23

Kurier Galicyjski * 16 31 stycznia 2009

ni¹ œw. do koœcio³a parafial-

do tobo³ków, krowê od dziadka

tak¿e Niemcy, bo wyraŸnie nie

kontratak, odbili Zarszyn,

lot i z maszynowej broni

nego w Jaæmierzu. Tam okaza³o

i udaliœmy siê do po³o¿onej za

mieli ochoty nas opuszczaæ.

zabijaj¹c niezliczon¹ iloœæ

pok³adowej razi³y stanowiska

siê, ¿e nie umiem czytaæ, a

gór¹ Wólki, któr¹ góra zas³a-

Zdawaliœmy sobie sprawê,

Sowietów. Rano nastêpnego

ogniowe artylerii, ale nie

trzeba by³o uczyæ siê wielu

nia³aprzedbezpoœrednim wgl¹-

czym grozi ukrywanie Niem-

dnia sowieckie jednostki

tylko. Utkwi³ mi w pamiêci

nowych modlitw, prawd wiary,

dem Niemców z odrzechow-

ców, jeœli odkryliby to Sowieci.

pancerne ponownie zajê³y

obraz wojskowego wozu,

przykazañ, katechizmu itp.

skich wzgórz. Trafiliœmy do

W pewnym momencie dom

Zarszyn, a my, ju¿ po raz trzeci

zaprzê¿onego w dwa konie,

Nie mia³em ani katechizmu,

gospodarza, gdzie by³o ju¿ ok.

zatrz¹s³ siê gwa³townie,

wyzwoleni, udaliœmy siê

wo¿¹cego  chyba  jakieœ

ani mo¿liwoœci uczenia siê z

60 innych uciekinierów i nie

wypad³y szyby z okien, meble

obejrzeæ wieœ i zobaczyæ, jak

zaopatrzenie lub amunicjê,

niego. Uczy³em siê, wiêc wszyst-

by³o mowy o zatrzymaniu siê

przesunê³y siê, ale nic siê nie

prze¿yli inni mieszkañcy

powo¿onego przez dwóch

kiego na pamiêæ, powtarzaj¹c

w domu. Jedynie Mama z na-

zawali³o, ani nie zapali³o. Nie

Ba¿anówki. Przy drodze, ok.

¿o³nierzy. Tu¿ przed naszym

za innymi dzieæmi. Widzia³em,

szymniemowlêciem,karmionym

bardzo rozumieliœmy powód

100 m od naszego domu,

domem seria z samolotu sko-

¿e ks. proboszcz Szpytma ma

jeszcze piersi¹, zosta³a przy-

tego wstrz¹su. Wyjaœni³o siê

napotkaliœmy trupy dwu

si³a obu ¿o³nierzy i oba konie.

powa¿ne w¹tpliwoœci, czy

jêta na wspólne legowisko

to znacznie póŸniej, bo po 2-

¿o³nierzy niemieckich, tych,

Wieczorami pilnie obserwo-

mnie dopuœciæ do pierwszej

w sieni domu, natomiast ja z

3 miesi¹cach, gdy z do³u, za-

których dzieñ wczeœniej,

wa³em feerie kolorowych

Komunii œw. Po rozmowie z

ojcem dostaliœmy siê na strych

wieraj¹cego gaszone wapno,

mimo woli, goœciliœmy w

pocisków artyleryjskich,

rodzicami zosta³em jednak¿e

du¿ej stodo³y, gdzie za pos³a-

a zlokalizowanego tu¿ obok

naszym domu.

lec¹cych od strony Sanoka na

dopuszczony. Mocno prze¿y³em

nie mieliœmy doœæ cienk¹

wêg³a domu, wydobyliœmy

W Ba¿anówce nikt z miesz-

wzgórza Odrzechowej. Pewnego

spowiedŸ (te kradzie¿e mleka

warstwê s³omy.

pokaŸnych rozmiarów pocisk

kañców nie zgin¹³, sp³onê³a,

dnia o œwicie wojska s³owackie

i œmietany!) i w jakimœ po¿y-

Na tym strychu spa³o ok.

artyleryjski, który nie eksplo-

bodaj, tylko jedna stodo³a.

ruszy³y na Odrzechow¹. Tego

czonym, kremowym ubranku

30 osób. Wszêdzie by³o pe³no

dowa³. Zrozumieliœmy po raz

Straty sowieckie natomiast

samego dnia po po³udniu, w

przyj¹³em pierwsz¹ Komuniê

rosyjskich wojsk ty³owych

kolejny, ¿e Opatrznoœæ nad

by³y du¿e, bo poleg³o ok. 50

nie³adzie i chaosie, to samo

œw. Zaraz potem rodzice ostro

(artyleria, amunicja, ¿ywnoœæ,

nami czuwa³a. Po dwugodzin-

krasnoarmiejców, których

wojsko wraca³o ciê¿ko potur-

zabrali siê za uczenie mnie

transport konny i samocho-

nej nawale artyleryjskiej nagle

pochowano obok Domu Lu-

bowane i z du¿ymi stratami

czytania, pisania i rachowania.

dowy).

nasta³a cisza, wówczas obaj

dowego. Niemcy, którzy bronili

osobowymi (rannych i zabi-

Jesieni¹ ju¿ jako tako czyta-

Tam¿e mia³em okazjê

Niemcy po¿egnali siê i poszli

Ba¿anówki i Widacza w sile

tych). Okaza³o siê, ¿e weszli

³em i nawet zabra³em siê za

pierwszy raz w ¿yciu obejrzeæ

na swoje stanowiska. Odet-

kompanii, wycofali siê bez

na wy¿ej wspomniane pola

czytanie „Robinsona Cruzoe”,

kino polowe, które wyœwiet-

chnêliœmy z ulg¹ i biegiem

wiêkszych strat, bo tylko

minowe, które ich okrutnie

którego ojciec mi sk¹dœ przy-

la³o dla wojska kroniki wojen-

udaliœmy siê do wspomnianej

trzech poleg³o tego wieczora.

zmasakrowa³y. Mieli ¿al do

niós³. Powieœæ mnie zachwy-

ne. Jednogodzinny seans

piwnicy.

Mieliœmy nadziejê, ¿e wojska

sowieckiego dowództwa, ¿e

ci³a, a samodzielne czytanie

wieczorem, na wolnym powiet-

Zapada³ zmierzch, a z od-

sowieckie szybko zdobêd¹

ich wpuœcili na ten teren, nie

zaczê³o mi sprawiaæ przyjem-

rzu, na które wojsko zaprosi³o

dali s³ychaæ by³o jakby jêki,

tzw. do³y sanocko-jasielskie

poinformowawszy o rodzaju

noœæ. I to pozosta³o mi na ca³e

bezp³atnie ludnoœæ polsk¹.

podobne do p³aczu dzieci.

i front siê oddali na zachód,

i sile niemieckiej obrony w

¿ycie!

Rozumia³em wszystko, bo

S¹dziliœmy, ¿e pocisk trafi³

tymczasem Niemcy przygoto-

tym rejonie. Sowieci podobno

z jêzykiem rosyjskim styka³em

w czyjœ dom lub piwnicê

Pogarda œmierci, podlewana obficie

Trzecie wyzwolenie

siê ju¿ wczeœniej na Kresach

i jêcz¹ ranni. Podejrzany jêk

Lato 1944 r. by³o doœæ nie-

Wschodnich.

jednak stopniowo potê¿nia³,

alkoholem, by³a niebagateln¹ przyczy-

spokojne. W Ba¿anówce ju¿

Od ruskich za samogon

wyraŸnie zbli¿a³ siê w naszym

n¹ tak wysokich strat, ponoszonych

w czerwcu panowa³ wzmo¿ony

mo¿na by³o nabyæ amerykañ-

kierunku i ju¿ za parê minut

ruch, spowodowany koncen-

skie konserwy z rosyjskim

okaza³o siê, ¿e jego Ÿród³em

przez Armiê Czerwon¹.

tracj¹ oddzia³ów AK (OP-23

napisem: swinaja tuszonka.

jest zbiorowe Urrrrraaaa!

Po³udnie pod dowództwem

Moim Ÿród³em ¿ycia by³a

nacieraj¹cych Sowietów.

wali solidn¹ obronê i Sowieci

uznali, ¿e by³ to b³¹d w dowo-

mjr. Winogrodzkiego „Korwina”)

krowa, której pasienie dwa razy

Prawie równoczeœnie ziemia

utknêli na pierwszych wzgó-

dzeniu, ale wynikaj¹cy z winy

przed akcj¹ „Burza”. Prasa

dziennie by³o moim najwa¿-

zaczê³a dr¿eæ i po chwili na

rzach Beskidu Niskiego. Ze

S³owaków, którzy zbyt siê

konspiracyjna donosi³a o

niejszym obowi¹zkiem. Mleko

drogê do D³ugiego i Zarszyna

wzgórz Odrzechowej razi³ zma-

poœpieszyli z natarciem. Cho-

pi³em regularnie dwa razy

sowany ogieñ artylerii, a pola

dzi³y te¿ s³uchy, ¿e ten b³¹d

Oko³o tygodniowy pobyt S³owaków

dziennie, a ponadto, wczeœniej

miêdzy Odrzechow¹ a Zarszy-

by³ zamierzony przez dowództ-

wyuczonym sposobem, dokar-

nem zosta³y bardzo skutecznie

wo radzieckie.

w Ba¿anówce wspominam bardzo

mia³em siê na pastwisku

zaminowane. Front utkn¹³,

Poranne loty zwiadowcze

mi³o, byli bowiem przyjaŸni i kulturalni,

przez bezpoœrednie poci¹ganie

jak siê okaza³o, na ca³e szeœæ

samolotów niemieckich i na-

mleka z wymienia krowiego.

tygodni. Sowieci na tym od-

stêpuj¹cy po nich (w ci¹gu

dzielili siê z ludŸmi konserwami,

Poczciwe bydlê to tolerowa³o

cinku frontu pozostawili

ok. pó³ godziny) ostrza³

a dzieci mog³y liczyæ na s³odycze.

i nigdy mnie nie kopnê³o ani

skromne si³y i przeszli do ob-

artyleryjski sta³y siê sta³ym

nie nadepnê³o. Ta sama kro-

rony, a na ich miejsce przyby³y

programem dnia. Podczas

postêpach frontów na wscho-

wina, pewnego razu, jak jestem

wjecha³y czo³gi sowieckie. U

wojska czechos³owackie,

jednego z takich ostrza³ów

dzie i zachodzie. W pierwszych

przekonany, uratowa³a mi

drzwi naszej piwnicy pojawi³

które wpierw walczy³y na

mia³o miejsce charakterys-

dniach sierpnia od strony

¿ycie. By³o tak: jak ka¿dego

siê bajec z granatem w rêce

wschodzie, po stronie niemiec-

tyczne zdarzenie. Siedzimy

Sanoka i Strachociny docho-

ranka, wypêdzi³em krowê na

i pepesz¹ gotow¹ do strza³u,

kiej, ale przesz³y, po Sta-

w piwnicy i obserwujemy

dzi³y odg³osy artylerii i warkot

pastwisko, po³o¿one na stoku

kopn¹³ drzwi, wo³aj¹c: Gier-

lingradzie, na s³u¿bê sowieck¹

przez uchylone drzwi poblisk¹

samolotów. 8 sierpnia by³

góry. Po godzinie nadlecia³y

mañca niet? I poleci³ opuœciæ

i teraz przez Prze³êcz Dukiel-

drogê. Na drodze pojawia siê,

dniem s³onecznym i ciep³ym.

niemieckie myœliwce zwiadow-

piwnicê, obrzuci³ j¹ wzrokiem

sk¹ zmierza³y na S³owacjê,

z radosn¹ min¹, so³dat, który

W okolicach Widacza (to

cze. Wiedzia³em, ¿e za kilka-

i pobieg³ dalej. Gdyby zasta³

gdzie w³aœnie trwa³o powstanie

w pewnej chwili zdejmuje z

nazwa wzgórza, oddzielaj¹-

naœcie minut zacznie siê

Giermañca, zapewne granat

(proradzieckie) i by³o przez

g³owy he³m (by³ upa³) i rzuca

cego Ba¿anówkê od Stracho-

ostrza³ artyleryjski, bo taki

i pepesza zosta³yby u¿yte.

Niemców krwawo t³umione.

go do p³yn¹cego obok potoku.

ciny) i w pobliskim lesie

by³ porz¹dek rzeczy. Do domu

I znów dziêkowaliœmy Bogu,

Oko³o tygodniowy pobyt

Ojciec mój, który to obserwo-

pokazywa³y siê sylwetki zwia-

by³o ponad jeden kilometr.

¿e uwolni³ nas od towarzystwa

S³owaków w Ba¿anówce

wa³, w odruchu ¿yczliwoœci

dowców radzieckich. W godzi-

Zacz¹³em ci¹gn¹æ krowê za

Niemców.

wspominam bardzo mi³o, byli

wo³a: Czto die³ajesz?! Pa-

nach  po³udniowych  do

sznur, aby pójœæ do domu.

Czo³gi dojecha³y do przy-

bowiem przyjaŸni i kulturalni,

gibniesz! Adresat uwagi,

naszego domu wesz³o dwóch

Opiera³a siê niemo¿liwie, bo

sió³ka Koszary i zatrzyma³y

dzielili siê z ludŸmi konser-

z gêb¹ uœmiechniêt¹ od ucha

¿o³nierzy niemieckich: starszy

by³a jeszcze g³odna i nie mia³a

siê. Wyszliœmy na drogê, zo-

wami, a dzieci mog³y liczyæ na

do ucha odpowiada: Nu,

stopniem i wiekiem, trochê

zamiaru koñczyæ przedwczeœnie

baczyæ i powitaæ wyzwolicieli.

s³odycze. W naszym sadzie

niczewo! U nas ludiej mnogo!

znaj¹cy jêzyk polski (Austriak)

œniadania. Razem zeszliœmy

Z czo³gu, który zatrzyma³ siê

sta³a m.in. bateria dzia³

Wydaje siê, ¿e m.in. ta po-

i drugi, bardzo m³ody (na oko

w dolinkê u podnó¿a góry.

najbli¿ej naszego domu,

przeciwlotniczych, która

garda œmierci, podlewana

osiemnastolatek). Poprosili o

Krowa porykiwa³a i co kilka

wysz³o trzech ¿o³nierzy. Naj-

wali³a ze wszystkich luf pod-

obficie alkoholem, by³a nieba-

wodê do picia i coœ do jedze-

kroków zapiera³a siê nogami,

starszy z nich (dowódca?)

czas nalotów niemieckich, a

gateln¹ przyczyn¹ tak wyso-

nia. Wypili po kubku wody

stawiaj¹c mi skuteczny opór.

pozdrowi³ nas donoœnym

S³owacy pozwalali mi asys-

kich strat, ponoszonych przez

i zjedli trochê ziemniaków

Nie zd¹¿yliœmy powróciæ, gdy

Zdrastwujtie! I zaraz nas

towaæ na stanowiskach og-

Armiê Czerwon¹.

z zsiad³ym mlekiem. M³odszy,

zaczê³a grzmociæ artyleria. Z

poinformowa³, ¿e za nimi idzie

niowych, a nawet pomagaæ

Po oko³o 10 dniach co-

wyraŸnie przera¿ony, blady,

ca³ych si³ chcia³em przyspie-

wojsko polskie i polskie w³adze

podawaæ pociski do dzia³.

dziennego ostrza³u zarz¹dzono

spocony, po³o¿y³ siê na ³awie

szyæ ten powrót, tymczasem

z Wand¹ Wasilewsk¹ na czele.

Szczególnie podoba³y mi siê

ewakuacjê Ba¿anówki i Po-

i zasn¹³. W tym samym czasie

moja ¿ywicielka, dotychczas

Zaprosiliœmy ich do domu,

dymki eksploduj¹cych w

sady Jaæmierskiej poza liniê

na Ba¿anówkê zacz¹³ siê

posuwaj¹ca siê z oporami,

ugoœciliœmy samogonem, chle-

powietrzu pocisków. Podczas

bezpoœredniego ostrza³u.

sypaæ grad pocisków artyle-

nagle stanê³a jak wryta i ani

bem, kartoflami i mlekiem. Po

nalotu strzela³o wszystko,

Ewakuowa³ siê ka¿dy sam,

ryjskich, jako przygotowanie

kroku naprzód. W tym samym

krótkim postoju czo³gi ruszy³y

nawet pepesze, choæ nie mia³y

tzn. najczêœciej piechot¹,

przed sowieckim natarciem

momencie, dos³ownie o krok

na Zarszyn, sk¹d dochodzi³y

raczej ¿adnych szans dosiêg-

ci¹gn¹c za sob¹ wózki, ro-

od strony Strachociny. Dom

przede mn¹, zary³ siê w ziemiê

odg³osy za¿artej bitwy pan-

niêcia samolotu. Ch³on¹³em

wery, byd³o i baga¿ rêczny.

Jazda furmankami by³a nie-

dr¿a³ od wybuchów. Ja wraz

od³amek z pocisku artyleryj-

cernej. Jak okaza³o siê w dniu

intensywnie tê wojenn¹ sym-

bezpieczna, bo by³y one przez

z moim starszym kuzynem

skiego, wielkoœci piêœci, który

nastêpnym, Sowieci w Zar-

foniê, nie zastanawiaj¹c siê

Niemców

ostrzeliwane.

schroniliœmy siê pod sto³em.

eksplodowa³ kilkadziesi¹t

szynie dorwali siê do browaru,

nad osobistym zagro¿eniem,

Zabraliœmy do wózka moj¹

Domownicy chcieli schowaæ

metrów dalej.

gdzie Niemcy pozostawili

za co zbiera³em reprymendy

ma³¹ siostrzyczkê (8 miesiêcy),

siê w piwnicy pod stodo³¹, ale

sporo piwa i spili siê tak do-

od rodziców. Niemieckie

(cdn.)

nieco podrêcznego dobytku

obawialiœmy siê, ¿e pójd¹ z nami

k³adnie, ¿e Niemcy przypuœcili

myœliwce nieraz nagle zni¿a³y