22

Postacie niezwykłe

31 marca 2009 * Kurier Galicyjski

„BUDOWAŁ DOMY NA AŁTAJU”

WOJCIECH GRZELAK

Na zachodniosyberyjski

A³taj pierwsi Polacy nap³ynêli

ZmiennoϾ stylistyczna nale-

w latach szeœædziesi¹tych XIX

¿a³a wprawdzie do specyficz-

wieku. Byli to zes³añcy, uczest-

nych cech ówczesnego budow-

nicy powstania 1863 roku.

nictwa rosyjskiego, ale wydaje

Z Europy na Syberiê miesi¹-

siê, ¿e polski projektant zde-

cami gnano pieszo konwoje

cydowa³ siê czerpaæ z bogatego

skutych kajdanami nieszczê-

dorobku sztuki architekto-

œników. Up³ynê³y dziesi¹tki

nicznej tak wiele, jak tylko

lat, œwiat zmieni³ siê, nadesz³y

mo¿na. Potrafi³ wykorzystaæ

czasy postêpu. Dwadzieœcia

osi¹gniêcia ca³ych pokoleñ

czterytysi¹ceobywateli II Rzecz-

budowniczych z prawdziw¹

pospolitej w³adze sowieckie

wirtuozeri¹. Dziêki temu jego

przesiedli³y na A³taj w ci¹gu

projekty by³y niepowtarzalne.

paru tygodni - przewo¿¹c ich

Budowa³ nie tylko gmachy

poci¹gami ze œrodka Europy

murowane, ale tak¿e z drewna,

do serca Azji.

które do tej pory jest bardzo

Nie tylko jednak, polskimi

popularnym i powszechnie

³zami i krwi¹ nasi¹k³a sybe-

wykorzystywanym surowcem

ryjska ziemia. Byli i tacy Po-

na Syberii. Nosowicz by³ kato-

lacy, którzy szczerze pokochali

likiem, lecz zlecano mu tak¿e

Syberiê i ofiarowali jej swój

projektowanie cerkwi. Dwie

talent oraz trud. Nowosybirsk,

z nich, pomimo szeroko zakro-

najwiêksze miasto w azjatyc-

jonej akcji niszczenia œwi¹tyñ

kiej czêœci Rosji i trzecia co do

w czasach komunizmu, za-

wielkoœci metropolia tego

Pocztówka

chowa³y siê do dziœ: w mieœcie

pañstwa, zosta³ za³o¿ony przez

Jan Nosowicz

sta³ siê bardzo

cenionym archi-

tektem, o wzglêdy

którego zabiegali

najznamienitsi

lokalni notable.

polskiego technika kolejowego.

Jest to temat na ogó³ niechêt-

nie poruszany przez Rosjan,

którzy z¿ymaj¹ siê s³ysz¹c o

polskich osi¹gniêciach na

Syberii, przewy¿szaj¹cych

czêsto wk³ad cywilizacyjny,

jaki wnieœli w pozyskanie tej

Barnau³, politechnika

krainy nasi wschodni s¹sie-

Zaryñsk (w czasach Nosowi-

dzi. Nosi ona po dzieñ dzisiej-

bezpodstawne, lecz dla uspo-

cza by³a to wieœ i nosi³a nazwê

szy niezatarte œlady, pozosta-

kojenia opinii publiczej guber-

Sorokino) oraz w miejscowoœci

wioneprzezpolskichin¿ynierów

nator wysiedli³ z miasta wielu

Anisimowskie. S¹ to realizacje

i budowniczych.Jednym znich

naszych rodaków. Na pocz¹tku

niezwykle udane i byæ mo¿e

by³ wybitny architekt Jan No-

XX stulecia garstka Polaków

w³aœnie ta okolicznoœæ ocali³a

sowicz. Postaæ ta, w Polsce

z Barnau³u odgrywa³a jednak

je przed zag³ad¹. Polski archi-

zapomniana, omal nie zatar³a

bardzo donios³¹ rolê w miej-

tekt wzniós³ tak¿e zgrabny bu-

siê równie¿ w pamiêci Sybira-

scowej spo³ecznoœci. Polacy zaj-

dynek administracji miejskiej

ków, o co przez wiele lat sta-

mowali eksponowane stano-

w Barnaule, oryginalnym wy-

ra³y siê w³adze komunistyczne,

wiska: byli poœród nich profe-

gl¹dem wyró¿nia³a siê równie¿

pomijaj¹c skrzêtnie we wszel-

sorowie, kupcy, in¿ynierowie.

jego w³asna willa, która w po-

kich publikacjach to naz-

Uchodzili za wybitnych spe-

³owie zesz³ego stulecia zosta³a

wisko. Zbyt wielkie by³y

cjalistów, posiadali bowiem

rozebrana (dziœ mianem „Domu

jednak dokonania Nosowicza,

umiejêtnoœci i wiedzê o rzadko

Nosowicza” barnaulczycy okre-

aby przeciêtny mieszkaniec

spotykanym poziomie.

Barnau³, plan z 1901 r.

œlaj¹ inny zgrabny budynek

Barnau³u nie potrafi³ skoja-

Nosowicz wyró¿nia³ siê

zaprojektowany przez Polaka).

rzyæ go z „tym Polakiem, który

nawet w tym nieprzeciêtnym

Nosowicz potrafi³ wykorzystaæ osi¹g-

Dzie³a Nosowicza zdradzaj¹

budowa³ domy na A³taju”.

œrodowisku. Szybko zyska³

niêcia ca³ych pokoleñ budowniczych

nie tylko bardzo wysoka zna-

powszechne uznanie miesz-

Petersburski prymus

jomoϾ architektonicznych

kañców Barnau³u i stal siê

z prawdziw¹ wirtuozeri¹. Dziêki

jedzie do Barnau³u

prawide³, ale tak¿e œwiadcz¹

bardzo cenionym architek-

temu jego projekty by³y niepowtarzalne.

o bogatej fantazji autora pro-

Urodzi³ siê w czasach Pow-

tem, o wzglêdy którego zabie-

jektów.

stania Styczniowego w Równem

gali najznamienitsi lokalni

W 1916 roku Nosowicz

na Wo³yniu, pochodzi³ z ro-

Piêknych z³otego medalu nie

sto³ecznego miasta Kraju A³-

notable.

wzniós³ Dom Ludowy w Bij-

dziny szlacheckiej, dawno

otrzyma³ Polak, wybuch³

tajskiego, jednego z wiêkszych

Wirtuoz ceg³y i drewna

sku, drugim co do wielkoœci

osiad³ej w tej czêœci Rzecz-

prawdziwy skandal - tak

w Rosji, a sto lat temu - prowin-

mieœcie Kraju A³tajskiego.

pospolitej. W 1889 roku ukoñ-

bardzo rosyjska publicznoϾ

cjonalnej mieœciny w Guberni

Charakterystyczny dla

Budowla ta, piêkna z wygl¹du

czy³ wydzia³ budownictwa

przyzwyczajona by³a do wiel-

Tomskiej. W Barnaule spêdzi³

stylu architektonicznych wizji

i niezwykle funkcjonalna,

cywilnego w s³ynnej elitarnej

kiej rangi artystycznej p³ócien

trzydzieœci lat.

Nosowicza by³... brak przywi¹-

s³u¿y dziœ jako miejski teatr.

Szkole In¿ynieryjnej w Sankt

Siemiradzkiego, Gersona czy

Polonia barnaulska by³a

zania do okreœlonego stylu.

Petersburgu, gdzie nale¿a³ do

Ruszczyca. Jednym z takich

wówczas niewielka, obejmo-

Dzie³a Nosowicza zdradzaj¹ nie tylko

najbardziej uzdolnionych

laureatów by³ Eligiusz Niewia-

wa³a mniej ni¿ sto osób. Do

studentów. By³a to zreszt¹

domski, póŸniejszy zabójca

1865 roku by³a liczniejsza, ale

bardzo wysok¹ znajomoœæ architekto-

epoka, kiedy w stolicy impe-

prezydenta Narutowicza.

po¿ary, które strawi³y miasto

nicznych prawide³, ale tak¿e

rium doceniano przybyszów

Nosowicz przyby³ na A³taj

w tym czasie, przypisano zem-

œwiadcz¹ o bogatej fantazji autora

z ziem dawnej Rzeczpospolitej.

w ostatnim roku XIX wieku.

œcie polskich zes³añców.

Gdy w 1885 roku w Peters-

Nie wiadomo, jakimi drogami

Wprawdzie dochodzenie wy-

projektów.

burskiej Akademii Sztuk

zawêdrowa³ do Barnau³u, dziœ

kaza³o, ¿e podejrzenia s¹