pani odczuwa³a w Niem-

¿yciu. Proszê powiedzieæ,

kie bol¹ce i przykre szczegó³y,

stanu osoby narodowoœci

czech wiêksz¹ têsknotê do

jak czêsto œpiewa³a Pani

które wywo³uj¹ ³zy. Rozma-

polskiej. Nasza rozmówczyni

Kazachstanu czy do Le-

tam piosenki polskie, uk-

wiali o tym, jak ich wysied-

urodzi³a siê znacznie póŸ-

dzianki?

niej we wsi Ledzianka na

- Oczywiœcie, têsknota

Podolu. Tam zda³a maturê,

by³a. Teraz, gdy przebywam

a na zaproszenie swej ro-

w Niemczech, bardziej tê-

dziny, któr¹ zes³ano w

skniê do Ledzianki.

tamtych smutnych latach

- Czy Pani by³o ciê¿ko

Maria Zielska

do Kazachstanu, wyjecha³a

siê przyzwyczaiæ i w Celi-

tam. Los jednak zaprowa-

nogradzie, i w Niemczech

cha³am razem z rodzin¹ do

dzi³ j¹ do Niemiec, gdzie

do tamtejszego trybu ¿ycia,

Niemiec, gdzie mieszkam do

mieszka do dziœ. Z Mari¹

do tamtego, zupe³nie od-

dziœ.

Zielsk¹, córk¹ Ludwika (po

miennego, ni¿ u nas, po-

- Czy mo¿e Pani zdra-

mê¿u Kuchar), która przez

strzegania œwiata?

dziæ, w jakim zawodzie

30 lat mieszka³a w Kazach-

- Wie pan, przyjechawszy

Pani tam pracuje?

stanie, spotka³em siê w jej

do Kazachstanu z Ledzian-

- Pracujê w sklepie, w wy-

rodzinnej wsi, dok¹d przy-

ki, przyzwyczai³am siê szyb-

uczonym zawodzie. W moim

jecha³a z Niemiec na urlop.

ciej, bardzo têskni³am, a¿

W podolskim krêgu rodzinnym

wieku ciê¿ko jest ju¿ znaleŸæ

- Tak, urodzi³am siê w Le-

przyjecha³am za rok. Kiedy

zatrudnienie, chocia¿ siê nie

dziance, jednak po zdaniu

przyjecha³am do Niemiec,

zabrania pracowaæ, jednak

raiñskie? Czy osoby prze-

matury wyjecha³am do Ka-

nostalgia siê nasila³a, byæ

lano, jak oni doje¿d¿ali, jak

trzeba znaæ niemiecki. Nie

siedlone zna³y jêzyk polski,

zachstanu, gdzie mieszka³y

mo¿e, z powodu bariery jêzy-

by³o ciê¿ko w drodze i w

mo¿na pracowaæ w zawo-

czy w tym jêzyku tam roz-

siostry mamy, deportowane

kowej. Do kultury, obyczajów,

samym ju¿ Kazachstanie, jak

dzie, je¿eli siê nie zna jêzyka.

mawia³y?

w 1936 roku.

tradycji, zreszt¹, zachowañ,

g³odowali i jak ratowali ich

Mieszkam w mieœcie Ulme,

- Proszê wybaczyæ,

manier, do tej ich porz¹d-

- Jêzyk ludzie znali. Ma-

tam i pomagali Kazachowie.

mamy dwupokojowe miesz-

chcia³em uœciœliæ – do Ka-

noœci przyzwyczai³am siê

ma rozmawia³a tu, w Le-

Dzielili z zes³añcami kawa³ek

kanie.

zachstanu Pani pojecha³a

szybko. Byæ mo¿e, dlatego,

dziance, po polsku do

Mama rozmawia³a

- Proszê powiedzieæ, czy,

z w³asnej woli?

¿e to wszystko zosta³o mi

siódmego roku ¿ycia, ukra-

przebywaj¹c w Kazachsta-

- Tak, z w³asnej. Pojecha-

przekazane na pewnym po-

iñskiego nie zna³a zupe³nie.

tu, w Ledziance,

nie, Pani czêsto myœla³a

³am do sióstr mojej babci.

ziomie genetycznym. Mój

Kiedy zabrano dziadka,

po polsku do

m¹¿ mówi³: jesteœ urodzona

przyszli z rady wiejskiej

Chcia³abym jeszcze choæby raz przyjechaæ

siódmego roku

dla Zachodu, zawsze taka

(o tym niejednokrotnie mó-

by³aœ, wychowywa³aœ dzieci

wi³a babcia, a mama potwier-

do swej rodzinnej wsi, pochodziæ jej uliczkami,

¿ycia, ukraiñskiego

wedle standardów europej-

dza³a) i wystawili takie ulti-

spotkaæ siê z mieszkañcami. To odczucie, ta

nie zna³a zupe³nie.

skich. Zawsze mówi³am dzie-

matum: „Je¿eli bêdziesz roz-

intuicja, to duchowe przyci¹ganie – pozostaje

ciom, ¿e powinny siê zacho-

mawia³a w jêzyku polskim,

u wszystkich ludzi na ziemi. Cz³owieka

wywaæ w sposób kulturalny,

zeœlemy ciê tam, dok¹d ze-

chleba i dach nad g³ow¹, za-

zawsze bêdzie ci¹gnê³o tam, gdzie siê urodzi³.

kulturalnie rozmawiaæ, bo

s³aliœmy twego mê¿a. Zeœlemy

praszali do swoich ziemianek.

tak mi zawsze mówi³a moja

ciebie sam¹, a dzieci zosta-

W mojej rodzinie zawsze

o Ledziance, o swej rodzin-

W 1936 roku zosta³y zes³ane

babcia.

wimy tu.” Po takim zastra-

mówiono, ¿e Kazachowie

- Oczywiœcie, regu³y

nej wsi, aczkolwiek czêsto

do Kazachstanu jej dwie

szaniu w rodzinie przestano

nam pomagali, nas rozumieli.

dobrego wychowania s¹

jest wspominana niedobrymi

siostry i brat. Nazwisko

rozmawiaæ po polsku. Ja

- Jak wiadomo, do Ka-

wszêdzie takie same. Pani

s³owami?

brata babci - to Krysznew-

zachstanu wysy³ano w

Rêczników nie

niejednokrotnie wspomi-

ski. Mia³ na imiê Wac³aw

- Nie, niedobrymi s³owami

koñcu 1936 roku.

na³a babciê, pochodz¹c¹

(Wiktor) i by³ synem Teo-

Ledzianki nie wspomina³am,

- Babcia mówi³a, ¿e dziad-

mam. Sama je haf-

z rodziny Kryszniewskich,

dora. By³a te¿ Julia Krysz-

poniewa¿ wyros³am tu i kszta³-

ka zabrali w 1937. W 1917

towa³am, ale zo-

newska, Ledzia Krysznew-

roku ich brat uciek³ do Ame-

Kiedy przyjecha³am do Niemiec,

ska, która zmar³a bardzo

ryki. Stamt¹d napisa³ list,

sta³y na pami¹tkê

wczeœnie. Bronia Krysznew-

jakim to cudem trafi³ na

nostalgia siê nasila³a, byæ mo¿e,

u ciotki i babci

ska te¿ – to rodzona siostra

kontynent amerykañski. Za-

z powodu bariery jêzykowej. Do kultury,

Oli. Babcia mi

mojej babci. Pozosta³a tam

bra³ go jakiœ statek, przywióz³

obyczajów, tradycji, zreszt¹, zachowañ,

jej córka, Frosia Krysznew-

tam i wysadzi³. Pisa³ potem:

zawsze powtarza³a:

ska. To moja ciotka od strony

„Jadwigo, p³aka³em tam na

manier, do tej ich porz¹dnoœci przy-

„Jesteœ z krwi

mamy. Po zdaniu matury

brzegu przez ca³y tydzieñ,

zwyczai³am siê szybko. Byæ mo¿e, dlatego,

wyjecha³am do Kazachstanu,

zanim mnie nie przygarnêli

Polk¹, a Polacy

do niej. W 1953 roku, kiedy

jacyœ miejscowi ludzie, u

¿e to wszystko zosta³o mi przekazane

nie haftuj¹ rêcz-

zmar³ Stalin, przesiedleñ-

których wynaj¹³em siê do

na pewnym poziomie genetycznym.

ników.”

com z Kazachstanu pozwo-

pracy.” Pamiêtam zdjêcie

lono przyjechaæ w odwie-

z albumu rodzinnego, na

któr¹ wys³ano z siostrami

dziny do Ledzianki, gdzie

mog³am powiedzieæ w jêzyku

ci³am siê. Kiedy by³am w Ka-

którym brat mego dziadka

do Kazachstanu w latach

ojczystym jedynie kilka zdañ.

urodzili siê i mieszkali.

zachstanie, owszem, przez

stoi obok samochodu ciê¿a-

deportacji ludnoœci polskiej.

Mama po jakimœ czasie

Kiedy ciotka przyjecha³a do

pierwsze lata bardzo mnie tu

rowego i osobowego. Pisa³:

Jak czêsto wspomina³y

nas, to mówi³a: „ Jak zdasz

zapomnia³a jêzyka polskiego.

ci¹gnê³o. Przyje¿d¿a³am dwu-

„Teraz ¿yjê, spójrz, Jadwigo,

one w Kazachstanie ro-

Modli³yœmy siê jednak po

maturê, ¿ebyœ siê nie mêczy-

krotnie, potem siê przyzwy-

na moje gospodarstwo.”

dzinn¹ wieœ? Czy nie by³o

polsku i ja modlitwy pamiê-

³a – jak twoja i moja ciotka i

czai³am. Wci¹gnê³y praca,

Babcia zawsze mówi³a, ¿e,

w nich pragnienia powrotu

moja kuzynka – po zdaniu

tam.

okolicznoœci ¿yciowe. W tej

prawdopodobnie, on poma-

po tylu latach do Ledzianki?

- Czy po latach, spêdzo-

matury zapraszam ciebie do

chwili, kiedy rozmawiamy,

ga³ swej siostrze Broni, która

nych w Kazachstanie, przy-

Kazachstanu. Kiedy zda³am

- Nie znam dziadka Krysz-

jestem, rzec mo¿na, niedaleko

mieszka³a w Karagandzie.

je¿d¿a³a Pani do Ledzianki?

maturê, ona napisa³a list,

niewskiego, to rodzony brat

miejsca zamieszkania. Od

Opowiada³a, ¿e mia³a chustki

mama mnie odwioz³a do

babci. O cioci Frosi powiem,

- Tak, przyje¿d¿a³am z Ka-

Ledzianki do Kazachstanu

z Ameryki. Jakoœ, nielegalnie,

niej. Przez pierwszy rok

¿e, jak rozmawia³am z ni¹,

zachstanu chyba ze cztery

jest odleg³oœæ 5 tys. kilomet-

przekazywa³ on jej te chust-

nie mówi³a, ¿e têskni do tych

razy.

mieszka³am u ciotki, uczê-

rów, a st¹d do mego domu –

ki. Ciocia opowiada³a, ¿e

- Jak Pani dziœ postrzega

stron. Mia³a ciê¿kie wspom-

szcza³am na kursy, potem

2 tys. kilometrów. Chcia³abym

dostawaliœmy ze Stanów

sw¹ rodzinn¹ wieœ?

nienia, do koñca ¿ycia zapa-

moja mama przyjecha³a do

jeszcze choæby raz przyjechaæ

makaron. Nawet, jak go siê

miêta³a, jak j¹ wywo¿ono do

Karagandy i my z ni¹ prze-

- Teraz przyjecha³am i wi-

do swej rodzinnej wsi, po-

ma³o wsypa³o do garnka,

Kazachstanu. Dziadek przy-

nios³yœmy siê do Celinogradu.

dzê, ¿e wygl¹da katastrofal-

chodziæ jej uliczkami, spot-

garnek by³ pe³ny. Pamiêtam,

je¿d¿a³ tutaj, poniewa¿

nie. To ju¿ nie jest Ledzian-

13 marca 1995 roku wyje-

kaæ siê z mieszkañcami. To

¿e babcia opowiada³a, i¿ on,