nasze rezenzje

8

30 listopada – 14 grudnia 2009 * Kurier Galicyjski

profesor stanisław sławomir nicieja

i jego nowa książka „kresowe Trójmiasto”

(cd. z nr poprzedniego)

Europie. Borysław w jego rozumieniu,

to fantastyczne kariery nuworyszów,

lub jak ich na amerykański sposób

Stanisław Nicieja nazywa „selfma-

demanów”, i brud, smród, krew i łzy

zwykłych ludzi. Fascynują go światłe

postacie działaczy socjalistycznych

Ignacego Daszyńskiego, Hermana Li-

bermana, Iwana Franki, Dobrze rozu-

miem autora, że osobistego wrażenia

JURiJ sMiRNoW tekst

o współczesnym Borysławiu, w kon-

zdjęcia pochodzą z książki

frontacji z miastem początku wieku

s. s. Nicieji „kresowe

XX, wyrazić prawie niemożliwe. Nie

Trójmiasto”

ma już od dawna tego starego Borysła-

„Kresowe Trójmiasto” – to książka

wia, nikt już nie wydobywa tutaj ropy

o Truskawcu, Drohobyczu, Borysła-

naftowej, nowa radziecka zabudowa

wiu. Zaznaczymy, że Stanisław Nicieja

wymiarze i miało inne wartości i in-

zalała jego ulice. Sam Nicieja pisze,

po raz pierwszy w historii i literaturze

teresy. Długi czas były to dwa światy,

że „stara zabudowa zniknęła tam pra-

poświęconym tej ziemi użył określenie

które między sobą nie przecinały się.

wie zupełnie. Został tyko neogotycki

„Trójmiasto” i objaśnił, że historia tych

Raczej do nas przemawiał Iwan Fran-

kościół z czerwonej cegły…” I tyle. To

trzech niezwykłych miast „tak bardzo

ko ze swoim genialnym „Borysław się

już zupełnie inne miasto, Ono swoim

różniących się od siebie, a mimo to

śmieje” (i to dla większości tylko w za-

wyglądem, sposobem życia, swoją

stanowiących jeden organizm” jest

kresie lektury szkolnej, gdzie o czymś

atmosferą nie budzi tych emocji, które

tysiące raz przeplątana i wzajemnie

takim, jak „Poeta zdrady” nauczycie-

wirowały tutaj za czasów Iwana Fran-

wzbogacona. Trzeba też zasygnalizo-

lom i wspominać nie wolno było!).

ki. Trudno, wprost niemożliwe, złapać

wać bardzo dobrą szatę poligraficzną

Truskawiec zaś kojarzył się wy-

tu natchnienie dla opisania wydarzeń

omawianej pozycji (wydawnictwo MS,

łącznie z wodą „Naftusią” i ogromny-

sprzed stu lat.. Dla badacza i litera-

Opole) i bogactwo materiału ilustracyj-

mi nowymi sanatoriami, do których

ta zostały tylko wspomnienia naocz-

nego. Stanisław Nicieja pisze, że „…w

można było dostać nawet darmowe

nych świadków i życiorysy bohaterów

Rajmund Jarosz – właściciel Truskawca z synową Jadwigą

książce tej nie mniej ważne od tekstu

skierowanie. Człowiekowi radziec-

dawnych czasów. Właśnie tutaj au-

przed domem zdrojowym

są ilustracje wydobyte z zakamarków

kiemu więcej wiedzieć o Truskawcu,

tor ma możliwość popisać się swoją

rzadko odwiedzanych strychów i nie-

Drohobyczu, Borysławiu i nie trzeba

wiedzą, ostrym piórem, błyskotliwą

często otwieranych szuflad. Cudem

było. Ale jak zmienił się czas! Odkryli-

myślą. Można byłoby jednak wstąpić

przetrwały gehennę przeprowadzek

śmy dla siebie nowe horyzonty, nowe

w spór z autorem, dlaczego wyróżnił

i częstokroć zagładę ich pierwszych

książki, postacie, wydarzenia, które

jednych, a zapomniał o innych i zadać

właścicieli. Świadczą o tym postrzę-

nieraz miały miejsce na naszej ziemi,

pytanie czy nie idealizuje on niektó-

pione bądź nadpalone brzegi tych fo-

w naszym mieście, na naszej ulicy.

rych postaci? Na przykład, dlaczego

tografii. Autor włożył wiele wysiłku, aby

Brunon Schulz też został odkryty! W

nie ma życiorysu tak zasłużonego dla

je odnaleźć, zidentyfikować, opisać

znacznej mierze dzięki literaturze i na-

Borysławia, Lwowa i Galicji Wacława

i umieścić we właściwym kontekście

ukowcom polskim i dawnym lwowia-

Wolskiego? I czy postać i działalność

historycznym. To jest ogromny walor

kom, nieraz prostym ludziom, którzy

Stanisława Szczepanowskiego nie

i siła tej książki”. Szukając materiały

od końca lat 80. zaczęli przyjeżdżać do

jest przesadnie idealizowana? Można

do napisania książki, autor dotarł rów-

Lwowa, opowiadać o czasach swojej

by też zapytać autora, dlaczego nie

nież do licznych wspomnień dawnych

młodości, o przedwojennym Lwowie,

wspomina nazwisko znanego mala-

mieszkańców tych miast, wydanych

przywozić wydane w Polsce wspo-

rza Leopolda Leopolskiego – przecież

w różnych krajach (nawet Australii), do

mnienia i książki. Stanisława Nicieji

urodził się w Drohobyczu?

szewach Weiss – Ambasador izraela w Polsce (od prawej)

różnych archiwów, do Stowarzyszeń

również. Teraz w XXI wieku nie bra-

Biogramy osób, na których autor

w rozmowie ze stanisławem Nicieją

Miłośników Ziemi Drohobyckiej, do

kuje literatury popularnej i monografii

skoncentrował swoją uwagę, napisa-

sce starał się osiągnąć europejskie

cennego pisma „Ziemia Drohobycka”,

naukowych również i miejscowych

współczesnym Truskawcem, o którym

ne są, niestety nierówno. Jednych z

uznanie i sławę.

którego współzałożycielem i redakto-

ukraińskich autorów, ale zjawiły się

pisze: „Trafiłem na betonową, hała-

nich autor lubi, ma do nich sympatię.

Borysław – galicyjski Klondike,

rem jest Jerzy Pilecki z Wrocławia. Na

one później, znacznie później niż od-

śliwą dżunglę. Sławny deptak zalano

Wtedy S. Nicieja posługuje się błysko-

miasto milionowych fortun i nędzy,

pewno, pomoc dawnych mieszkańców

powiednia literatura, odpowiednie za-

betonem i asfaltem, a właściwie sa-

tliwym stylem, opowiada czytelnikom

głośnych afer finansowych i robotni-

tych trzech kresowych miast była dla

interesowanie tą tematyką w Polsce.

mołówką. Wzniesiono przy nim kosz-

żartobliwe historie z życia bohaterów

czych strajków typowy przykład no-

S. Nicieji po prostu bezcenna. Najważ-

Nie zważając na prawdziwy potop

marną pijalnię „Naftusi” z dziesiątkami

(np. o przysłowiowych kaloszach bra-

wej epoki, która rodziła się wśród krwi

niejszym było jednak bezpośrednie

literatury o Kresach, „Kresowe Trój-

stanowisk do pobierania wody z auto-

ci Wieleżyńskich), lub podaje pełne

i brudu. Wszystko to jest w książce

spotkanie z tą ziemią, które nastąpiło

miasto” S. Nicieji robi wrażenie, jest

matycznymi miernikami, które dawku-

horroru, opisy ich losów wojennych.

Nicieji. Ale jednak nie to interesuje go

tylko parę lat temu. Autor wspomina,

zjawiskiem, już zajęło swoje miejsce

ją porcje. Kurort rozbudowano na mo-

Ale są też życiorysy nijakie, schema-

najbardziej. Autor od młodych lat był

że „…dopiero w lipcu 2008 roku do-

w literaturze przedmiotu. Objaśnić

dłę sowieckiej gigantomanii, wznosząc

tyczne, jakby napisane dla słowników

biografistą i eseistą. Takim pozostał

tarłem do Drohobycza, Borysławia,

ten fakt nie jest już tak trudno. Więk-

zwłaszcza na obrzeżach parku zdrojo-

biograficznych lub encyklopedii. Uwa-

też w swoim nowym dziele. Głównymi

Truskawca - kresowego trójmiasta,

szość autorów drukuje wspomnienia

wego wielopiętrowe, ogromne sanato-

żam, że bez niektórych z nich książka

jego bohaterami są ludzie. Dlatego

które objawiło się tak niezwykłymi

ze swojej młodości, lub opisuje za-

ria, niszcząc stare wille… Rozebrano

tylko by zyskała. Takie życiorysy roz-

„Kresowe Trójmiasto” ma swoją aurę,

talentami literackimi i fenomenalny-

chowane zabytki. Stanisław Nicieja

też słynny Klub Towarzyski, stojący w

bijają tekst na kawałki, związane ze

ma swoją duszę. Ma ona duszę rów-

mi karierami gospodarczymi”. Lecz

zebrał ogromny materiał archiwalny,

centrum Truskawca, gdzie spotykali

sobą tylko formalnie.

nież, dlatego, że autor włożył w swoją

fascynacja tymi miastami ich legenda

przeanalizował wcześniej wydane

się artyści i politycy, przed którym na

„Kresowe Trójmiasto” było też, jak

pracę serce, pisał nie dla zarobku, nie

utkwiły w świadomości autora znacz-

wspomnienia i przedwojenne pisma

rozległym placu rosła wyszukana ro-

słusznie autor napisał „zagłębiem lite-

z przymusu, lecz z powołania odczu-

nie wcześniej, jeszcze z czasów lice-

periodyczne i nie tylko to wszystko

ślinność, a latem tropikalne palmy…

rackim”, szerzej artystycznym. Wła-

wał moralny obowiązek przed tymi

alnych, z czasów, kiedy on odkrył dla

zsumował, lecz wyciągnął wnioski.

Stary, romantyczny Truskawiec z cza-

śnie w biogramach ludzi twórczych,

ludźmi, losy, których opisuje, ludźmi,

siebie Brunona Schulza i jego „Skle-

Opisane przez autora trzy miasta,

sów młodości Schulza, Chciuka, czy

pisarzy, artystów-malarzy i rzeźbiarzy

którzy zginęli tragicznie, ludźmi, któ-

py cynamonowe” i „Sanatorium pod

choć blisko położone bardzo różnią się

Wierzyńskiego został tylko w legen-

autor miał możliwość pokazać siebie

rzy nie przeżyli strasznej katastrofy

Klepsydrą”. Ze swojego doświadcze-

między sobą. Każde ma swoją historię,

dzie, w literaturze i starej fotografii”.

jak eseistę. Jednak nie zawsze życio-

II wojny światowej, lub tymi, którym

nia wiem, że w latach 70. i 80. mało

swoją twarz. Drohobycz należy do naj-

O Borysławiu Niecieja pisze raczej

rysy tych ludzi są naprawdę ciekawie

wyrwano serce i porozrzucano po da-

kto we Lwowie, nawet wśród inteli-

starszych miast galicyjskich, to miasto

na podstawie wspomnień dawnym

napisane i nie zawsze podkreślono naj-

lekich krajach i kontynentach. Autor

gencji, czytał Schulza i w ogóle coś o

zabytkowe, miasto kultury i wielkiego

mieszkańców tego miasta i utworów

ważniejsze cechy ich twórczości. Np.,

pisze o świecie tych ludzi „niestety,

nim wiedział. Nie mówiono również o

przemysłu, prawdziwa stolica ziemi

literackich z końca XIX – początek XX

Kajetan Stefanowicz był jedną z czoło-

zatopionym jak mistyczna Atlantyda”.

zagładzie Żydów galicyjskich w czasie

drohobyckiej.

wieku. On podziela ogólne zdanie, że to

wych postaci secesji lwowskiej. Według

Architektura, historia, kopalnie, wille,

II wojny światowej. Nie było to tema-

Truskawiec – kurort, znany z

był galicyjski Klondike, miejsce barba-

Stanisława Nicieji „ulegał on wpływom

kościoły, to tylko tło tej opowieści. Au-

tem tabu w Związku Radzieckim, lecz

XVIII wieku, który przez całą dobę

rzyńskiej, nieludzkiej eksploatacji ludzi

filozofii Dalekiego Wschodu”. Zaś

tor widzi i opisuje czar starego Dro-

też nikogo to nie interesowało, spo-

austriacką i w międzywojennym

i przyrody, rozwój kapitalizmu w jed-

według zdania znawcy zagadnienia

hobycza, jest głęboko rozczarowany

łeczeństwo radzieckie żyło w innym

dwudziestoleciu w niepodległej Pol-

nym z najgorszych jego przejawów w

lwowskiego historyka sztuki Jurija Bi-