29

Kurier Galicyjski * 17 – 28 listopada 2009

LW W, czyLi jak jedno miasTo

jesT piemonTem dLa dW ch pańsTW

rządowe 1990 roku wygrali antykomu-

wstań narodowowyzwoleńczych i tak

DR AGnIESZKA SAWICZ

niści, wprowadzono reformę oświaty

już niewielkie swobody uległy jeszcze

Dr Agnieszka Sawicz jest

usuwając ze szkół język rosyjski, gre-

zmniejszeniu, można rzeczywiście

Historia Lwowa, jako tytuło-

absolwentką stosunków międzyna-

kokatolikom oddawano cerkwie.

przyjąć, iż było to centrum polskości.

wego Piemontu jest przykładem

rodowych o specialności wscho-

Możemy w tym miejscu zaryzyko-

Jednakże pytaniem pozostaje to, czy

mitu z całym bogactwem na-

doznawstwo na Uniwersytecie im.

wać tezę, iż „bycie Piemontem” spro-

miało ono szansę oddziaływać na cały

rosłych wokół niego

Adama Mickiewicza w Poznaniu.

wadza się do odgrywania przewodniej

obszar ziem polskich, czy obywatele

kontrowersji. Snując rozwa-

Na UAM obroniła także dysertację

roli, rozpoczynania procesów zjed-

Lwowa mogli poprowadzić Polaków

żania na ten temat trzeba się

doktorską na temat „Problematyka

noczeniowych i przemian na danym

do niepodległości, tak jak to zrobili

przede wszystkim zastanowić,

obszarze i w określonym przedziale

mieszkańcy Piemontu.

czy Lwów w ogóle był, czy

Ukraińska w prasie polskiej w la-

czasowym. Nie jest możliwym, by

Gdy uświadomimy sobie, iż mowa

jest i czy ma szansę stać się

tach 1991-1996” uzyskując stopień

stan ten trwał wiecznie, jako że każda

jest o najuboższym obszarze Monar-

Piemontem dla kogokolwiek.

doktora nauk humaniszycznych w

„wieczność” ma swoje granice. W od-

Na przestrzeni wieków stał się

chii Austrowęgierskiej, w niewielkim

zakresie historii. Ukończyła rak-

różnieniu od sardyńskiego Piemontu,

on jednym z najbardziej charaktery-

stopniu mogącym oddziaływać na

że studia podypłomowe z zakresu

który po zjednoczeniu ziem włoskich

stycznych symboli i dla Polaków, i dla

pozostałe ziemie polskie, wydaje się,

dziennikarstwa na Wydziale Nauk

scedował stołeczne przywileje na

Ukraińców. Jest także przedmiotem

że nie. Choćby dlatego trudno jest

Społecznych Uniwersytetu im. Ada-

Rzym, Lwów, w gruncie rzeczy miasto

gorących dyskusji - od kontrowersji

dosłownie odnieść sytuację Galicji do

prowincjonalne i nie przygotowane do

na temat tego, czy miasto założył pol-

niezależnego Piemontu włoskiego, w

ma Mickiewicza w Poznaniu.

muje się także aktualną sytuacją

odgrywania roli administracyjnego czy

ski król czy halicki książę, po proble-

którym rządy sprawowała silna dyna-

Doświadczenie naukowe i dy-

polityczną obszaru byłego ZSRR

wojskowego centrum kraju, nie potra-

my jakie przyniósł schyłek XX wieku,

stia, prowadzącego własną politykę

daktyczne zdobywała zarówno w

oraz zagadnieniami związanymi z

fił oddać władzy Kijowowi. Zachował

chociażby gdy spierano się o Cmen-

zagraniczną, mającego zaplecze go-

Polsce, jak i na Ukrainie, a także

życiem mniejszości narodowych,

się tak, jak gdyby została mu ona

tarz Orląt. Po dwóch stronach grani-

spodarcze, a przede wszystkim militar-

biorąc udział przedsiąwzięciach re-

przede wszystkim

mniejszości

odebrana siłą i przeszedł do opozycji

cy słychać też nierzadko głosy o tak

ne wystarczające do tego, by podjąć

alizowanych przez Irish Association

polskiej na Wschodzie. Tematyka

wobec stolicy, jaką stworzył.

wielkim znaczeniu Lwowa dla danego

kroki ku zjednoczeniu Włoch. Galicja

Dokonawszy wspomnianych już

kraju, jakie zyskał sobie we Włoszech

owszem, posiadała autonomię, lecz w

for Russian and East Europian Stu-

badawcza znajduje odzwierciedle-

wielkich kroków Lwów wskazał Ukra-

Piemont, miasto, które w XIX stuleciu

granicach innego państwa, a wprowa-

dies czy Tunity College w Dublinie.

nie w opracowanych publikacjach,

ińcom drogę do niepodległości, lecz

doprowadziło do zjednoczenia ziem

dzenie jej problemów na arenę między-

Obszarem jej zainteresowań

wygłaszanych podczas konferencji

sygnałem, że na tym misja Galicji się

włoskich stając się podwaliną niepod-

narodową czy wręcz zgoda na utworze-

jest przede wszystkim Ukraina, zaj-

i sympozjów naukowych.

kończy, powinna stać się przegrana

ległości.

nie niepodległego państwa polskiego

jej kandydata, Wiaczesława Czorno-

były sprzeczne z interesami Wiednia

w Kijowie jest autentyczna. Dopóki nie

wiła, w pierwszych wyborach prezy-

licję, której nie udało się wykreować

oraz innych stolic. Spowodowałoby to

Lwów jako Piemont

zostaną przeprowadzone na ten te-

denckich 1 grudnia 1991 roku. Po-

Lwowa na narodowy symbol. Zdał on

destabilizację sytuacji geopolitycznej

dla Polaków

mat badania opinii samych migrantów

twierdzeniem tej tezy stał fakt, dotąd

Wielu Polaków wciąż nie potrafi

egzamin jako wschodnioeuropejski

całego kontynentu i mogłoby sprowoko-

z Galicji nie możemy tej tezy podwa-

zachodnia Ukraina nie potrafiła wy-

pogodzić się z utratą dawnych wschod-

Piemont oferując pomysł na Ukrainę,

wać konflikty Austro - Węgier z Prusami

żyć, ale trudno też przyjmować ją za

kreować polityka, jaki przekonałby do

nich Kresów Rzeczpospolitej i postulu-

ale po ugruntowaniu jej niepodle-

czy Rosją oraz naraziłoby je na ostre

słuszną. Nie możemy mieć pewności,

jej ideologii Lewobrzeże czy centrum.

je „oddajcie Lwów, tam i tak sami Po-

głości jedność, w jaką wierzono we

dysproporcje w strukturze społecznej.

na ile lwowianie poza Lwowem mogą

Hasła płynące ze Lwowa częstokroć

lacy mieszkają”. Sięgają oni do wspo-

Lwowie, stała się iluzją i dziś wydaje

Lwów nie był też wystarczająco

tworzyć swoiste lobby, w jakiego inte-

postrzegane są jako agresywne, na-

mnień o mieście zawsze wiernym,

się mało prawdopodobne, by kraj ten

silny, i ekonomicznie, i militarnie by

resie będzie podniesienie znaczenia

cjonalistyczne w negatywnym tego

gdzie pielęgnowano tradycje i polską

zjednoczył się pod wspólnymi hasłami

podjąć dzieło odbudowy państwa

rodzinnej ziemi. Jak dotąd wydaje się,

słowa znaczeniu, a brak identyfikacji z

mowę, gdzie rodziły się idee narodo-

jednej cerkwi, jednego języka, jednej dro-

polskiego. Poza tym nawet na polu

że z faktu, iż ludzie ci pracują poza

myślą Zachodniej Ukrainy powoduje,

wowyzwoleńcze. Co interesujące, do

gi, i drugorzędną sprawą jest tu czy byłby

mentalnym rozbieżności realiów ży-

miejscem swojego pochodzenia, nic

że Lwów ma niewiele do zaoferowa-

podobnych haseł w ukraińskiej wersji

to zdecydowany zwrot na wschód, czy

cia pod różnymi zaborami były zbyt

dla Galicji nie wynika.

nia swojemu państwu. Nawet politycy,

odwołują się Ukraińcy. W ten sposób

zachód Europy. Lwów jako Piemont jest

duże, by przekonać Polaków do idei

Wątpliwości budzą również prze-

jakim Galicja udziela największego

po obu stronach granicy temu same-

dziś mitem potrzebnym, dającym opar-

zjednoczenia pod auspicjami Lwo-

konania o sile języka i kultury Galicji.

poparcia, zwykle zapominają o swo-

mu miastu przypisano rolę obrońcy

cie historykom i politykom, ważnym jako

wa. Trudno także nie zauważyć, że

Trudno mówić, by Lwów mógł być kul-

ich wyborcach i stawiają na oligar-

narodowych wartości.

argument w dyskusjach o niezależności

autonomia jaką cieszyła się Galicja

turalnym centrum państwa, w którym

chów z dominującego gospodarczo

Wątpliwości przy tym budzi dziś

Ukrainy i ugruntowaniu jej w historii. Ale

powstrzymywała przed podjęciem

po prostu nie ma jednolitej kultury.

wschodu kraju. Tak naprawdę to Do-

swoisty galicjocentryzm. Wydaje się,

jak na każdym micie trudno na nim budo-

ryzyka jej utraty. Dlatego patriotyzm

Trudno też by pretendował do tego

nieck czy Dniepropietrowsk mogłyby

wać dzisiejszą i przyszłą potęgę.

że na Ukrainie przekonanie o zna-

w jego galicyjskiej postaci przejawiał

miana nie mogąc pochwalić się żadną

mienić się Piemontami Ukrainy, gdyż

czeniu Galicji dla ukraińskiej polityki

się nie powstaniach, a pielęgnowaniu

to tam podejmowane są ważne dla

imprezą, jaka rozsławiłyby to miasto

podtrzymuje ten właśnie obszar, ale

narodowych tradycji, języka, kształce-

Piemonckość Lwowa?

kraju decyzje, tam są pieniądze mo-

w Europie. Mimo, że jest ich wiele, to

Wydaje się że zarówno w przy-

i na nim coraz częściej podnoszone

niu i przede wszystkim w zachowaniu

gące utrzymać gospodarkę i kształto-

międzynarodowość takich przedsię-

padku polskim, jak i ukraińskim, Lwów

są głosy, iż marginalizacja Lwowa jest

takich możliwości.

wać politykę. Finansowej karty prze-

wzięć często zamyka się w na poły

odegrał swoją historyczną rolę zbliżo-

już faktem, dokonała się wkrótce po

Obraz Lwowa jako polskiego Pie-

targowej Lwów pozbawił się u progu

amatorskim uczestnictwie gości z są-

ną do włoskiego Piemontu. Zbliżoną,

obraniu przez Ukrainę drogi niepodle-

montu budzi dziś poważne wątpliwości.

niepodległości, kiedy skoncentrował

siednich państw o nazwiskach nawet

ponieważ znaku równości pomiędzy

głości i obecnie rozmowy na ten temat

Symbol góruje nad historyczną rzeczy-

się na poszukiwaniu ideologii dla mło-

i tam niewiele znaczących. Przycią-

sytuacją włoską i galicyjską postawić

sprowadzają się do wspomnień i po-

wistością co nie dziwi, gdy używają go

dego państwa, której nawiasem mó-

gające wielu gości targi książki to tro-

na pewno nie możemy. Względy eko-

bożnych życzeń. Tymczasem można

ludzie, jacy wyrośli na dawnych polskich

wiąc nie znaleziono do dziś, zamiast

chę za mało, by mówić o kulturalnej

nomiczne, militarne, uwarunkowania

odnieść wrażenie, iż kolejne polskie

Kresach, a jakim dziejowe burze nie po-

zająć się sprawami gospodarczymi.

stolicy kraju. Problemem we Lwowie

geopolityczne wykluczyły powodze-

rządy wydają się tego nie dostrzegać.

zwoliły być Polakami a zarazem lwowia-

Dyskusje ideologiczne niczego nie

jest także znaczna popularność języ-

nie starań o bycie czy to polskim,

Gloryfikują Lwów i stwarzają złudze-

nami nie tylko w duszy, ale i formalnie.

przyniosły, poza zubożeniem ekono-

ka rosyjskiego. Wydaje się, że ukra-

nie, iż los Ukrainy będzie rozstrzygał

czy ukraińskim centrum w wymiarze

Ale Lwowa do Piemontu przyrównać

micznym miasta, co niewątpliwie od-

ińskojęzyczność miasta jest obecnie

się na jej zachodnich ziemiach.

innym, niż symboliczny.

nie można przede wszystkim dlatego,

różnia lwowski Piemont XX wieku od

zaledwie deklaratywna. To prawda,

Nad Wisłą utrwalany jest przy tym

Polacy przewartościowują swój

że Piemont odegrał swoją rolę nie tylko

włoskiego, XIX-wiecznego.

że na wschodzie kraju proporcje te

obraz Lwowa jako centrum polsko-

stosunek do współczesnego Lwowa.

jako symbol, ale i rzeczywiście zjedno-

Zachód Ukrainy budzi dziś obawy

ści – kultury, nauki, ruchów narodo-

są w stosunku do Galicji odwrócone,

Mają świadomość nierealności jego

czył ziemie włoskie. Lwów takich działań

swymi projektami ukrainizacji, nacjona-

wościowych i niepodległościowych.

lecz we współczesnym świecie coraz

„powrotu do macierzy” i niepopraw-

nie podjął, pozostając tylko potencjalną

lizmem, a przywoływanie antyrosyjskich

Padają nazwiska Łukasiewicza, Grot-

częściej fakt, iż nie wyrażamy my-

ności politycznej takich postulatów.

kolebką odrodzonej polskości.

haseł kreuje obraz regionu nieprzyjazne-

tgera, Rosena, Staffa, Zapolskiej, Ta-

śli w danym języku nie oznacza, że

Prawdopodobnie póki żyć będą

go i ksenofobicznego. Głoszone tu po-

tarkiewicza czy Kotarbińskiego. Przy-

nie identyfikujemy się z danym pań-

ci, którzy pamiętają dawny Lwów,

Lwów jako Piemont

stulaty zwrotu ku Europie nie przynoszą

pomina się, iż już w czasie Wiosny

stwem. Pod tym względem Ukrainie

polska koncepcja Piemontu będzie

dla Ukrainy

żadnych wymiernych korzyści, nie mają

Ludów gubernatorem Galicji został

bliżej dziś do państw takich jak Szwaj-

co pewien czas przywoływana, nie

Piemont ukraiński także osadzony

przełożenia na boom gospodarczy, a tym

Polak Wacław Zaleski, a osoby takie

caria czy Kanada, niż do jednolitych

mniej jej miejsce jest na kartach hi-

jest w XIX stuleciu, kiedy to Ukraińcy w

samym nie przekonują o słuszności dro-

jak Kazimierz Badeni, Ignacy Daszyń-

krajów językowo, takich jak chociażby

storii i z tym faktem trudno polemi-

Galicji zyskali warunki rozwoju oświa-

gi w stronę Unii Europejskiej czy NATO.

ski czy Wincenty Witos miały nieba-

Polska. Dlatego możemy powiedzieć,

zować. Lecz wyobrażenie Piemontu

ty, kultury, języka. I choć zwrot Wied-

Dziś 70% mieszkańców miasta nie iden-

gatelny wpływ na władze monarchii.

że pielęgnowanie mowy ukraińskiej

ukraińskiego ma szanse przetrwania

nia w ich stronę zakończył się w roku

tyfikuje się z nim. Lwów nie przyciąga tak,

Co więcej, wpływy polskie były tak

to także za mało, by pretendować do

nieco dłużej. Hasła „projektu Ukraina”

1867, gdy władze nad autonomiczną

jak miało to miejsce nieco ponad 100 lat

znaczne, że wiele miejscowych ro-

miana centrum.

i ukrainizacja Ukrainy realizowane

prowincją przejęli Polacy, to tak jak w

temu, nie jest atrakcyjnym rynkiem pra-

dzin polonizowało się. Nawet walki,

Widzimy coraz wyraźniej, że

pod przywództwem Lwowa są jednak

przypadku polskiego mitu ukraiński też

cy, co wręcz prowokuje do ucieczki tam,

jakie toczono we Lwowie w latach

współczesnej Ukrainie brakuje wspól-

kolejnymi imaginacjami i mitami ukra-

otrzymał wówczas swoją bazę. Utrwa-

gdzie można po prostu więcej zarobić.

1918 – 1920, utwierdziły tylko siłę ha-

nego mianownika. Stanowi raczej

ińskiej rzeczywistości, a Lwów spra-

lono ją na przełomie lat `80 i `90 XX

Oczywiście, można wysuwać argumen-

sła „Lwów semper fidelis”.

zlepek obszarów, które mają swoje

wia wrażenie jak gdyby nie przebudził

wieku, gdy mieszkańcy Galicji włączyli

ty, iż dzięki temu politykę w Kijowie kreują

Jeśli skonfrontujemy warunki sto-

małe stolice, bohaterów, kulturę, na-

się jeszcze ze snu o swojej potędze.

się aktywnie w procesy polityczne i

przybysze z Galicji, oni tworzą przekazy

sunkowo liberalnego zaboru austriac-

wet i język, jeśli wziąć by tu pod uwa-

Buduje własny pomnik jako Piemontu

przyczynili do odrzucenia przez Ukra-

medialne czy kształcą młodych ludzi,

kiego, w jakim pozostawała Galicja,

gę bogactwo możliwości korzystania

kraju, w którym Piemontu być dziś nie

inę udziału w odbudowie ZSRR. To

jednakże nie możemy być pewni, na

z innymi zaborami, szczególnie z

chociażby z ukraińskiego, rosyjskiego

może.

tutaj, jeszcze zanim Ukraina przestała

ile ta domyślna „hegemonia Lwowa”

rosyjskim, w którym po klęskach po-

czy surżyka. Wśród nich mamy Ga-

być republiką radziecką, wybory samo-

kG