12

Sól – to bogactwo

16 31 stycznia 2009 * Kurier Galicyjski

GALICYJSKA BARBÓRKA, CZYLI TAJEMNICA HERBU

MARCIN MARYNOWSKI

z nich wa¿y³ od kilkuset kilo-

tekst i zdjêcia

gramów do 2 ton. Ba³wany

solne by³y podstawow¹ form¹

Dnia 4 grudnia górnicy œwiê-

handlow¹, przewo¿ono je wo-

tuj¹ dzieñ swojej patronki,

zami konnymi, sp³awiano

œw. Barbary. No dobrze,

Wis³¹ do sk³adów solnych

ale co to ma wspólnego

(jednym z nich by³ np. Solec

z Galicj¹, przecie¿ tam

w Warszawie); oprócz nich

wêgla nie wydobywano! To

handlowano te¿ sol¹ w becz-

prawda, ale Karpaty i ich

kach. Tak by³o w czasach

Pogórze obfitowa³o w z³o¿a

królewskich. W okresie zaboru

soli. Dlatego te¿ zapraszam

austriackiego nastêpowa³a

na nietypow¹ wyprawê

mechanizacja produkcji, a do

szlakiem miast i miejsco-

zbytu soli przyczyni³a siê w

woœci, gdzie wydobywano

du¿ym stopniu linia kolejowa,

sól. Przemierzymy kilkaset

która dotar³a do Wieliczki w

kilometrów trasy, po³o¿o-

1857 r. W mieœcie o niskiej

nej dziœ w trzech pañstwach

zabudowie bez trudu da³y siê

i odwiedzimy miejsca, gdzie

zauwa¿yæ szyby górnicze,

wytwarzano produkt na co

œwiadcz¹ce o tym, z czego

dzieñ dla nas konieczny.

miasto ¿y³o. Do koñca okresu

zaboru w Wieliczce istnia³o 8

¯upy Krakowskie

szybów, z których 3 by³y

i Ruskie

wydobywcze, 2 zjazdowe dla

Ka¿dy s³ysza³ o kopalni so-

górników, a 1 do transportu

li w Wieliczce, tak¿e Bochnia

koni, wreszcie 2 szyby wenty-

jest dobrze znana z wydoby-

lacyjne. W samym centrum

wanej tu soli. Gdy cofniemy

miasta sta³ g³ówny szyb, który

siê o 250 lat, wyobrazimy

nosi³ imiê, oczywiœcie, Cesa-

Mapa saliny kaczyckiej z 1824 r.

sobie te dwa niedu¿e wówczas

rza Franciszka Józefa, a cztery

dzonej Polsce po 1918 r. Znaj-

miasta i zobaczymy wyró¿nia-

brudnych karczmach, pozba-

dowa³y siê one w miejscowoœ-

j¹ce siê wœród innych zabu-

wionych wygód, za to pe³nych

ciach: Lacko, Drohobycz, Steb-

pijanych ch³opów, gdzie nocleg

dowañ charakterystyczne

nik, Bolechów, Dolina, Ka³usz,

³¹czy³ siê z ryzykiem kradzie¿y.

drewniane budynki, wewn¹trz

Delatyn, £anczyn i Kosów.

Kto mimo to jecha³ dalej przez

których umieszczone by³y

Do tych w³aœnie miejsc,

Galicjê, jak na przyk³ad Fran-

kieraty – urz¹dzenia s³u¿¹ce

nazywanych w czasach austri-

ciszek Kratter, podsumowy-

do transportowania soli z pod-

ackich Salinami Zachodnio-

wa³ podró¿ w taki sposób:

ziemia kopalni na powierz-

galicyjskimi (Wieliczka i Boch-

„Miasta galicyjskie musia³y

chniê. Powiedzielibyœmy dzi-

nia) oraz Salinami Wschodnio-

siaj, windy, tyle, ¿e napêdzane

kiedyœ znajdowaæ siê w bez

galicyjskimi (9 wymienionych

porównania lepszym po³o¿e-

si³¹ kilku par koni.

wy¿ej), zapraszam teraz sza-

niu, ni¿ obecnie. Lwów posia-

Sól by³a wielkim bogac-

nownego Czytelnika, dodaj¹c

da³ prawo sk³adu, wielkie jar-

twem. Jej sprzeda¿ przynosi³a

jeszcze jedn¹ salinê, w Kaczyce,

marki, wagê miejsk¹, sk³ady. W

spore zyski. Kopalnie nale¿a³y

dziœle¿¹c¹wpó³nocno-wschod-

Jaros³awiu funkcjonowa³a

do kolejnych królów Polski,

niej Rumunii. Choæ le¿a³a na

wielka gie³da, któr¹ przenie-

a ci oddawali je w dzier¿awê

austriackiej Bukowinie, by³a

magnatom, którzy nadzorowali

siono dziœ na ratusz. Brody

za³o¿ona w czasach zaborów

produkcjê i mieli rozliczaæ siê

s¹ przoduj¹cym i prawie jedy-

z panuj¹cymi. Nie tylko w

Szyb „Barbórka” w Kaczyce

Wieliczce i Bochni wydoby-

wano sól. W czasach przedroz-

inne szyby nazwane by³y

jeszcze sentyment, z jakim

biorowych ¿upy solne zaczy-

imionami z rodziny cesarskiej.

wspominane s¹ czasy cesarza

na³y siê obok Krakowa (st¹d

W czasach austriackich mo¿na

„mi³oœciwie nam panuj¹cego”,

¯upy Krakowskie) i ci¹gnê³y

ju¿ by³o zwiedziæ ma³e muze-

i ju¿ widzimy niemal baj-

um kopalniane, mieszcz¹ce

kowe miejsca, do których zbli-

siê z zachodu na po³udniowy

siê w budynku Szko³y Gór-

wschód przez setki kilometrów,

¿amy siê, by zobaczyæ, gdzie

niczej, za³o¿onej w 1861 r.

pozyskiwano sól.

a na tamtejszym odleg³ym

Jak podaje wydany w 1894 r.

terenie nazywano je ¯upami

Ruskimi. Miejsca solonoœne

Kopalnia soli w Wieliczce

„Katalog” wystawy przemys-

po³o¿one by³y na pó³nocnych

³owej we Lwowie, sól z szybów

Wieliczka. Miasto górnicze,

obrze¿ach Karpat. Trzeba

transportowano do magazynów

le¿¹ce kilka kilometrów od Kra-

przy tym pamiêtaæ, ¿e ¯upy

w³asn¹ kolej¹ przemys³ow¹,

kowa w kierunku po³ud-

Krakowskie zaopatrywa³y

której d³ugoœæ wynosi³a pra-

niowo-wschodnim. Solankê

kraj i czêœciowo zagranicê

wie 3,5 km. Zatrudnienie

wydobywano tu ju¿ w czasach

Stare budynki salinarne w Kaczyce

g³ównie w sól kamienn¹. ¯upy

urzêdników, dozorców i robot-

neolitu, natomiast pocz¹tek

Ruskie dostarcza³y sól warzon¹.

ników przekracza³o 860 osób,

istnienia kopalni trudny jest

i pozostawa³a pod tym samym

nym miastem handlowym.

natomiast „stan familii wszyst-

do dok³adnego ustalenia.

Nie brak dowodów archeolo-

lwowskim zarz¹dem, jak

Poza tymi miastami zas³u-

kich dozorców i robotników

Magnum sal, czyli Wielka sól,

gicznych, a tak¿e dokumentów

saliny galicyjskie. Na koniec

guj¹ na nieco uwagi Zamoœæ,

wynosi³ 3059 g³ów.” Wieliczce

to najstarsze okreœlenie miasta.

historycznych, potwierdzaj¹-

tej d³ugiej wêdrówki wyjaœ-

Kraków, Tarnów, Przemyœl

poœwiêciliœmy najwiêcej uwagi,

Król Kazimierz Wielki w 1368 r.

cych pradawne pocz¹tki pro-

nimy zagadkowy tytu³, teraz

i Krosno, a wszystkie inne

dukcji soli na tym obszarze.

ale trudno by³o tego nie uczy-

wyda³ statut, bêd¹cy podstaw¹

jednak wyruszajmy w podró¿

niewarte ¿adnej wzmianki.”

Niema³o te¿ by³o miejsco-

niæ, teraz przeniesiemy siê do

porz¹dku administracyjnego

do miejsc, gdzie produkowa-

Szczêœcie, ¿e Galicja prze-

woœci w ¯upach Ruskich (pas

innych salin.

wszystkich kopalni polskich,

no bia³e z³oto!

od Przemyœla a¿ do obecnej

Austriacy przez przesz³o 70 lat, produ-

Gdybyœmy nasz¹ wêdrówkê

granicy Ukrainy z Rumuni¹

Kopalnia w Bochni

odbywali pod koniec XVIII w.,

o d³ugoœci oko³o 230 km

Kolejn¹ na naszej trasie

kowali w salinie Drohobycz sól wyj¹tko-

to moglibyœmy skorzystaæ z

i œredniej szerokoœci 22 km),

jest kopalnia w Bochni. Jako

wego gatunku, jak¹ spotkaæ mo¿na by³o

relacji wielu podró¿ników,

rok za³o¿enia kopalni poda-

w których uzyskiwano sól. W

odwiedzaj¹cych Galicjê, u któ-

wany jest 1252 r., przypisuj¹c

kwartalniku Polskiego Mono-

tylko w jednej salinie alpejskiej.

rych chcielibyœmy znaleŸæ

cudowne odkrycie pok³adów

polu Solnego „Szczêœæ Bo¿e”

podpowiedŸ, gdzie i czym

sz³a odpowiednie reformy

soli œw. Kindze (Kunegundzie),

z 1936 r. znajdujemy informa-

lecz dopiero w nastêpnych

jechaæ. Zniechêcilibyœmy siê

i zmieni³a siê z zaniedba-

córce wêgierskiego króla Beli.

cje, ¿e w drugiej po³owie XVIII

wiekach powsta³y opisy tej

chyba do podró¿y, s³ysz¹c, ¿e

nego kraju w prê¿nie rozwi-

w. by³y na tym terenie 92

Najwiêkszy rozkwit kopalnia

kopalni. Sól obrabiana by³a

jest to kraj ubogich, przelud-

jaj¹cy siê obszar, na którym

¿upy solne! Ju¿ w czasie za-

prze¿ywa³a za czasów ostat-

pod ziemi¹ z potê¿nych bloków

nionych wsi, licznych, ale

mo¿na by³o odczuæ dobro-

boru Austriacy utrzymywali

nich Jagiellonów: Zygmunta

solnych, nazywanych k³ap-

drobnych miasteczek, a ujemny

dziejstwa autonomii galicyj-

tu pocz¹tkowo 38 ¿up, zmniej-

I i Zygmunta Augusta. Cieka-

ciami, z których formowano

s¹d o ca³ym kraju dope³nia³y

skiej. Dziœ do takiej pozy-

szaj¹c ich iloœæ do 9, które po-

kilka tzw. ba³wanów solnych,

wostk¹ jest fakt, ¿e jeszcze na

wspomnienia z pobytu w

tywnej opinii dodajemy

zosta³y dalej czynne w odro-

maj¹cych kszta³t walca, a ka¿dy

d³ugo przed rozbiorami kopal-