Losy brata symona petlury

12

17 – 28 listopada 2009 * Kurier Galicyjski

brat Głównego atamana – aleksander petlura

oficerem Wojska polskiego

cerskich, z Wyższą Szkołą Wojenną

wództwa doborowego Hajdamackie-

włącznie, około 100 żołnierzy byłej ar-

go Kosza Słobodzkiej Ukrainy. Wraz

mii URL oraz na wsparcie finansowe

z oddziałem tym pod koniec stycznia

na szkolenia dalszych 700 oficerów,

1918 r. wyruszył na pomoc opanowa-

z generałami włącznie. Wówczas po-

nego przez bolszewików Kijowa. Nie-

nad 60 z nich przyjęto jako oficerów

stety mimo zdobycia stolicy nie udało

kontraktowych do Wojska Polskiego.

się jej utrzymać. Po podpisaniu przez

Wśród nich znalazł się rodzony brat

Ukraińską Republikę Ludową 8 lute-

Atamana Głównego Symona Petlury.

go 1918 r. pokoju z państwami cen-

DR StAnISłAW StęPIEń

tralnymi. Obaj bracia jako zwolennicy

dyrektor Południowo-

Ententy na znak protestu wycofują

Kim był Aleksander

Wschodniego Instytutu

się z służby wojskowej nie rezygnu-

(Ołeksandr) Petlura?

naukowego w Przemyślu

Urodził się on się 29 sierpnia 1888

jąc jednak z działalności cywilnej na

roku w Połtawie, w rodzinie miesz-

rzecz budowy państwowości ukraiń-

niepowodzenie wspólnej

czańskiej, jako najmłodszy syn dwa-

skiej. Symon zaangażował się w pra-

polsko-ukraińskiej wyprawy

naściorga dzieci Wasyla i Olgi Petlu-

cę Związku Ziemstw, a Aleksander 12

kijowskiej przeciwko bolsze-

rów. Ojciec był drobnym przedsiębior-

kwietnia 1918 r. zostaje komisarzem

wikom w 1920 r. spowodo-

cą dorożkarskim, a matka, zajmowała

rządowym miasta i powiatu Chorol na

wało, że na terytorium ów-

się domem i wychowaniem dzieci.

Połtawszczyźnie. Nie pełnił tej funkcji

czesnego państwa polskiego

Główną troską rodziców było zapew-

zbyt długo, bo już 28 kwietnia t.r., gen.

znalazło się spowodowało

nienie bytu materialnego i wykształ-

Pawło Skoropadski obalił republikę

ponad 20 tysięcy żołnierzy

cenia dla licznej rodziny. Aleksander

powołując monarchiczny Hetmanat

Ukraińskiej Republiki Ludo-

po ukończeniu miejscowej szkoły cer-

p.n. Państwo Ukraińskie. Mimo kry-

wej. Było wśród nich ok. 4

kiewnej, podobnie jak wcześniej jego

tycznego stosunku do monarchizmu

tysięcy oficerów tejże armii.

brat Symon, podjął naukę w połtaw-

Aleksander decyduje się na powrót do

Początkowo ukraińscy żoł-

skim Seminarium Duchownym. Karie-

służby wojskowej. Hetman Skoropad-

nierze zostali rozlokowani

ra duchownego lub nauczyciela, do

ski był bowiem zwolennikiem budowy

w kilku obozach internowa-

czego przygotowywało seminarium,

ukraińskich sił zbrojnych, a w związku

nia. Jednakże po podpisaniu

widocznie nie bardzo mu odpowia-

z tym istniało zapotrzebowanie na ka-

przez Polskę w 1921 r. trak-

dała, zaś na kontynuowanie studiów

drę oficerską. W sierpniu 1918 r. Alek-

tatu ryskiego z Rosją bol-

Aleksander (Ołeksandr) Petlura, Kalisz 1921 r.

rodzice nie mieli pieniędzy, dlatego

sander zostaje nawet awansowany do

szewicką, obozy miały być

stopnia porucznika.

stopniowo rozwiązane. Pro-

Pełne możliwości służby woj-

stym żołnierzom łatwiej było

skowej otwarły się przed nim jednak

znaleźć jakieś płatne zajęcie,

dopiero po obaleniu hetmana Skoro-

gdyż podejmowali się oni prac

padskiego i ponownym przywróceniu

fizycznych. Gorzej było z ka-

Ukraińskiej Republiki Ludowej (14 li-

drą oficerską, tym bardziej,

stopada 1918). Na czele ukraińskich

że wielu jej przedstawicieli

sił zbrojnych stanął wówczas na

było już w poważnym wieku.

powrót jego brat Symon jako Głów-

Młode polskie państwo tworząc

ny Ataman. Aleksander nie pełnił

swą armię potrzebowało kadry do-

wprawdzie wysokich funkcji w armii

wódczej, ukraińscy oficerowie mieli

ukraińskiej, ale zawsze były to bardzo

ukończone rosyjskie szkoły oficerskie,

odpowiedzialne z punktu militarnego

a wielu nawet akademie wojskowe.

i państwowego stanowiska. W lutym

Mieli także duże doświadczenie bojo-

1919 r. został oficerem łącznikowym

we. Najpierw przyjęto więc do Wojska

w sztabie Frontu Prawobrzeża, zaś 1

Polskiego, będących w podobnej sytu-

kwietnia tegoż roku został przeniesio-

acji jak Ukraińcy, oficerów gruzińskich.

ny na to samo stanowisko do Kosza

Na Ukraińcach ciążył jednak konflikt

Huculskiego. W lipcu 1919 r. otrzy-

o Lwów i Galicję Wschodnią, choć

muje awans na kapitana i obejmuje

wprawdzie nie Ukraińcy z Naddnieprza

stanowisko adiutanta przy Głównej

walczyli z Polakami, ale nie wszyscy

Komendzie Wojsk URL.

w Polsce zdawali sobie z tego sprawę.

Na wiosnę 1920 r. wobec wyraź-

Początkowo traktowano więc, pod-

nych postępów w rokowaniach polsko-

oficerów i oficerów Ukraińskiej Republi-

ukraińskich dochodzi do reorganizacji

ki Ludowej z pewną rezerwą. Nie mniej

Kalisz 1924 r.

armii ukraińskiej i Aleksander Petlura

rozmowy na ten temat rozpoczęto już

przechodzi do 3. Dywizji Żelaznej na

dniach 18 – 21 maja 1917 r. do I Ukra-

wstąpienie do organizującej się armii

też Aleksander po ukończeniu 4 klas

w 1921 r. Początkowo starano się wy-

stanowisko dowódcy kompanii. Wy-

ińskiego Zjazdu Wojskowego. Jego

ukraińskiej. W czerwcu 1917 r. zosta-

zdecydował się w 1910 r. na wstąpie-

korzystać ich do służby organizowane-

daje się, że na stanowisku bojowym

uczestnicy wypowiadają się za ukra-

je przydzielony do 1. Pułku Piechoty

nie ochotniczo do armii rosyjskiej. Po

go wywiadu. Wiadomo, że takie prze-

bardziej się sprawdzał niż w pracy

inizacją stacjonujących na Ukrainie

im. hetmana Doroszenki. Gdy jednak

krótkim pobycie w wojsku został skie-

szkolenie przeszedł już w 1921 r. kpt.

sztabowej, toteż w czasie wspólnej

oddziałów rosyjskich, w których więk-

pod koniec 1917 r. wobec niekończą-

rowany do 3. Kijowskiej Szkoły Pod-

Petro Samytyn, zatrudniony następnie

polsko-ukraińskiej wyprawy na Kijów

szość stanowili żołnierze narodowości

cych się permanentnych sporów w

chorążych, którą ukończył w 1915 r.

jako oficer kontraktowy WP. Przed za-

pod koniec kwietnia 1920 r., został

ukraińskiej. Na zjeździe tym uczestni-

Centralnej Radzie i Generalnym Se-

i został mianowany podporucznikiem.

machem majowych Ukraińców przyj-

awansowany do stopnia podpułkow-

czący z ramienia Ukraińskiego Komitetu

kretariacie dochodzi do poważniejszej

Nie został jednak skierowany na front,

mowano do Wojska Polskiego głównie

nika i mianowany dowódcą batalionu

Wojskowego Frontu Zachodniego brat

różnicy zdań, głównie na tle organizacji

lecz do szkolnictwa wojskowego. Po-

na etaty administracyjne i instruktor-

we wspomnianej 3. Dywizji.

Aleksandra – Symon został wybrany

ukraińskiej armii i stosunku do państw

czątkowo był zastępcą oficera kurso-

skie. Takie stanowiska mieli np. ppłk

Po podpisaniu przez Polskę preli-

na przewodniczącego 18-osobowego

centralnych, zwolennik rokowań z pań-

wego, a w 1916 r. został dowódcą plu-

Serhij Iwanczyszyn na poligonie WP

minariów pokojowych w Rydze w paź-

Generalnego Komitetu Wojskowego

stwami Ententy – sekretarz generalny

tonu Szkoły Podoficerskiej, a w roku

w Biedrusku k. Poznania, sierż. Teo-

dzierniku 1920 r. wojska ukraińskie

(działającego pod auspicjami ukra-

do spraw wojskowych Symon Petlura

następnym dowódcą kompanii.

dor Cholewka w Szkole Podchorążych

postanowiły w osamotnieniu kontynu-

ińskiego naczelnego przedstawiciel-

składa rezygnację z zajmowanej funk-

W tym czasie z inicjatywy ukraiń-

Piechoty w Warszawie. Niektórych

ować walkę. Aleksander Petlura wal-

stwa narodowego – Centralnej Rady).

cji. Miało to bezpośredni wypływ na

skich działaczy niepodległościowych

zatrudniano na odcinku cywilnym,

czy wówczas w składzie głównych sił

Aleksander decyduje się wówczas na

karierę Aleksandra. Jako brat opozy-

dochodzi w Kijowie do zwołania w

np. już jesienią 1922 r. kierownikiem

(7. i 9. brygada) pod dowództwem płk.

cjonisty zostaje rozkazem dowódcy

obserwatorium astronomicznego Uni-

Ze względu na uwarunkowania wynikają-

Pawła Szndruka, jako dowódca kom-

1. Korpusu Ukraińskiego gen. Pawła

wersytetu Jagiellońskiego został gen.

panii. Wobec klęski militarnej wojsk

ce z traktatu ryskiego, a nie wykluczone

Skoropadskiego zdemobilizowany. Nie

Mykoła Kowal-Medzwecki.

URL wraz z 3. Dywizją przechodzi

rezygnuje jednak z działalności wojsko-

Sprawa uległa radykalnej zmianie

także, że w trosce o własne bezpieczeń-

Zbrucz i zostaje w Polsce internowa-

wej, na zaproszenie brata udaje się w

po 1926 r. kiedy na wniosek następcy

stwo (po śmierci brata), Aleksander

ny. Do 1925 r. przebywał w obozie w

styczniu 1918 r. na Ukrainę Słobodz-

zamordowanego w Paryżu Atamana

Petlura przyjął za radą władz wojsko-

Kaliszu, aktywnie pracując na niwie

ką, gdzie Symon rozpoczął organiza-

Głównego Symona Petlury – Andrija

kulturalnej i społecznej. Był m.in.

cję kozackich oddziałów ochotniczych.

Liwyckiego, Marszałek Józef Piłsudski

wych nazwisko Chorolski.

członkiem Ukraińskiego Towarzystwa

Zostaje tam oficerem sztabowym do-

wyraził zgodę na przyjęcie do szkół ofi-