10

Korespondencja własna z Krakowa

31 marca 2009 * Kurier Galicyjski

III OGÓLNOPOLSKI FESTIWAL PIOSENKI LWOWSKIEJ

I BAŁAKU LWOWSKIEGO ZE SZMONCESEM W TLE

bêd¹cych w jednej celi. Jeden

Najpierw cie w morde

ALEKSANDER SZUMAÑSKI

wiêzieñ siedzi na krzeœle,

strzeli

drugi chodzi wokó³ krzes³a.

Jaœni anieli

W dniu 1 marca 2009

Ten siedz¹cy mówi: „Icek, jak

roku mia³em zaszczyt po

Mia³em jeszcze powróciæ do

ty chodzisz, to ty myœlisz, ¿e ty

raz kolejny, ale pierwszy

szmoncesu, a wiêc para ¿y-

nie siedzisz”. Mama do synka:

w tym roku, potwierdziæ, i¿

Leopolis semper fidelis,

dowskich kawiarnianych

„Moniuœ, ty stój prosto, ¿eby

komentatorów, o których ju¿

pan doktor widzia³, jaki ty

a ¿e we Lwowie muzy

œpiewa³y zawsze, ka¿dy

wspomnia³em, Aprikozenk-

jesteœ krzywy”. Daleko mi ka-

ranz i Untenbaum. Czy to byli

wa³y góralskie, zreszt¹ czy

wie. Sala teatralna Teatru

autentyczni ¯ydzi, którzy

ktoœ z Pañstwa widzia³ krzy-

Koœcielnego im. œw. Jadwigi

w Krakowie na d³ugo przed

mówili wy³¹cznie szmonce-

wego górala?

sem, czy zamaskowani goje

Nas³ucha³em siê tych

rozpoczêciem koncertu

zape³ni³a siê po brzegi,

wybitni aktorzy? Tego nikt do

szmoncesowych opowieœci, oj

dzisiaj nie rozgryz³, nawet

nas³ucha³em, zreszt¹ nie tylko

a ci, którzy nie przyszli

moja panienka /do dzieci/,

na „Krakida³ach”. Wbrew pozo-

zapewne bêd¹ ¿a³owaæ,

która wszystko wiedzia³a, ani

kowie o Lwowie, solista ope-

rom szmoncesem mówili nie

bo ominê³o ich piêkno

namawia³ na spacer „na

piechotê do Lwowa”, oczy-

jej narzeczony syn dozorcy,

rowy Franciszek Makuch. Jak

tylko talmudyœci i goje z na-

w piêknie.

Oczywiœcie by³ w piosence

wiœcie „Wio na piechotê do

Józio sicherowy goj, sam wi-

zaœpiewa³ dwie obowi¹zkowe

tury œwieccy, ale równie¿ tzw.

dzia³em. A co nie wyjaœnione,

piosenki: „Boston o Lwowie”

„inteligencja szpagatowa”.

lwowskiej ba³ak, bo jak¿e by

Lwowa” Wiktora Budzyñskiego,

inaczej, ale publicznoϾ zadzi-

„Oba cwaj” Emanuela Schlech-

to tym bardziej intryguj¹ce,

Mariana Hemara i „Mój sen

S³owem, szmoncesem nie mó-

s³ysza³em wiêc dyskusje w

o Lwowie” Wanata i Jerzego

wili tylko ci którzy nie chcieli

wi³ szmonces, po raz pierwszy

tera, czy „Party w Londynie”

Feliksa Konarskigo /Ref Rena/

rodzaju: „co ciê to idzie ob-

Kopiñskiego to siê dopiero roz-

i mówili wy³¹cznie jidysz. I to

zaprezentowany na festiwalu

przez Wojciecha Habelê w ske-

twórcy „Czerwonych Maków”.

chodziæ, co?”. I w tym zagu-

krêci³ kilkoma piosenkami,

by³ w³aœnie ten lwowski cymes.

bionym œwiecie nic nie idzie

zmianami g³osu, ubrania,

Gdy na „Krakida³y” przyje¿d¿a³,

czu - monologu „Rubinstein”.

Laureatka ubieg³orocz-

„Iœæ ju¿ zapowiedzieæ? Dla-

nych konkursów festiwalowych

najpewniej hrabia, to wokó³

wiedzieæ. No mo¿e coœ na ten

kapelusza i zapewne fryzury,

niego talmudystów nie zoczy-

temat wie p. red. Zbigniew

wszystko jak leci, czyli jak

czego nie?” Wprawdzie moja

Kinga Dobosz mia³a m.in. za-

œpiewaæ w „Stryjskim Parku”,

³em. Krêcili siê zaœ w „krawat-

Ringer, skoro w krakowskim

przysta³o na mistrza. A pub-

znakomita Mama zawsze

kach”, dostojnie ubrani osob-

„Dzienniku Polskim” napisa³

licznoœæ? Nie chcia³a go

mówi³a, ¿e brzydk¹ ¿ydowsk¹

ale nie dojecha³a z Nowego

S¹cza do Krakowa. Postano-

nicy mówi¹cy poprawn¹ pol-

w tytule: „Chawira” œpiewa na

wypuœciæ ze sceny, na czym

przywar¹ jest odpowiadaæ

pytaniem na pytanie, ale ja

wi³em wiêc, ja zaœpiewaæ w

szczyzn¹, za³atwiaj¹c swoje

lwowsk¹ nutê. I dalej…. Fun-

najbardziej ucierpia³em ja w

geszefty, a tu z³oto 18 karat,

dacja Ocalenia Kultury Kreso-

swoim gadulstwie. Rekom-

zastêpstwie. Nie dosz³o jednak

idê szanown¹ Mamê uspo-

do mojego œpiewania z wielu

koiæ, ¿e to ja sobie zada³em

jak Boga kocham prosto ze

wej organizuje wielki koncert

pensata? Ano by³a.

Stambu³u, a to pierœcionek

pod tytu³em „Tylko we Lwowie”

wzglêdów, m.in. z przera¿enia

pytanie, odpowiedŸ wiêc nale¿y

Ba³akowy wiersz o Mañce

publicznoœci i odmowy akom-

z brylantem 3,5 karata blau-

rozpoczynaj¹cy III Ogólnopol-

do kogo? Do mnie? Wiêc co za

paniamentu przez zespó³ „Cha-

weis do odebrania za po³owê

pytanie? Z tego „Rubinsteina”

ski Festiwal Piosenki Lwow-

Maniuœka popatrz na nasz

ceny, prosto z Wiesbaden,

skiej i „Ba³aku” Lwowskiego.

Lwów

wira”. Có¿ robiæ? Postanowi-

wybrn¹³em wiêc lepiej ni¿

³em wówczas coœ sobie przy-

mo¿esz pan sprawdziæ u Ro-

Aprikozenkranz i Untenbaum

Zespó³ „Chawira” gra w sk³a-

Ju¿ trzeŸwem okiem

senkrantza na rogu Legionów,

dzie: Karol Wróblewski, Stefan

Na Pohulance widze znów

pomnieæ. Ilekroæ Kinga Dobosz

razem wziêci. Tu nale¿y siê

œpiewa „W Stryjskim Parku na

na co prawie sicher us³ysza³:

Pañstwu przypomnienie, i¿ ci

Czy¿, Jerzy Skrejko. Konferan-

Nasz œlub z widokiem

„Moniek, ty mi nie idŸ psuæ

sjer Aleksander Szumañski.

festynie”, bo oczywiœcie by³

dwaj panowie, to nikt inny

wówczas festyn, przypomi-

interesu”, od razu Moniek zni-

Szmonces to z hebrajskiego

I wszystkie dzwony siê we

tylko Mieczys³aw Monderer

nam sobie, i¿ w³aœnie tam

ka³, pojawia³ siê inny osobnik,

i Adolf Fleischen, wykreowani

uœmiech, dowcip, lub wiêksza

Lwowi

pachn¹cy na odleg³oœæ perfu-

kabaretowa forma, oparta na

Pourywaju

pozna³em moj¹ ¿onê. Siedzia³a

przez samego Wiktora Bu-

samotnie na ³aweczce i nawi¹-

mami, bo kto wie, czy hrabia

dzyñskiego w „Weso³ej Lwow-

humorze ¿ydowskim. Tworzone

Wiêc powiedz tylko

nie by³ antysemit¹.

w tym œrodowisku szmoncesy

kocham cie

za³ siê dialog. „Czy pani ju¿

skiej Fali”. Ju¿ w lipcu 1933

d³ugo idzie siedzieæ na tym

W szmoncesie, podobnie

obracaj¹ siê zwykle wokó³

Nie tylko w maju

roku zabawiali publicznoϾ

festiwalowi?” - zapyta³em. „Nie

zreszt¹ jak i w ba³aku, istnieje

szmoncesem. Niektórzy mó-

spraw biznesowo-religijnych,

podzia³ na bogatych i bied-

wyznañ i doznañ mi³osnych,

Maniuœka och Maniuœka

mów pan do mnie obciachem

wili, ¿e lepiej zabawiali pub-

szmoncesowym, bo raz jestem

nych. Otó¿ w przedziale poci¹gu

licznoϾ nawet od samego

zdrad ma³¿eñskich. I tu kilka

siup

jedzie dwóch ¯ydów, bogaty

szmoncesowych przyk³adów:

Ty Kliparowa jesteœ cud

po szko³ach, a dwa jestem

„Lopka” Krukowskiego, ale ja

i biedny. Ten bogaty siê chwali,

gojka i mo¿e siê pan odkara-

im nie wierzê, bo Habela w

„Moniek, ty przestañ iœæ

Gdy na golasa

i¿ jedzie do Baden, potem do

liczyæ bez przerwy pieni¹dze,

Jesteœ od pasa

uli.” „Przepraszam za pardon,

swoim „Rubinsteinie” by³

Baden-Baden, a potem do

- odpowiedzia³em, nie abszty-

ty zobacz na ulicê, jaka idzie

niedoœcigniony. A czy by³ nie-

Wiesbaden. Biedny odcina

fikant ja, ale ma pani takie

doœcigniony? Co za pytanie?

piêkna dziewczyna, ja z ni¹ tej

Ty Antoœ jesteœ fajny ch³op

siê: „Jadê do Rajsze, potem do

nocy spa³em”. „O wa, - mówi

Jak¿eœ pijany

œliczne rysowanie górnej par-

Do szmoncesu jeszcze po-

tii na siedz¹co, ¿e nie mog³em

Rajsze-Rajsze, a potem do

wrócê, bo to jest nawet nie-

Moniek, - gdybym chcia³, to

Jak wytrzeŸwiejesz znów

Wysrajsze”. Jednym z najstar-

bym z ni¹ spa³ codziennie, to

Przylepie cie do œciany

nie zabajtlowaæ.” I tu zacz¹³em

przyzwoite, aby gojom zgrywa-

uskuteczniaæ rêczny ba³ak,

szych, a zarazem najwybitniej-

jest moja ¿ona”.

j¹cym artystycznie ¯ydów

szych dialogów szmonceso-

poczem dosta³em od przysz³ej,

poœwiêcaæ a¿ tyle czasu. No

Lub: Mama mówi do synka:

Bo Mañka znaczy sie

wych jest „Sêk” Korada Toma.

„Moniuœ, chcesz ciasteczko?

Nie jestem dla frajerów

wstyd powiedzieæ gdzie i po

nie? Co za pytanie? Poniewa¿

czym. I tak powsta³o moje

Kabaret „Dudek” prezentowa³

liczni Czytelnicy „Kuriera Ga-

Nie chcê. A chcesz pierniczka?

Wiêc Antoœ drogi odpieprz siê

„Sêk” w wykonaniu takich

Nie chcê. A mo¿e chcesz po-

IdŸ do cholery

pierwsze ma³¿eñstwo. Potem

licyjskiego” nie brali udzia³u

„szmoncesowców”, jak Edward

to ju¿ lecia³o.

w otwarciu koncertu festiwa-

marañczkê? Nie chcê. To co ty

Dziewoñski i Wies³aw Michni-

chcesz? ¯eby ciocia Rózia

Maniuœka och Maniuœka

Nie obesz³o siê bez ³ezki, gdy

lowego, z kronikarskich wiêc,

gitara, sprawnie dyrygowana

kowski. I ja kiedyœ próbowa-

zdech³a”.

siup

obowi¹zków podam artystyczny

³em opowiadaæ ¿ydowskie

przez Kazimierza Oæwiejê,

scenariusz:

Ca³kowicie inn¹ spraw¹,

Ta ja bez ciebie

kawa³y, to raz mi ktoœ powie-

ju¿ w pobli¿u ba³aku, jest jêzyk

Jak ten trup

dopomog³a mu w mistrzow-

Zespó³ „Chawira” gra³ przez

dzia³: „ani do œmichu, ani do

skim wykonaniu dwóch piose-

ca³y czas koncertu bez wyt-

szmoncesu. Aby wyraziæ to

Ta daj mi buziaka

chichu,odkiedymaszsraczkê?”

najproœciej, mo¿na powiedzieæ

Ta nie b¹dŸ ¿e taka

nek: „Moja gitara” Emanuela

chnienia, no mo¿e z przerwa-

Schlechtera oraz „Moje serce

III Ogólnopolski Festiwal

tak: szmonces to gwara ze

mi na moje „wyd³u¿one wpro-

Piosenki Lwowskiej i Ba³aku

swoistym akcentem, posiada-

Ja na zabawie jakiejœ ju¿

zosta³o we Lwowie” Mariana

wadzanie”. Wojtek Habela

Hemara. No i có¿, znowu mistrz

Lwowskiego trwa, 18 kwietnia

j¹caniegramatycznepierwiastki

W stra¿y po¿arnej

przypomnia³ wiersz Kornela

Pawe³ Bieñkowski liryczny

przenosimy siê do Warszawy.

Makuszyñskiego „Zegary”,

jêzyka polskiego, nieco jêzyka

Przyjde ze szlaufem

Hej, ³za siê w oku krêci, szcze-

literackiego jidysz, oraz dla

Sikne nim

maestro pianina towarzyszy³

szmoncesowa³ „Rubinsteinem”.

uroczej Karolinie Janociak

gólnie, gdy ciê uœciska CIOT-

A piosenki w wykonaniu pana

Polaka znaj¹cego jêzyk nie-

W te mordy ma³pie

KA BAÑDZIUCHOWA, Prezes

miecki œmieszne wstawki

w dwóch piosenkach Mariana

Wojtka? Spieszê donieœæ, i¿

Hemara: „Tyle jest miast”, oraz

Towarzystwa Kresowego „Cha-

„niby niemieckie”, w istocie nic

Wiêc nie opieraj siê

piosenk¹ i œmieszy³, i wzru-

„Placmuzyka”, po polsku „Aj sy

wira”, prywatnie Pani Czes-

sza³. Wzrusza³ piosenk¹ Ma-

nie znacz¹ce, no i ten akcent

Maniuœka

³awa Karliñska.

„jidysz po polsku”. To s³ynna

Daj mi swe serduszko

gid”. A potem sam mistrz

riana Hemara „Pamiêtaj o tym

piosenki, pieœniarz /o Lwowie/,

przecie¿ ju¿ wiêzienna opo-

wnuku” /¿e dziadzio by³ w

Bo ja siê dziœ zastrzeli

KG

wiastka o dwóch ¯ydach,

Z tob¹ na karuzeli

tymczasowo œpiewaj¹cy w Kra-

Tobruku”, a œmieszy³, gdy nas