IV

Dodatek specjalny

15 25 maja 2009 * Kurier Galicyjski

DEKLARACJA

potrafi³ trzymaæ siê czasami

s³u¿yæ równie¿ i dzisiaj za

odrzuci³ programowy dekaden-

rygorów poetyki danego ga-

przewodnik po tym mieœcie.

tyzm M³odej Polski oraz jej

tunku literackiego i sprawnie

Przechodz¹c do estetyki

eksperymenty literackie, czemu

RODZINY

pos³ugiwaæ siê wierszem, da³

Wojciecha Dzieduszyckiego,

da³ wyraz w powieœci Deka-

temu wyraz w poemacie Anio³

trzeba powiedzieæ, ¿e pierwsze,

denci opublikowanej w 1905

opowiadaj¹cym o powstaniu

co siê narzuca, to jego klasy-

roku.

styczniowym albo we wzoro-

cyzm. By³ on cz³owiekiem

Trzeba wyraŸnie powiedzieæ,

DZIEDUSZYCKICH

wanych na dzie³ach Szekspira

rozmi³owanym w kulturze

¿e literacka twórczoœæ Dzie-

tragediach historycznych Król

antycznej, potrafi³ rozmawiaæ

duszyckiego nie trafi³a w gusta

Boles³aw II i Ksi¹¿ê Henryk.

po ³acinie i w antycznej grece,

wspó³czesnych mu odbiorców

wygłoszona w Krakowie 16 kwietnia 2009

Na podstawie tego, co powie-

doskonale zna³ mitologiê

dzia³em wczeœniej mo¿na by

greck¹ i rzymsk¹ antyk by³ dla

jednak stwierdziæ, ¿e przywo-

niego duchow¹ ojczyzn¹ i ¿yw¹

³ane stwierdzenie o grafomanii

kulturow¹ rzeczywistoœci¹.

Dzieduszyckiego jest w zasa-

Có¿ to jednak dok³adnie zna-

dzie prawdziwe i zamyka kwes-

czy, ¿e Dzieduszycki by³ klasy-

tiê oceny jego dorobku literac-

kiem? Otó¿ by³ on klasykiem

kiego. Jak jednak zaznaczy-

we wszystkich szeœciu wymie-

³em, interesowa³a mnie przede

nionych przez W³adys³awa

wszystkim zawartoϾ ideowa

Tatarkiewicza znaczeniach: Po

twórczoœci literackiej Dziedu-

pierwsze, by³ klasykiem dla-

szyckiego. Spojrzenie na ca-

tego, ¿e, jak powiedzia³em,

³oœæ jego dorobku pod takim

ceni³ sobie wytwory antycznej

w³aœnie k¹tem pozwoli³o

kultury greckiej i rzymskiej. Po

dojrzeæ coœ, czego nie zauwa-

drugie - dlatego, ¿e ceni³ sobie

¿yli wczeœniej historycy lite-

dzie³a, które do tej antycznej

ratury, zajmuj¹cy siê jego

tradycji nawi¹zywa³y (przede

Ok³adka ksi¹¿ki Tomasza

twórczoœci¹ wy³¹cznie z his-

wszystkim sztukê w³oskiego

Jakubca „Wojciech Dziedu-

torycznoliterackiego punktu

renesansu). Po trzecie, by³ kla-

szycki. Pisarz. Estetyk.

widzenia. Pogl¹dy, które Dzie-

sykiem, poniewa¿ ceni³ sobie

Filozof”

duszycki wyra¿a w swoich

ka¿d¹ sztukê realizuj¹c¹ w³aœ-

Deklaracjê odczytuje Ma³gorzata Dzieduszycka-Ziemilska,

dzie³ach literackich, tworz¹

ciwe sobie kanony estetyczne

obok - Izabela Cywiñska

spójny, rozwijany z utworu na

- ¿adne z jego dzie³ nie zosta³o

(w tym sensie s³owa „klasyczny”

utwór system, pozostaj¹cy w

wznowione, równie¿ ich ¿ywot

klasyczne mog¹ byæ wzorcowe

Szanowny i kochany Pra-

skich dzieci. Twój nagrobek w

w œwiadomoœci krytyki by³

zgodzie z tym, co autor g³osi³

realizacje np. poematu ro-

dziadku! Minê³o sto lat od

koœciele zrujnowanym i rzadko

w swych wypowiedziach o cha-

krótki. Z perspektywy ponad

mantycznego), szczególnie

Twojej œmierci. Dziêki Twoim,

czynnym zosta³ rozbity, a trum-

rakterze dyskursywnym, w fi-

100 lat mo¿na ju¿ z ca³¹

zasadê decorum, a zatem

m³odszym o kilka generacji

na zbezczeszczona. Poza

lozoficznych, œwiatopogl¹do-

pewnoœci¹ stwierdziæ, ¿e jego

zasadê zgodnoœci przestawio-

cz³onkom z szacownej Aka-

samym domem, jedyny œlad,

wych i estetycznych. Zza do-

dorobek nale¿y zaliczyæ do

nych treœci z formalnym

demii Umiejêtnoœci, a przede

jaki po Twoim ukochanym

robku literackiego Dzieduszyc-

martwej czêœci naszej spuœ-

kszta³tem dzie³a. Po czwarte,

wszystkim dziêki profesorowi

maj¹tku pozosta³ z Twoich

cizny literackiej. Pojedyncze

kiego wy³ania nam siê zatem

sztuka, zdaniem Dzieduszyc-

Jerzemu Wyrozumskiemu i

czasów, to dwa japoñskie

postaæ autora jako umiarkowa-

udane rozwi¹zania artystycz-

profesorowi Janowi Machni-

drzewa, które przywioz³eœ z

kiego, powinna byæ doskona³a

kowi, we wspania³ej sali

którejœ ze swoich egzotycz-

negokonserwatysty,czerpi¹cego

ne, zgrabne sformu³owania czy

formalnie, wzorowa, po pi¹te,

najstarszego i najpiêkniej-

nych podró¿y, które dzisiejsi

z dorobku przesz³oœci, z ref-

zaskakuj¹ce pomys³y fabularne

charakteryzowaæ siê cechami

szego polskiego uniwersytetu,

mieszkañcy Jezupola z dum¹

leksji nad histori¹ który kry-

to za ma³o, by polecaæ komu-

takimi jak harmonia, umiar,

wspominamy Twoje dokonania:

pokazuj¹ przybyszom.

tycznie postrzega wspó³czes-

kolwiek lekturê powieœci czy

równowaga czy spokój, po

Twoj¹ spuœciznê literack¹ i

Próbowa³am czytaæ Twoje

utworów wierszem Dziedu-

noϾ, ale nie wpada w ton

szóste wreszcie (co w³aœciwe

Twoje s¹dy o wspó³czesnych

dzie³a. Znalaz³am w nich

katastroficzny; jego konserwa-

szyckiego. Sztuczne dowartoœ-

dla konserwatysty), nosiæ piêt-

i potomnych.

mieszaninê myœli œwiat³ych,

tyzm wyrazi³ siê w ten sposób,

ciowanie jego pisarstwa nie

no uznania przez tradycjê.

W 2009 roku ¿yje nas trzy

naiwnych i dziwacznych.

¿e w obliczu dynamicznie

by³o celem mojej pracy. His-

Jako konserwatysta este-

generacje: Twoich prawnu-

Prawdopodobnie mo¿na Ciê

zmieniaj¹cej siê rzeczywistoœci

toria literatury, a tym bardziej

tyczny odrzuca³ Dzieduszycki

czek, praprawnuków i prapra-

zaliczyæ do najbardziej orygi-

XIX wieku nie odrzuca³ mo-

historia idei, nie zajmuje siê

wiêkszoœæ innowacji artystycz-

prawnuków.Jestnasszesnaœcie

nalnych europejskich futuro-

jednak wy³¹cznie autorami

dernizacji, nie by³ obroñc¹

nych i ideowych, wprowadzo-

osób. W tym – tylko piêciu

logów. Wœród rozmaitych

Okopów Œwiêtej Trójcy, jak to

wybitnymi, czytanymi do

nych w czasach M³odej Polski,

mê¿czyzn. Obstawa³eœ przy

koncepcji spodoba³a mi siê ta,

mu zarzucano, postulowa³

dzisiaj, refleksja nad auto-

odrzuca³naturalizm,symbolizm,

tym, ¿e kobiety powinny po-

któr¹ zreszt¹ powtarzasz

jedynie, aby zmiany nastê-

rami zapomnianymi, przeciêt-

dekadentyzm. Bardziej ceni³

przestaæ na zadowoleniu s³aw¹,

wielokroæ i uparcie, ¿e ratun-

powa³y w sposób ewolucyjny,

nymi, nawet grafomanami

Matejkê niŸli Fa³ata. Znamien-

któr¹ im piêknoœæ lub cnota,

kiem dla przysz³oœci zachod-

a nie rewolucyjny, oraz aby

równie¿ jest cenna dla rozu-

na jest jego opinia o „Weselu”

uprzejmoœæ lub œwiêtoœæ zjed-

niej cywilizacji s¹ stowarzy-

mienia epoki, w której ¿yli,

opierano siê na tradycji. Tym

Stanis³awa Wyspiañskiego:

naæ mog³y. A tym czasem,

szenia, rozumiej¹c je, jako

przekonaniom da³ wyraz prze-

szczególnie, gdy niedobory

„I przysz³o do tego, ¿e w dzieñ,

Twoja prawnuczka zosta³a

stowarzyszenia pañstw, naro-

de wszystkim w powieœciach

warsztatu literackiego s¹

ministrem, a jedna z prapraw-

w którym ods³oniêto we

dów, mieszkañców, ludzi o po-

nuczek prowadzi z sukcesem

dobnych pogl¹dach.

o tematyce wspó³czesnej. Nie-

rekompensowane interesu-

Lwowie kolumnê Mickiewicza,

wielk¹ w³asn¹ firmê. S¹ wœród

My, Twoi potomkowie,

zwykle istotn¹ kwesti¹ by³a

j¹c¹ problematyk¹. Je¿eli

dano w teatrze na czeϾ poety

nas te¿ potomkowie: ch³opów,

wszyscy odziedziczyliœmy po

dla niego kwestia polskiej

jednak, mia³bym wskazaæ

niespo¿ytej mi³oœci, wiary i na-

kupców, artystów i rabinów.

Tobie zami³owanie do sztuki

przynajmniej jedn¹ ksi¹¿kê

to¿samoœci narodowej, st¹d

dziei - „Wesele”, dramat bezsil-

S¹ ateiœci i buddyœci. Patrz¹c

i do podró¿y, ciekawoœæ œwiata

w jego twórczoœci obecnoœæ

Dzieduszyckiego zas³uguj¹c¹

nej, schorza³ej, narodowej

na nas, by³byœ zadziwiony, ale

i ludzi. Jesteœmy dumni z Cie-

polskiej historii najdawniejszej

na przypomnienie, to by³oby to

rozpaczy. I nie wstydzono siê

zapewne skwitowa³byœ nas

bie, bo szuka³eœ odpowiedzi na

dzie³o z pogranicza literatury

(mity o Piaœcie Ko³odzieju, za-

tego; nikt nie wiedzia³, jakie

jakimœ ostrym dowcipem.

najwa¿niejsze pytania Twojej

piêknej, pisarstwa histo-

bójstwo œwiêtego Stanis³awa),

pope³niono bluŸnierstwo; nikt

Europa, w której ¿yjemy,

epoki. Mia³eœ odwagê wypowia-

rycznegoireporta¿u,mianowicie

jak i najnowszej (powstanie

nie spyta³ siê, co by powiedzia³

bardzo siê ro¿ni od tej, któr¹

dania innych s¹dów, ni¿ przy-

wydana w roku 1878 we Lwo-

styczniowe). W swoich powieœ-

Mickiewicz, gdyby mu poka-

Ty zna³eœ. Podobnie, jak Ty,

jête i by³eœ jednym z tych,

wie praca Ateny. Od tytu³u tej

ciach historycznych z dziejów

zano snop wym³óconej s³omy,

mo¿emy si¹œæ w poci¹g i bez

którzy po³o¿yli podwaliny pod

w³aœnie ksi¹¿ki Dzieduszycki

cesarstwarzymskiego(Aurelian)

jako ostateczny koniec patrio-

paszportu udaæ siê do Wied-

klasê polskiej inteligencji.

nazywany bywa³ Ateñczykiem

i staro¿ytnego Egiptu (Œwiêty

tycznej myœli, jako wyroczny

nia. Mo¿emy tak¿e pojechaæ w

¯yczymy Ci niezapom-

z Jezupola, Ateñczykami nazy-

Rak) ukry³ pod historycznym

dla narodu symbol!”

ten sposób do wielu innych

nienia przez kolejne sto lat,

wano te¿ frakcjê, do której

kostiumem krytykê liberum

Powy¿szy cytat pokazuje

europejskich miast. Trudniej

tak¿e i w rodzinnym Jezupolu.

nale¿a³ w Sejmie Krajowym.

conspiro zgodn¹ z jego loja-

równie¿, ¿e Dzieduszycki, choæ

jednak dostaæ siê nam do

Wyra¿amy wdziêcznoœæ dr.

Ksi¹¿ka sk³ada siê z dwóch

listycznym stosunkiem do

metrykalnie i ideowo nale¿¹cy

Lwowa i do Twojego Jezupola.

Jakubcowi,wydawnictwu„Ksiê-

czêœci, pierwsza to barwny,

w³adz austriackich i pozyty-

do pokolenia pozytywistów

A tam ju¿ prawie nikt Ciê nie

garnia Akademicka” i wszyst-

przekonuj¹cy opis ¿ycia co-

wistyczn¹ negacj¹ ideologii

polskich, bynajmniej nie od-

pamiêta. Pa³ac, w którym

kim referentom dzisiejszej

mieszka³eœ, zosta³ spalony na

sesji, a tak¿e wdziêcznoœæ

dziennego w Atenach V wieku

powstañczej. W trylogii drama-

rzuca³ romantycznego entu-

wojennym froncie dziesiêæ lat

wszystkim tym, którzy tutaj

p.n.e., zaœ druga to reporta¿owy

tycznej Kazimierz potêpi³ pro-

zjazmu i patosu.

KG

po Twojej œmierci, a we wznie-

przybyli i przyczynili siê do tej

opis przechadzek autora po

jekty przebudowy porz¹dku

sionym przez twego syna na

uroczystoœci.

Atenach XIX-wiecznych, który

spo³ecznego na drodze rewo-

jego miejscu dworze jest dzi-

Dodatek przygotowa³

z powodzeniem móg³by po-

lucji socjalistycznej, wreszcie

KG

siaj sanatorium dla ukraiñ-

JURIJ SMIRNOW

CMYK