22

Wspomnienia

16 31 stycznia 2009 * Kurier Galicyjski

REMINISCENCJE WOJENNE

Opowiedz mi swoj¹

przesz³oœæ, a powiem Ci,

jaka bêdzie Twoja

przysz³oœæ

Konfucjusz

Część 2 (1943 1947)

strê, któr¹ wkrótce ochrzczo-

wiêkszoœæ nocy, dla bezpie-

no, nadaj¹c imiê Zofia (chyba

czeñstwa, spêdza³ poza do-

EUGENIUSZ NIEMIEC

na czeœæ ciotki). Przyby³a

mem. Sporadycznie spa³ w

ko³yska, a tak¿e nowy cz³owiek

domu, zawsze bardzo czujnie

Lato 1943 r. up³ywa³o na

do wykarmienia i wychowa-

i z otwartym oknem. Jeœli w

nerwowym oczekiwaniu wia-

nia. Wkrótce po tym rados-

nocy w okna domu, od strony

domoœci od ojca, który w Ba-

nym wydarzeniu, pewnego

s¹siedniej wsi D³ugie, b³ysnê³y

¿anówce (powiat sanocki)

ranka mama uwa¿nie mi siê

œwiat³a reflektorów samocho-

przygotowywa³ warunki do

naszego przyjazdu. Mama

przyjrza³a i stwierdzi³a, ¿e

dowych, to w ci¹gu paru se-

znowu by³a w ci¹¿y i dener-

jestem ¿ó³ty jak cytryna. I na

kund ojciec opuszcza³ pokój

stwierdzeniu ¿ó³taczki pozo-

przez okno i kierowa³ siê do

wowa³a siê podwójnie: czy

sta³o, bo nikt nie dochodzi³ jej

pobliskiego lasku (Kleszczów),

zd¹¿ymy wyjechaæ przed po-

rodzaju ani Ÿród³a. Nie by³o

bowiem podczas okupacji

rodem i czy unikniemy

te¿ mowy o jakimkolwiek

noc¹ samochodem mog³o je-

bezpoœredniego kontaktu z

leczeniu czy te¿ pomocy le-

chaæ tylko wojsko lub gestapo.

UPA, która po rzezi na Wo³y-

karskiej. Po trzytygodniowej

Warto jeszcze wspomnieæ

niu, coraz czêœciej nabyte

chorobie jakoœ zacz¹³em do-

o epizodzie ¿ydowskim. Z po-

doœwiadczenia sprawdza³a

chodziæ do siebie i powoli

rêczenia kogoœ z AK, ojciec

m.in. w woj. stanis³awow-

zdrowia³em. Retrospektywnie

i jeden z gospodarzy podjêli

skim. Ja nadal pasa³em nasze

oceniaj¹c, myœlê, ¿e by³a to

siê ukrycia m³odej ¯ydówki z

kozy, korzysta³em z uroków

lata i swobody, jak¹ dawa³a

tzw. ¿ó³taczka pokarmowa

okolic Rymanowa. Osoba ta

mi rola pastucha. Mimo ¿e

(typ A), która potem skutko-

otrzyma³a schron pod stodo³¹,

wa³a d³ugotrwa³ym os³abie-

starannie zamaskowany i cie-

bieg³ mi ju¿ 9 rok ¿ycia, nawet

niem, wychudzeniem, nieto-

p³y. Tam, pod os³on¹ nocy,

nie lizn¹³em ¿adnej nauki,

lerancj¹ niektórych pokarmów,

ojciec dostarcza³ jej jedzenie,

a sporadyczne próby mamy,

a tak¿e póŸniejsz¹ nietolerancj¹

wodê, podstawowe œrodki hi-

aby mnie nauczyæ chocia¿

alkoholu, która pozosta³a mi

gieny. Noc¹ te¿ mog³a trochê

znajomoœci abecad³a i pod-

na ca³e ¿ycie.

wychodziæ, z zachowaniem

stawowych rachunków, koñ-

Nasz przyjazd do Ba¿a-

ostro¿noœci. Wytrzyma³a ok.

czy³y siê z regu³y ucieczk¹ do

nówki zwiêkszy³ poczucie

pó³ roku, po czym postano-

moich kóz b¹dŸ do pobliskiego

bezpieczeñstwa, ale nie ozna-

wi³a dostaæ siê do swoich.

lasu. Lato dobiega³o koñca,

Aktualne zdjêcie autora wspomnieñ

cza³ istotnego zwrotu w sy-

Chyba nie wytrzymywa³a ner-

gdy nadszed³ list od ojca, ¿e

mo¿emy wyruszaæ. Mama po-

tuacji rodziny. Moje pierwsze

wowo izolacji. Ubrana i nieco

œpiesznie spakowa³a walizeczkê

kontakty z rówieœnikami w

ucharakteryzowana na aryjkê,

œrodków do ¿ycia. Rodzina

dzia³a³ i œciœle z Ojcem wspó³-

Ba¿anówce by³y dla mnie

uda³a siê do Zarszyna, gdzie

oraz torbê z jedzeniem. Kozy

ojca sama niewiele mia³a, a

pracowa³, kierownik informacji

nader stresuj¹ce, bo dla nich

w okolicy stacji kolejowej

oddaliœmy naszym gospoda-

tym, co mia³a, niezbyt chcia³a

i propagandy obwodu AK Jan

by³em „Rusinem” z uwagi na

zosta³a zatrzymana przez

rzom. W Haliczu po¿egnaliœmy

siê dzieliæ. Bratówka ojca,

Rado¿ycki „Owczarek”. Tu

kresowy akcent, jak i na to,

policjê, odstawiona do Ryma-

siê z moj¹ kochan¹ ciotk¹

która rz¹dzi³a domem, zamy-

ukazywa³y siê w latach 1942-

nowa i tam zastrzelona.

ka³a przede mn¹ mleko, chleb,

44 „Wiadomoœci Frontowe”,

Wspominam o tym epizodzie

mas³o, abym ich nie podjada³.

a potem – „Przegl¹d Tygod-

Moje pierwsze kontakty z rówieœnikami

Sama mia³a troje dzieci i dziad-

w Ba¿anówce by³y dla mnie nader

Ojciec i jeden z gospodarzy podjêli siê

ka na utrzymaniu, wiêc myœla³a

przede wszystkim o nich. W

stresuj¹ce, bo dla nich by³em „Rusinem”

ukrycia m³odej ¯ydówki. Osoba ta

czasie, gdy pojawiliœmy siê

z uwagi na kresowy akcent, jak i na

otrzyma³a schron pod stodo³¹, staran-

w Ba¿anówce, mój ojciec by³

ju¿ zaanga¿owany w tajne

to, ¿e od czasu do czasu wyrywa³o mi

nie zamaskowany i ciep³y. Tam, pod

nauczanie, zorganizowane

siê jakieœ ukraiñskie s³owo.

os³on¹ nocy, ojciec dostarcza³ jej jedze-

w powiecie sanockim.

nie, wodê, podstawowe œrodki higieny.

Niestety, za tê niebezpiecz-

¿e od czasu do czasu wyry-

Zofi¹, która tak dzielnie mat-

n¹ pracê nie by³o ¿adnego

wa³o mi siê jakieœ ukraiñskie

dlatego, ¿e po wyzwoleniu

kowa³a mi przez trzy lata.

wynagrodzenia, a jedynie ucz-

niowy”. Odbywa³ siê te¿, na

s³owo. Poza tym, by³em bardzo

mia³ on pewne reperkusje,

By³a osob¹ m³od¹, samotn¹,

niowie przynosili, co kto móg³,

du¿¹ skalê, kolporta¿ prasy

chudy, s³aby, chorowity. Nie

o których napiszê dalej.

zdrow¹ i siln¹. Postanowi³a

w naturze (jajka, mleko, ser,

podziemnej z innych terenów.

mia³em apetytu, ci¹gle bola³a

Tak, wiêc raczej wegeto-

pozostaæ, przetrwaæ przeciw-

ziemniaki, owoce) i z tego ¿y-

W naszym domu, na strychu,

mnie g³owa. Mama obawia³a

waliœmy, oczekuj¹c koñca

noœci i zagro¿enia. I przetrwa-

liœmy. Na nalegania mamy,

w stodole, chlewiku, by³o

siê, ¿e mam gruŸlicê, bowiem

wojny. Mama, zajêta wycho-

³a. Wyruszyliœmy poci¹giem

aby ojciec stara³ siê podj¹æ

pe³no tzw. bibu³y, któr¹ ojciec

ze Stanis³awowa przez Halicz,

waniem niemowlêcia i mnie,

rozprowadza³. Czêœæ tej bi-

Lwów, Przemyœl, Rzeszów do

ojciec, poch³oniêty konspira-

W naszym domu, na strychu, w stodole,

bu³y powierza³ mnie (mia³em

cj¹ i tajnym nauczaniem.

Zarszyna (w pow. sanockim).

wtedy 9 lat), wsadzaj¹c po-

chlewiku, by³o pe³no tzw. bibu³y, któr¹

Zgodnie z nabytymi na Kre-

Ojciec wyjecha³ po nas na sta-

wi¹zane pliki do spodni, za

ojciec rozprowadza³. Czêœæ tej bibu³y

sach umiejêtnoœciami, pasa³em

cjê furmank¹ i w ten sposób,

pazuchê i posy³a³ z takim

krowy w sadzie i na ³¹ce mo-

pewnego wrzeœniowego wie-

baga¿em do ró¿nych ludzi.

powierza³ mnie (mia³em wtedy 9 lat),

jego dziadka, i gdy nikt z do-

czoru, znów spotkaliœmy siê

Czu³em siê cholernie wa¿ny

wsadzaj¹c powi¹zane pliki do spodni,

mowników mnie nie widzia³,

ca³¹ rodzin¹.

i stara³em siê wywi¹zaæ z

aby zaspokoiæ g³ód, ssa³em

Przyjechaliœmy do domu

zadania jak najlepiej. Szybko

za pazuchê i posy³a³ z takim baga¿em

krowie dojki, racz¹c siê w ten

rodzinnego ojca w Ba¿anówce,

przyswaja³em sobie zachowa-

do ró¿nych ludzi.

sposób pe³nym, ciep³ym mle-

gdzie mieszka³ mój osiem-

nia konspiracyjne, choæ nie

kiem. Czasem udawa³o mi siê

dziesiêcioletni dziadek z sy-

bardzo wiedzia³em, co w tych

now¹ i jej trojgiem dorasta-

we wczeœniejszym dzieciñ-

zakraϾ do piwnicy, gdzie

pracê w szkole powszechnej,

gazetkach zosta³o napisane,

j¹cych dzieci. By³ to stary

stwie przeby³em wysiêkowe

ciotka przechowywa³a mleko

która jako jednoklasówka

bo nie umia³em czytaæ. Dobrze

zapalenie op³ucnej i wysiêko-

i tam spija³em z mleka œmie-

drewniany dom, sk³adaj¹cy

funkcjonowa³a w Ba¿anówce,

natomiast wiedzia³em, ¿e nikt

we zapalenie stawu kolano-

tanê, co od czasu do czasu

siê z jednego pokoju, obszer-

odpowiada³, ¿e w takiej (tzn.

nie mo¿e mnie z tym baga¿em

wego. W zestawieniu z chro-

koñczy³o siê kosmiczn¹ awan-

nej kuchni i sieni, z której siê

niemieckiej) szkole uczy³ nie

widzieæ, poza okreœlon¹ osob¹.

nicznym niedo¿ywieniem na

tur¹, bo œmietana nie by³a do

wchodzi³o wprost do stajni,

bêdzie i nie uczy³ a¿ do wy-

Chyba nienajgorzej dawa³em

Wschodzie by³a to dedukcja

jedzenia, tylko do robienia

gdzie stacjonowa³y dwie

zwolenia. Zreszt¹, znaczna

sobie radê, bo nigdy nic nie

ca³kiem umotywowana, która

mas³a, które w ca³oœci by³o

krowy i koñ. Dostaliœmy dwa

czêœæ mieszkañców nie posy-

zawali³em. Kiedyœ mia³em

znalaz³a potwierdzenie w póŸ-

sprzedawane na targu w Sa-

drewniane ³ó¿ka z siennikami,

³a³a swoich dzieci do szko³y.

niez³ego pietra, gdy, id¹c wiej-

niejszych badaniach radiolo-

noku. W domu mog³em legal-

ale bez poœcieli. Œrodkow¹

Drugim polem dzia³alnoœci

sk¹ drog¹, ob³adowany bibu³¹,

gicznych i tuberkulinowych.

nie napiæ siê mleka bez œmie-

czêœæ siennika przykrywa-

ojca by³ ruch oporu. W Ba¿a-

nieoczekiwanie natkn¹³em

liœmy pasem lnianego p³ótna,

Oczywiœcie, i w tym wypadku

tany lub maœlanki. Wstêpu

nówce by³a jedna z 10 placówek

siê na niemieckiego policjanta.

aby cia³o nie mia³o bezpo-

leczenie sprowadza³o siê do

do piwnicy broni³a potê¿na

obwodu AK, którym dowodzi³

Zatrzyma³ mnie i pyta³ o so³-

dobrego od¿ywiania, którego

k³ódka, a klucz do niej by³

œredniego kontaktu ze s³om¹.

mjr Winogrodzki „Korwin”.

tysa. Z dusz¹ na ramieniu

– niestety – rodzice tak¿e tu,

dobrze schowany.

Wkrótce sytuacja dodatkowo

Ojciec by³ ³¹cznikiem miêdzy

zaprowadzi³em go pod dom

w Ba¿anówce, nie mogli mi

Nadszed³ rok 1944. Skoñ-

siê skomplikowa³a, bo 21

placówk¹ lokaln¹ a obwo-

so³tysa i niezw³ocznie da³em

zapewniæ. Okaza³o siê, ¿e jest

czy³em 9 lat. Na wiosnê pos³ano

wrzeœnia 1943 r. mama

dem, a tak¿e mê¿em zaufania

drapaka. Ojciec w domu by-

tu bezpieczniej, ale nie ma

mnie na nauki przed I Komu-

urodzi³a córeczkê, moj¹ sio-

BCH (tzw. Roch). W Ba¿anówce

wa³ g³ównie w ci¹gu dnia, a