10

XX lecie Towarzystwa

16 31 stycznia 2009 * Kurier Galicyjski

JAK NIE DOSZŁO DO INTERFRONTU WE LWOWIE

nych pierwszych krokach

profesor Leszek Mazepa z kon-

Towarzystwa. Tak siê z³o¿y³o,

serwatorium. Zaprosiliœmy

¿e by³em cz³onkiem grupy

Polaków na zebranie za³o¿y-

inicjatywnej i pierwszego

cielskie Towarzystwa ¯ydow-

Zarz¹du TKPZL. Co wiêcej,

skiego; a¿eby zobaczyli, jak

bezpoœrednio uczestniczy³em

zaczynaæ swoj¹ dzia³alnoœæ.”

w przygotowaniu samej idei

Zebranie to odbywa³o przy

powstania TKPZL oraz innych

ul. Aleksandra Fredry w Klu-

towarzystw mniejszoœci naro-

bie Szachowym. ¯ydów zebra³o

dowych i etnograficznych we

siê sporo, niektórzy z nich

KONSTANTY CZAWAGA

Lwowie. Ojcem duchowym

wyra¿ali nawet pretensje do

tekst

tych procesów by³ znany

organizatorów, dlaczego wy-

KONSTANTY CZAWAGA,

wybitny ukraiñski dzia³acz

brano takie ma³e pomieszcze-

LUBOMIR KRYSA

spo³eczny, poeta Roœcis³aw

nie, na co Roœcis³aw Bratuñ

zdjêcia

Bratuñ. Z ramienia si³ demo-

rzek³: „Sza! A kto wiedzia³, ¿e

kratycznych zosta³ wówczas

was tylu przyjdzie?…”

wybrany na deputowanego

„Czy s¹ Polacy? – zwróci³

Do napisania tego artyku-

Rady Najwy¿szej ZSRR.

siê do mnie. – Niech pan ich

³u sk³oni³o mnie kilka zda-

W tym budynku, przy ul. Kiliñskiego (obecnie Berendy)

Pierwsza iskra niepodleg-

poszuka.”

rzeñ z mego ¿ycia, a tak¿e

mieœci³o siê przedstawicielstwo polskiej firmy „Metroneks”

³oœci ukraiñskiej siê zapali³a

W przerwie nareszcie zau-

parê ostatnich rozmów z ró¿-

na placu przed Uniwersyte-

wa¿y³em Adolfa Wis³owskiego

nymi osobami, zw³aszcza

(skrót: Telegrafnoje Agentstwo

tem Lwowskim w czasie wieców

w towarzystwie powa¿nego

m³odszego pokolenia. Czasem

„A my bêdziemy zak³adaæ

Sowietskogo Sojuza-Radio-

poparcia dla Towarzystwa

pana w okularach. Tak pozna-

próbuj¹ one odnaleŸæ prawdê

i rejestrowaæ Towarzystwa

telegrafnoje Agentstwo Ukra-

Jêzyka Ukraiñskiego. Wœród

³em profesora Leszka Mazepê.

o szczegó³ach nie tak bardzo

polskie, ¿ydowskie, ormiañskie,

iny). Poniewa¿ nie nale¿a³em

miejscowych dzia³aczy Ukra-

O walnym zebraniu za³o-

odleg³ych kart z historii Lwowa

inne przy Lwowskiej Fundacji

do partii, by³em odpowie-

¿ycielskim Towarzystwa Kul-

iñskiego Ruchu Narodowego

Kultury, - powiedzia³ Roœcis³aw

i Ziemi Lwowskiej.

dzialny za tematy naukowe,

(potemRuch)nieby³opewnoœci,

tury Polskiej Ziemi Lwowskiej

1 listopada ubieg³ego roku

Bratuñ. – Przecie¿ Lwów ma

a tak¿e pisa³em o wydarze-

¿e re¿im kremlowski nie spro-

dok³adnie pisa³ w „Kurierze”

poszed³em na Cmentarzu £y-

takie doœwiadczenie z czasów

niach w dziedzinie kultury.

wokuje na Ukrainie czegoœ

prof. Mazepa. By³em jednym

czakowskim we Lwowie na

przed II wojn¹ œwiatow¹”.

Dziêki przyjacielskim stosun-

podobnego do incydentów na

z cz³onków grupy za³o¿yciel-

groby bliskich mi ludzi. Z

Wœród znajomych szybko

kom z moskiewskimi dzienni-

Litwie i £otwie. Zw³aszcza na

skiej i w pierwszym sk³adzie

wdziêcznoœci¹ patrzy³em, jak

zaczêto poszukiwaæ godnych

karzami o podobnych pogl¹-

Zarz¹du TKPZL. To by³ roman-

poziomie stosunków miêdzy-

m³odzie¿ polska roznosi³a

kandydatów na prezesów.

dach, na w³asn¹ odpowiedzial-

etnicznych i miêdzywyzna-

tyczny okres „wzburzenia ludu

znicze po ca³ym cmentarzu.

Musieli byæ bardzo odwa¿ni.

noœæ i z odrobin¹ ryzyka

niowych. Demokraci ukraiñscy,

przygnêbionego”, który na ró¿-

Wolontariusze zapalili œwia-

Ró¿nie to bywa³o. Od razu

przekazywa³em poza cenzur¹

przede wszystkim, bali siê

ne dostêpne sposoby zrywa³

te³ka równie¿ na grobach nie

zg³osi³ siê na prezesa Towa-

w Kijowie depesze o lwow-

pêta systemu totalitarnego,

Rosjan, których Ukraiñcy, na

tak dawno zmar³ych - poety

rzystwa Ormian sympatyczny

skich wydarzeniach. Trafia³y

wzór narodów ba³tyckich,

jak równie¿ poszukiwa³ swo-

Roœcis³awa Bratunia i rzeŸ-

m³ody cz³owiek Aleksander

one potem na ³amy gazet

zaczêli traktowaæ jako oku-

jej to¿samoœci. We Lwowie

biarza Emanui³a Myœki. Za-

Abramian. Œp. prof. Marion

ogólnosowieckich oraz by³y

pantów. Spowodowa³o to

jedno po drugim powstawa³y

pyta³em dziewczêta i ch³opa-

I³ku, znany artysta-malarz,

przekazywane za granicê. Ten

pierwsze napiêcia i pewne

Towarzystwa Kultury mniej-

ków, czy wiedz¹ coœ o tych

zapewni³, ¿e zorganizuje To-

kana³ przyda³ siê, gdy KC

zamieszanie w licznym œrodo-

szoœci narodowych. Ciekawe,

osobach.

warzystwo kultury wêgierskiej

Partii Komunistycznej Ukra-

wisku rodzin wojskowych i

¿e jedni drugim chêtnie po-

„To pewnie s¹ jacyœ Ukra-

z grona Wêgrów, pochodz¹-

iny w Kijowie wraz ze s³u¿ba-

kombatantów sowieckich. Na

magali w sprawach organi-

iñcy”, - pad³a odpowiedŸ.

cych z Zakarpacia. Wielu

mi specjalnymi wprowadzi³

szczêœcie, znalaz³ siê wtedy

zacyjnych, licznie przychodzili

Jedna z organizatorek akcji

porz¹dnych ¯ydów popar³o

surow¹ cenzurê informacji

pocz¹tkuj¹cy literat rosyjsko-

na zebrania czy imprezy. O

„Œwiate³ko pamiêci dla Cmen-

inicjatywê, jednak powie-

o sytuacji politycznej i kolej-

jêzyczny, pan Sokurow, który

tarza £yczakowskiego” szczerze

„Na prezesa Towarzystwa Polskiego jest

nych wydarzeniach na Uk-

w artykule, wydrukowanym

powiedzia³a, ¿e te¿ nic nie wie

rainie Zachodniej.

potrzebna Osobistoœæ, musi to byæ ktoœ

Miejscowe komitety partii w obwodach

„Najgorzej bêdzie, je¿eli

komuchy i KGB sprowokuj¹

z inteligencji i w³adze musz¹ go zaak-

dociera³y do lojalnych wobec w³adz nie

we Lwowie Interfront, jak w

ceptowaæ. Wydaje mi siê, ¿e tak¹ osobê

- Ukraiñców. Wysy³ano ich do Kijowa w

republikach ba³tyckich i nie

daj Bo¿e, dojdzie u nas do

ju¿ znaleziono, ma to byæ profesor

celu tworzenia Towarzystw mniejszoœci

rozlewu krwi, - ca³y czas siê

Leszek Mazepa z konserwatorium”.

narodowych.

martwi³ pan Bratuñ. – Nie

mo¿emy do tego dopuœciæ za

wszelk¹ cenê.”

w gazecie kijowskiej wyrazi³

tych wydarzeniach, jak tylko

o wspomnianych osobach.

dzieli, ¿e, niestety, szykuj¹ siê

We Lwowie coraz mocniej

poparcie dla odrodzenia uk-

by³o to mo¿liwe, pisa³em w

Nigdy te¿ nie s³ysza³a o ich

do wyjazdu na sta³y pobyt do

czuæ by³o niepodleg³oœæ Uk-

raiñskiego. Na polecenie

œrodkach masowego prze-

dzia³alnoœci na rzecz lwow-

Izraela albo s¹ chorzy. Na pre-

rainy i to bardzo denerwowa³o

pana Bratunia odnalaz³em

kazu. Wiele artyku³ów na ten

skich Polaków. Có¿, nie ma,

zesa siê zg³osi³ pisarz Alek-

stary re¿im. Polska „Solidar-

tego literata. Po zapoznaniu

temat pisa³ te¿ lwowski kores-

co siê temu dziwiæ, poniewa¿

sander Lizen (Lizenberg).

noœæ” s³u¿y³a za przyk³ad dla

siê z naszym œrodowiskiem

pondent APN (Agencja Prasy

20 lat temu owej m³odzie¿y

Og³oszenie wywiesiliœmy w

ukraiñskiego „Ruchu”, demo-

pan Sokurow za³o¿y³ Towa-

Nowiny) Aleksander Gurie-

jeszcze nie by³o na œwiecie.

sektorze ¿ydowskim na

kracja ukraiñska z zazdroœci¹

rzystwo rosyjskojêzycznych

wicz, a zdjêcia do naszych

Sk¹d maj¹ wiedzieæ o wielkim

Cmentarzu Janowskim.

wpatrywa³a siê w dzia³alnoœæ

przyjació³ mowy ukraiñskiej

artyku³ów robi³ fotoreporter

zaanga¿owaniu œp. Roœcis³awa

„Jak tam sprawa z Pola-

litewskiego „Sajudisu”. Tym

imienia Aleksandra Puszkina.

TASS-RATAU Borys Krysztu³

Bratunia i œp. Emanui³a Myœki

kami?” - pyta³ pan Bratuñ.

czasem „s³u¿ba ratunkowa”

Zosta³o zarejestrowane pod

(obecnie mieszka w Izraelu).

w za³o¿enie podwalin towa-

A ta sprawa by³a bardzo

Zwi¹zku Sowieckiego powoli

szyldem Lwowskiego oddzia³u

Przede wszystkim, przekazy-

rzystw kulturalnych ró¿nych

nieprosta i delikatna. Ani Ka-

zaczyna³a organizowaæ kontrolê

obwodowego Ukraiñskiej

waliœmy te reporta¿e do Mos-

mniejszoœci narodowych we

tedra czy koœció³ œw. Antoniego,

mniejszoœci narodowych na

Fundacji Kultury. Oddzia³em

kwy i za granicê. To nie na

Lwowie, wœród nich - Towa-

ani Polski Teatr Ludowy nie

Ukrainie. Miejscowe komitety

kierowa³ rektor Lwowskiego

¿arty denerwowa³o miejscowe

rzystwa Kultury Polskiej

nadawa³y siê na miejsce dla

partii w obwodach dociera³y

Instytutu Sztuki Plastycznej

w³adze komunistyczne. „Prze-

Ziemi Lwowskiej? Czas leci

prowadzenia agitacji w spra-

do lojalnych wobec w³adz nie

prof. Emanui³ Myœko, znany

cie¿ to jest realizacja has³a o

nieub³aganie, spychaj¹c w

wie za³o¿enia Towarzystwa

- Ukraiñców, równie¿ Polaków.

rzeŸbiarz. Na czele sowieckiej

przyjaŸni narodów”, - odpo-

g³¹b historii wydarzenia i ich

polskiego.

Wysy³ano ich do Kijowa w celu

Fundacji Kultury sta³a wów-

wiadaliœmy na wszelkie za-

uczestników. Niestety, jednych

„Takiego szlachetnego œro-

tworzenia Towarzystw mniej-

czas Raisa Gorbaczowa, ma³-

rzuty i pogró¿ki.

ju¿ zabra³ do siebie Pan Bóg,

dowiska, jak Polski Teatr

szoœci narodowych. Ten projekt

¿onka ówczesnego przywódcy

Ostateczna próba komu-

niektórzy wyjechali na sta³e

Ludowy czy parafia katedralna

komunistycznego ZSRR.

nistów zademonstrowania we

do Polski. A tym, którzy wów-

nie wolno nara¿aæ na nie-

dotar³ tak¿e do Lwowa. Tym-

Prawie wszystko, co siê dzia³o

Lwowie „Interfrontu” zazna³a

czas nie byli nawet blisko

bezpieczeñstwo, poniewa¿ im

czasem ca³kiem przypadkowo

w ramach Sowieckiej Funda-

haniebnej klêski. „Ruch”

za³o¿enia TKPZL, teraz raczej

wszystkim i tak jest ciê¿ko,

uda³o siê rozeznaæ, ¿e we Lwo-

cji Kultury i jego oddzia³ów

og³osi³ o zebraniu na wiecu

nie wypada powiedzieæ o tym

chodz¹ z poczuciem niepew-

wie ju¿ zaczyna siê tworzyæ

terenowych, odbierane by³o

ko³o stadionu „PrzyjaŸñ”

ca³ej prawdy. Mo¿e tak byæ,

noœci, a niektórzy ze strachem,

Interfront. Jest dwóch kandy-

w prasiezwielkimentuzjazmem.

(obecnie „Ukraina”). Komuchy

¿e jej nie znaj¹. Dlatego chcia³-

- mówi³ pan Bratuñ. – Tym siê

datów na przywódców, jeden

Wszystko to zaliczano na

ze swej strony przywieŸli

bym bardzo podziêkowaæ

zajmuje konsul Woskowski,

jest Bia³orusinem, a drugi –

rzecz „pierestrojki”. Bardzo

kilkuset przebranych na cy-

Czcigodnemu Panu Profeso-

jest pan Dolo Wis³owski, kto

to ¯yd, który podaje siê to za

dobrze uda³o siê rozkrêciæ

wilów kadetów z lwowskiej

rowi Leszkowi Mazepie za

go nie zna. A na prezesa To-

Wêgra, to za Jugos³owianina.

„aktualn¹” nowinê w œrodkach

wojskowej szko³y politruków

opublikowanie na ³amach na-

warzystwa Polskiego jest

Nie wiadomo by³o, jak bêd¹

masowego przekazu, przede

i studentów szko³y milicji, z

szego „Kuriera” niemal¿e

potrzebna OsobistoϾ, musi

siê zachowywali Polacy, pocho-

wszystkim, w ogólnopañ-

flagami republik sowieckich.

sprawozdawczych wspomnieñ

to byæ ktoœ z inteligencji i w³a-

dz¹cy z Ukrainy wschodniej,

stwowych, w Moskwie. By³em

Przyby³ te¿ autokar z kom-

o jego przewodnictwie TKPZL.

dze musz¹ go zaakceptowaæ.

którzy dot¹d byli na stano-

wówczas korespondentem

batantami, obwieszonymi

Ze wzruszeniem czyta³em

Wydaje mi siê, ¿e tak¹ osobê

wiskach sekretarzy partyjnych

filii lwowskiej TASS-RATAU

orderami i odznaczeniami

i wspomina³em o tych trud-

ju¿ znaleziono, ma to byæ

czy pracowali w milicji.