20

Tradycje kulinarne

31 sierpnia – 14 września 2009 * Kurier Galicyjski

GDY NIE MA KAWY,

NIE MA ZABAWY. KAWA MUSI BYĆ...

Napój popijaj¹ ma³ymi ³ycz-

kami, tak ciep³y, jak to tylko

mo¿liwe, z glinianych i porce-

lanowych kubków”.

Wiemy wiêc, ¿e kawa by³a

KATARZYNA £OZA

znana w Europie ju¿ pod ko-

niec XVI w. Ale czy popularna?

Kawa to jeden z najpo-

Pierwsza kawiarnia euro-

pularniejszych napojów na

pejska, o której wzmianka

œwiecie – szacuje siê, ¿e

przetrwa³a do dnia dzisiej-

rocznie na naszej planecie

szego, zosta³a otwarta w Oks-

wypija siê 400 miliardów

fordzie w 1650 r. Podobny przy-

fili¿anek kawy! Popularna

bytek pojawi³ siê w Londynie

piosenka mówi, ¿e „gdy nie

b³êdu, otwieraj¹c w Wiedniu

mu spokoju – wkrótce wojska

w r. 1652. Kiedy rozpoczy-

ma kawy, nie ma zabawy,

kawiarniê. Jego legenda prze-

Kara Mustafy podesz³y pod

na³a dzia³alnoœæ pierwsza

Portret Jerzego Franciszka

kawa musi byæ”. Czy by³o

trwa³a do dnia dzisiejszego,

stolicê Austrii i rozpoczê³o siê

kawiarnia w Pary¿u, by³ rok

Kulczyckiego w kawiarni

tak jednak zawsze? Oczy-

jego imieniem nazwana zo-

d³ugotrwa³e oblê¿enie. Pod-

1671 – w Anglii dzia³a³o w tym

„Pod Niebiesk¹ Butelk¹”

wiœcie, ¿e nie. Kawa nie jest

sta³a jedna z ulic Wiednia,

czas tego oblê¿enia Kulczycki

czasie ok. 3 tysiêcy kawiarni!

we Lwowie

wynalazkiem europejskim,

jego pomnik mo¿na do dziœ

mia³ odegraæ niepoœledni¹

Posuwaj¹c siê dalej na

nie roœnie pod Lwowem i mu-

podziwiaæ na fasadzie jednego

rolê – przebrany w strój tu-

wschód docieramy do stolicy

sia³a przebyæ d³ug¹ drogê,

Wedle najnowszych danych,

z budynków przy tej ulicy.

recki przedar³ siê przez ota-

europejskiej kawy – Wiednia.

zanim dotar³a na nasze zie-

pierwsz¹ kawiarniê w Wied-

D³ugo panowa³ zwyczaj, który

czaj¹ce Wiedeñ wojska i wróci³

Tutaj, jak siê okazuje, napój

mie. Nie tylko dotar³a, ale

nakazywa³ w oknie kawiarni

niu otworzy³ Owanes Asto-

z pokrzepiaj¹cymi wieœciami:

dotar³ jeszcze póŸniej. Wed³ug

i upowszechni³a siê.

stawiaæ portret Kulczyckiego,

uatzatur, znany tak¿e jako

wojska ju¿ spiesz¹ z odsiecz¹,

legendy sta³o siê to w 1683 r.

Johannes Diodato, kupiec

obowi¹zkowo w stroju tu-

a na ich czele stoi wspania³y

Kawa pochodzi z Etiopii.

i by³o zas³ug¹ naszego rodaka

Legenda mówi, ¿e jej pobu-

ormiañski urodzony w Stam-

reckim. Taki portret mo¿emy

wódz i pogromca Turków spod

– Jerzego Franciszka Kulczyc-

bule. Ten nie musia³ specjal-

dzaj¹ce w³aœciwoœci odkry³

jeden z pasterzy, zauwa¿ywszy

nie uczyæ siê parzenia kawy,

gdy¿ Armenia, znajduj¹ca siê

dziwne zachowanie kóz.

Spróbowa³ owoców z krzewów,

od kilku stuleci pod w³adz¹

tureck¹ musia³a ten sekret

wœród których siê pas³y i…

poczu³ nag³y przyp³yw energii

doskonale znaæ. Dziœ tak¿e

mo¿emy siê napiæ kawy

i jasnoœæ umys³u. W Etiopii

jedzono owoce kawowca z do-

parzonej „na sposób ormiañ-

ski”, który jest w³aœciwie

Duc de Saint-

sposobem tureckim i niewiele

Simone okreœli³

siê ró¿ni od kawy, któr¹ Turcy

kawê: „b³oto,

przyrz¹dzali sobie pod Wied-

niem. T³uczone w moŸdzierzu

dobre co najwy-

ziarna zalewali oni wod¹ w

¿ej dla mêtów

niewielkim naczyniu z d³uga

spo³ecznych”.

r¹czk¹ (u nas nosi ono popu-

larn¹ nazwê „turka”) i stawiali

datkiem mas³a i soli. Kawê,

w ¿arze ogniska, czekaj¹c, a¿

napój naci¹gnie, ale nie do-

jako napój z pra¿onych ziaren

wymyœlili prawdopodobnie

prowadzaj¹c go do wrzenia.

arabowie, i to za ich spraw¹

Prawie identyczny sposób

napój rozpowszechni³ siê na

wykorzystuje siê do parzenia

Bliskim Wschodzie, choæ nie

kawy m. in. w kawiarni „Or-

bez trudnoœci – w I. po³owie

mianka” przy ul. Ormiañskiej

tak¿e podziwiaæ we Lwowie,

XVI w. obowi¹zywa³ zakaz

Chocimia, Jan III Sobieski!

i kilku innych kawiarniach

kiego z Kulczyc pod Samborem.

spo¿ywania jej w Mekce, czy

w kawiarni „Pod Niebiesk¹

Wieœci te odwiod³y radê miasta

we Lwowie.

Nie wiemy, jak wygl¹da³y jego

Butelk¹” (tak te¿ nazywa³a siê

od planowanego poddania

w Kairze. Kontrowersje jednak

Czy mamy, wiêc zupe³nie

m³ode lata, ale prawdopo-

szybko ust¹pi³y miejsca coraz

kawiarnia Kulczyckiego) przy

Wiednia. Kiedy zwyciêzcy

zapomnieæ o Kulczyckim?

dobnym jest, ¿e jak wielu

ul. Ruskiej.

wiêkszej popularnoœci. W po-

wkraczali do miasta, nie za-

Badacze przypisywali mu

mieszkañców tych ziem dosta³

³owie XVI w. otwarto pierwsze

Postaæ Kulczyckiego by³a

pomnieli tak¿e o Kulczyckim.

jeszcze jedno odkrycie: to on

siê w jasyr i zosta³ uprowa-

na tyle ciekawa i inspiruj¹ca,

kawiarnie w Stambule, Ka-

Wœród innych gratyfikacji

pierwszy mia³ dodawaæ do

dzony do Turcji, gdzie spêdzi³

irze, Damaszku.

¿e przyznawa³o siê do niej

pozwolono mu równie¿ wy-

kawy cukru i mleka. Musimy

pewien czas, poznaj¹c przy

równoczeœnie kilka narodów.

braæ sobie trofeum spoœród

Pierwszym Europejczykiem,

siê zgodziæ, ¿e by³o to prze-

okazji jêzyk turecki, kuchniê,

który opisa³ kawê, by³ nie-

Czêsto mo¿na siê spotkaæ z

pozostawionych przez Turków

³omowe odkrycie. Zw³aszcza,

obyczaje. Tak¿e obyczaj pa-

informacj¹, ¿e by³ kozakiem

sprzêtów. Ku wielkiemu zdzi-

miecki podró¿nik i botanik

rzenia kawy. Korzystaj¹c z

jeœli poczytamy opinie wspó³-

Leonard Rauwolf. Podró¿uj¹c

zaporoskim, choæ polscy ba-

wieniu, Kulczycki zabra³ 300

tych umiejêtnoœci, po powrocie

czesnych Kulczyckiemu o ka-

dacze utrzymuj¹, ¿e pochodzi³

worków z ziarnami, które

do Europy trudni³ siê t³uma-

w l. 1573-76 po Bliskim

wie. Jan Andrzej Morsztyn

Wschodzie zwraca³ szczególn¹

ze spolonizowanej rodziny

wiedeñczycy uwa¿ali wczeœ-

czeniami oraz handlem, a¿

pisa³ ok. 1670 r.: „W Malcie

ruskiej szlachty. W zachod-

niej za paszê dla wielb³¹dów.

wreszcie osiad³ w Wiedniu,

(œmy), pomniê, kosztowali

uwagê na roœliny lecznicze

i nieznane w Europie zio³a.

nich Ÿród³ach mo¿na natkn¹æ

Przedsiêbiorczy szlachcic

gdzie otworzy³ w³asn¹ firmê.

kafy, /Trunku [...] I co jest

siê na tezê, ¿e Kulczycki by³

szybko wyprowadzi³ ich z

Jednak Turcy i tu nie dawali

Turków, ale tak szkaradny /

O kawie pisa³ tak: „Bardzo

dobry napój zwany przez nich

Serbem. Tak czy inaczej, sta³

Napój, jak brzydka trucizna

Niektórzy podejrzewali, ¿e – lubiana

siê on patronem wiedeñskich

i jady, / Co ¿adnej œliny nie

„Chaube”, który jest niemal

przez muzu³manów – musi byæ wymys-

tak czarny jak inkaust i bar-

kawiarzy, i nie jest w stanie

puszcza przez zêby, /Niech

³em samego szatana. Obiekcje te rozwia³

tego zmieniæ nawet wygrze-

chrzeœcijañskiej nie plugawi¹

dzo dobry na dolegliwoœci,

szczególnie ¿o³¹dkowe. Spo-

bany ostatnio przez badaczy

gêby”. Duc de Saint-Simone

sam papie¿ Klemens VIII, który powie-

historii fakt, ¿e kawiarnia

okreœli³ kawê jeszcze dosad-

¿ywaj¹ go oni o poranku,

dzia³ „Kawa powinna zostaæ ochrzczona,

w otwartych miejscach, przed

Kulczyckiego wcale nie by³a

niej: „b³oto, dobre co najwy¿ej

co uczyni j¹ napojem prawdziwie

pierwsz¹ w Wiedniu, jak siê

dla mêtów spo³ecznych”. Nie-

wszystkimi i bez najmniejszej

oznaki strachu czy ostro¿noœci.

zwyk³o uwa¿aæ.

którzy podejrzewali, ¿e – lu-

chrzeœcijañskim”.