III

Dodatek specjalny

Kurier Galicyjski * 15 25 maja 2009

WOJCIECH DZIEDUSZYCKI.

skiego Sejmu Krajowego,

¯eby nie mówiæ tylko

DR TOMASZ JAKUBEC

cz³onek-korespondent Aka-

samych pochlebstw o Woj-

PISARZ, ESTETYK, FILOZOF

demii Umiejêtnoœci.

ciechu, powiem ¿e – na ró¿-

Okazj¹ do zorganizowania

Z córk¹ b³. Marceliny Da-

nych rzeczach siê zna³, ale

tej sesji sta³a siê 100. rocznica

rowskiej o¿eni³ siê Stanis³aw

na hodowli konia – nie, nie

œmierci Wojciecha Dziedu-

Dzieduszycki. Przedstawiciele

mia³ do tego serca. Ca³e

szyckiego, która przypad³a 23

tej ga³êzi Dzieduszyckich ¿yj¹

osi¹gniêcia przodków prze-

marca tego roku. Nie przypad-

do dziœ, tak¿e w Krakowie.

pad³y przez to, ¿e Wojciech

kowo wydarzenie to ma miej-

Wœród tych wstêpnych

rzadko bywa³ i w Jarczow-

sce w murach PAU, Wojciech

Dzieduszyckich by³ tak¿e

cach, i w Jezupolu. Bardziej

Dzieduszycki by³ wszak cz³on-

Aleksander, urodzony w

ceni³ sobie podró¿e, politykê,

kiem-korespondentem tej in-

1874 roku i tragicznie zmar³y

naukê, przebywa³ we Lwowie,

stytucji, zosta³ nim wybrany za

w Krakowie w 1949 roku po

w Wiedniu. Za to go dzisiaj

rozprawê Wiadomoœci staro-

przes³uchaniach na UB,

cenimy, ale stadniny siê przy

¿ytnych o geografii ziem

przeœladowany w sposób

nim bez w¹tpienia nie roz-

polskich (Kraków 1887).

bardzo dotkliwy. Nie wytrzy-

winê³y. Tyle o przodkach.

Praca ta, mimo ¿e ma wartoœæ

muj¹c tych przes³uchañ,

O potomkach Wojciecha-

ju¿ tylko historyczn¹, jest jed-

pope³ni³ samobójstwo. To dy-

ministra, tak¿e Tuniu wiemy

nak wci¹¿ odnotowywana w

plomata jeszcze z okresu au-

du¿o. Zmar³ w ubieg³ym roku

badaniach nad histori¹

striackiego z czasów I wojny

we Wroc³awiu Wojciech Dzie-

By³ równie¿ Dzieduszycki

œwiatowej, by³ attache woj-

duszycki. Mamy na sali wnucz-

politykiem, publicyst¹, history-

skowym w Madrycie, potem

kê Wojciecha-ministra – Ma³-

Referuje dr Tomasz Jakubec

kiem sztuki, archeologiem,

by³ dyplomat¹ polskim, od

gosiê Dzieduszyck¹-Ziemil-

pedagogiem, a nawet spiry-

obcych. Powsta³a ca³oœæ og-

literackich, choæ analizie ich

1919 roku – pos³em nadzwy-

sk¹, która kontynuuje tak¿e

romna, trudna do ogarniêcia,

kszta³tu artystycznego równie¿

tyst¹, w swoich czasach cieszy³

czajnym w Kopenhadze,

pewne wzorce przodków.

nu¿¹caw lekturze, szczególnie

poœwiêci³em nieco miejsca.

siê opini¹ polihistora i erudyty.

potem w Norwegii. Aleksan-

Dzieduszyccy, jak wspomina-

¿e i wiersz pozostawia miej-

Moim zamiarem by³o stwo-

Mo¿na zapytaæ, jak to by³o

der Dzieduszycki w 1926 roku

³em, zajmowali siê albo koñmi,

scami wiele do ¿yczenia. Na

rzenie intelektualnego portretu

mo¿liwe, ¿e jedna osoba mog³a

za³o¿y³ Towarzystwo Hodowli

albo kultur¹, nauk¹ albo

przyk³adzie Baœni nad baœ-

konserwatywnego, galicyj-

siê realizowaæ twórczo w tylu

Konia Arabskiego w Polsce,

dyplomacj¹. Ma³gosia w tej

dziedzinach i byæ aktywna na

niami dobrze widaæ, jak w pi-

skiego arystokraty, erudyty,

by³ jego pierwszym i jedynym

ostatniej dziedzinie przez lata

sarstwie Dzieduszyckiego

pisarza i filozofa, cz³owieka

tylu polach. OdpowiedŸ jest

przewodnicz¹cym do czasów

siê udziela. Mamy na sali

spotyka siê niezwyk³a pomys-

uznawanego za orygina³a i dzi-

prosta. Dzieduszycki jako

likwidacji prze w³adze komu-

tak¿e Dominikê – prapraw-

³owoœæ i inwencja autorska ze

waka, ale w jakiœ sposób

arystokrata posiada³ du¿y ma-

nistyczne po II wojnie œwiato-

nuczkê Wojciecha-ministra.

szkolnymi wrêcz b³êdami. Jak

równie¿ postaci reprezenta-

j¹tek. Zarz¹dzanie nim wyma-

wej w 1947 roku.

Mamy, oczywiœcie Dziedu-

wiadomo ze s³ownikowej defi-

tywnej dla swego czasu i swej

ga³o oczywiœcie pewnego wysi³-

Bez w¹tpienia, najbardziej

szyckich z innych linii, z in-

ku, ale nale¿y pamiêtaæ, ¿e nie

nicji, jedn¹ z cech charakte-

formacji spo³ecznej.

znanymprzedstawicielemm³od-

nych ga³êzi, chocia¿ akurat

rystycznych noweli jest „wyra-

Literacka twórczoœæ Dzie-

szej linii Dzieduszyckich by³

z linii Wojciecha, bo m³odszej.

musia³ on pracowaæ na utrzy-

Wojciech, minister powi¹zany

Mamy Paw³a Dzieduszyc-

ziœcie zarysowana akcja”, jest

duszyckiego nie by³a do tej

manie w naszym rozumieniu

rodzinnie z oboma liniami Dzie-

kiego – to jest akurat ta czêœæ

on tymczasem autorem nowel

pory omówiona w rzetelny

tych s³ów, dziêki czemu dyspo-

duszyckich. By³ prawnukiem

ordynata W³odzimierza,

bardzo oryginalnych, bo po-

sposób. Jedyne syntetyczne,

nowa³ du¿¹ iloœci¹ czasu i si³

Dominika, czyli z linii m³odszej,

podobnie, jak Anna Dziedu-

zbawionych w ogóle akcji,

aczkolwiek bardzo skrótowe

¿yciowych, które móg³ po¿yt-

ale jego ¿ona Seweryna by³a

szycka-Machnikowa.

kowaæ w dowolnie wybrany

bêd¹cych jedynie zapisem

i pe³ne uproszczeñ podsu-

prawnuczk¹ Waleriana, czyli

Chcia³em przypomnieæ

przemyœleñ bohatera (mowa

mowanie dokonane w latach

przez siebie sposób.

protoplasty linii starszej.

Izabelê Cywiñsk¹, rzadko

tu o niektórych nowelach z jego

szeœædziesi¹tych ubieg³ego

Wspomniane zabezpie-

Natomiast, dziadek Woj-

identyfikowan¹ z Dzieduszyc-

wczesnego cyklu Powieœci

wieku przez Józefa Spytkow-

czenie materialne gwaranto-

ciecha – Kajetan Jan da³ po-

kimi, o ile sama nie mówi o

Wschodu i Zachodu). Poja-

skiego w seryjnym wydaw-

wa³o te¿ niezale¿noœæ intelek-

cz¹tek tej ga³êzi Dzieduszyc-

tym, nosi inne nazwisko. W

wiaj¹ce siê w tytule zbioru

nictwie Obraz literatury

tualn¹ - móg³ zajmowaæ siê

kich, któr¹ nazywamy umownie

wolnej ju¿ Polsce zasiada³a w

tym, co go w danym momencie

okreœlenie gatunkowe: powieœæ,

polskiej XIX i XX wieku

„koñsk¹ ga³êzi¹”.

fotelu ministra kultury, wy-

mo¿e tutaj wprowadzaæ w b³¹d.

sprowadza siê w³aœciwie do

interesowa³o, zamiast wykony-

Dzie³o Kajetana Jana kon-

re¿yserowa³a wiele wspania-

Do oko³o po³owy XIX wieku

stwierdzenia, ¿e Dzieduszycki

waæ polecenia prze³o¿onych,

tynuuj¹ obydwaj jego syno-

³ych sztuk i seriali telewizyj-

termin „nowela” nie by³ jeszcze

pisa³ szybko i niedbale, nie

a za g³oszone pogl¹dy nie móg³

wie – Juliusz, który dosta³

nych, gdy wspomnieæ cho-

rozpowszechniony, nowele

poprawia³ swoich tekstów,

go nikt zwolniæ, poniewa¿

Jarczowce, wspania³¹ stad-

cia¿by „Bo¿¹ podszewkê”.

w³aœciwe okreœlano w³aœnie

a wiêkszoœæ z nich nosi wy-

przez wiêksz¹ czêœæ ¿ycia nie

ninê koni arabskich i W³a-

Mamy Ewê z Koziebrod-

by³ nigdzie zatrudniony.

mianem powieœci.

raŸne piêtno grafomañstwa.

dys³aw. Juliusz by³ potem

skich Dzieduszyck¹ – babciê

Kolejn¹ z powa¿nych wad

Nie mo¿na zgodziæ siê z tym

Owocem jego wszechstron-

oficjalnym dostawc¹ koni dla

Ma³gosi, która czeka na od-

twórczoœci literackiej Wojciecha

stwierdzeniem bez zastrze¿eñ.

nych zainteresowañ by³a

dworu cesarskiego w Wied-

krycie, która pozostawi³a

Dzieduszyckiego jest niepraw-

Stwierdzenie Józefa Spytkow-

niew¹tpliwe erudycja, ale te¿

niu, ten który potrafi³ wypra-

wspania³e pamiêtniki, opisy

dopodobieñstwo rysunku psy-

skiego nale¿y rozumieæ raczej

towarzysz¹ce jej czêsto szla-

wiaæ siê do Arabii, jak to

swoich podró¿y po œwiecie,

chologicznego postaci, co

tak, ¿e Dzieduszycki niezbyt

chetne dyletanctwo, brak

wtedy nazywano, po konie

a by³a to kobieta jak na swoje

troski o szczegó³y. Móg³ sobie

ujawni³o siê przede wszystkim

dok³adnie pracowa³ nad kon-

arabskie. Juliusz Kossak swo-

czasy, na pocz¹tek XX wieku

w jego powieœciach o tematyce

cepcj¹ i struktur¹ swoich ut-

Dzieduszycki pozwoliæ na swo-

j¹ m³odoœæ malarsk¹ spê-

ogromnie wyzwolona, przebo-

wspó³czesnej. Autorowi nie

worów literackich. Istotnie,

bodne przechodzenie od lite-

dzi³ w Jarczowcach. Juliusz

jowa, maj¹ca bardzo wiele do

starczy³o talentu b¹dŸ wytr-

takich przyk³adów niedopra-

ratury do filozofii, od filozofii do

Dzieduszycki o¿eni³ siê doœæ

powiedzenia, równie¿ zaprzy-

wa³oœci, by z uwag¹ studiowaæ

cowania poszczególnych dzie³

historii sztuki, od historii

póŸno, maj¹c ponad piêædzie-

jaŸniona z wieloma ludŸmi

naturê ludzk¹ co jest przecie¿

mo¿na by wskazywaæ du¿o,

sztuki z powrotem do litera-

si¹t lat z postaci¹, która wpi-

kultury ówczesnego czasu.

tury. Szkicowa³ wizje, wykañ-

podstawowym zadaniem ka¿-

stanowi¹ one jedn¹ z charak-

suje siê w literaturê polsk¹ –

Wspomnienia z deportacji

dego pisarza. Mo¿e najlepiej ta

terystycznych cech pisarstwa

czanie detali go nie intere-

z Zofi¹ Bobrówn¹, t¹, o której

a¿ po chiñsk¹ granicê wyda³a

wada pisarstwa Dzieduszyc-

Dzieduszyckiego, zwyk³o siê j¹

sowa³o. Takie podejœcie nie

S³owacki napisa³: „Niechaj

Ewa Fedorowicz, jest wnucz-

kiego ujawni³a siê tam, gdzie

wi¹zaæ z ¿ywym temperamen-

pozosta³o bez wp³ywu na jego

mnie Zoœka o wiersze nie pro-

k¹ Wojciecha-ministra. Z in-

próbowa³ on portretowaæ naj-

tem twórczym hrabiego Woj-

twórczoœæ literack¹ o czym

si”. Drugi z synów Kajetana

nej ga³êzi Dzieduszyckich

silniejsz¹ i najbardziej lite-

ciecha, który nie potrafi³ siê

bêdê jeszcze mówi³ póŸniej.

Jana – W³adys³aw dosta³ po

najwiêksz¹ chyba aktywnoœæ

Jako polonista i filozof

rack¹ z namiêtnoœci, czyli

podporz¹dkowaæ sztywnym

ojcu Jezupol. W przeciwieñ-

w ostatnich latach okazuje

mi³oœæ, a w¹tek erotyczny oka-

wymogom formalnym gatun-

postanowi³em wype³niæ lukê

stwie do brata, W³adys³aw

Izabela Dzieduszycka – ani-

zywa³ siê najs³absz¹ stron¹

ków literackich. Zakrojonej

badawcz¹ jak¹ stanowi³ do tej

jeŸdzi³ do Anglii, sprowadza³

matorka wielu przedsiêwziêæ

jego dzie³. Jak pisa³ recenzent

z wielkim rozmachem epopei

pory brak rzetelnej analizy

konie rasy angielskiej, krzy-

edukacyjnych, m.in.: Szko³y

powieœci W Pary¿u, w której

Baœñ nad baœniami, opowia-

twórczoœci literackiej Dziedu-

¿owa³ z koñmi rasy arabskiej.

Przymierza Rodzin w Warsza-

w¹tek erotyczny mia³ pe³niæ

daj¹cej o na po³y bajecznych

szyckiego, pokazuj¹c jedno-

Wojciech odziedziczy³ po

wie – od podstawowej, poprzez

czeœnie omawiane dzie³a na tle

zasadnicz¹ rolê: „Kornel Wro-

czasach króla Kraka i Piasta

ojcu i po swoim stryju obie te

œredni¹ i wy¿sz¹, które z za-

nowski i Celina to para dobrana

Ko³odzieja, czyli o pocz¹tkach

jego filozofii oraz estetyki i po-

stadniny. Jezupol odziedziczy³,

pa³em tworzy, równie¿ ani-

- po trzech tomach jeszcze nie

polskiej pañstwowoœci,Dziedu-

gl¹dów na literaturê i sztukê,

maj¹c dwadzieœcia lat, bo

matorka przedsiêwziêæ kultu-

wiemy w³aœciwie, dlaczego siê

szycki wprowadzi³ ogromn¹

gdy¿ pomiêdzy tymi obszarami

jego ojciec W³adys³aw zmar³ w

ralnych, bo dziêki jej energii

iloœæ w¹tków, postaci pierwszo,

pobieraj¹, a co wa¿niejsze, nie

jego dzia³alnoœci wystêpowa³y

1868 roku, natomiast siedem-

stworzono Muzeum Dziedu-

widzimy wyraŸnie ich charak-

drugoplanowych i epizodycz-

wyraŸne zwi¹zki. Zgodnie z

naœcie lat póŸniej odziedzi-

szyckich w Zarzeczu, ró¿nych

takim za³o¿eniem najbardziej

nych, podañ s³owiañskich,

terów” (M. Rawicz, „W Pary¿u).

czy³ po stryju Jarczowce,

przedsiêwziêæ charytatyw-

Gwoli sprawiedliwoœci trzeba

wszystko to uzupe³ni³ jeszcze

interesowa³a mnie zawartoœæ

czyli w 1885 roku. By³y to

nych.

KG

KG

powiedzieæ, ¿e Dzieduszycki

zapo¿yczeniami z mitologii

ideowa omawianych utworów

dwie wspania³e stadniny.