List ze szwecji

15

Kurier Galicyjski * 15-28 stycznia 2010

daWna ukraina, czyLi spoTkania

jERZy MARCiNiAK

z jarosŁaWem iWaszkieWiczem

Ukraina to miejsce w któ-

rym nigdy nie byłem, ale do

którego od dawna się wybie-

wprowadzeniu stanu wojennego, słabi

też i intelektualne rozmowy prowadzo-

ram, gdyż związane jest ono z

literaci, którzy znaleźli się akurat poza

ne między Szefem Związku Idiotów a

osobą mojego dziadka Piotra

krajem. Na spotkaniach autorskich w Ko-

Prezydentem Wszystkich Durni i białe

i mojej babki julianny Roma-

penhadze, Sztokholmie czy Monachium

obłoki wybielane przez siarczysty mróz

nowskiej. Natomiast jarosław

krzyczeli do tych trzech czy czterech

i krwawo zachodzące słońce krwawiące

iwaszkiewicz, w którego spoj-

osób, które przyszły ich posłuchać, jak

daleki skraj niebios. Opisałem też port

rzeniu odnajdywałem taki bez-

to Jarosław Iwaszkiewicz im szkodził,

w Murmańsku, skąd dziadek Piotr od-

kresny kresowy powiew wiatru,

jak ich niszczył a najbardziej nie mogli

płynął wczesną wiosną tysiąc dziewięć-

pachnący ukraińskim stepem,

darować mu tego, że z JEGO wyłącznej

set czternastego roku do Władywosto-

taki o którym wiele razy opo-

winy Matka Natura nie obdarzyła ich w

ku. Ten porywisty, lodowaty północny

wiadała mi babka, to… to sam

talenty i dlatego do końca życia będą

wiatr gnający tumany ciemnych wil-

nie wiem, czy te dwa spotkania

mogli uprawiać tylko słabą sztukę. Tego

gotnych chmur w stronę lądu, skrzące

z Nim to były moje niepowo-

braku talentu, to jak jeden mąż i żona,

się w światłach gazowych lamp resztki

dzenia, czy powodzenia, czy

darować Iwaszkiewiczowi nie zamierzali.

szarego śniegu, opisałem też te pokryte

jedno i drugie jednocześnie.

Dzisiaj Iwaszkiewicz po raz kolejny wy-

Dziadek Piotr urodził się w rodzi-

zbutwiałym mchem kamienne falochro-

pływa a ci co wtedy krzyczeli, wyraźnie

nie dosyć zamożnego właściciela mły-

ny o które rozbijały się z szumem nad-

idą w przeciwnym kierunku, że aż muł z

na wodnego. Ten młyn to był na jakiejś

biegające, zimne fale. I tą grupę kobiet

dna kotłuje się i idąc ku górze przysłania

rzeczce wpadającej do Bugu. A dziadek

i dziewczyn biegnących z rozwianymi,

ich nurkujące sylwetki.

przez większą część życia był żołnie-

białymi chusteczkami za odpływającym

W prasie emigracyjnej można było

rzem, z czego był dumny. Po wojnie nie

okrętem.

przeczytać, piórami Drugoobiegowców

powodziło mu się najlepiej. Miał kłopoty

Poszedłem do redakcji  ”Twór-

czy, jak niektórzy twierdzili, Drugorzędow-

ze znalezieniem zatrudnienia. Chodził

czości”. Wiedziałem, że Iwaszkiewicz

ców, że Jarosław Iwaszkiewicz, to wielki

po wielu urzędach z podaniami i swoim

będzie tam tego dnia. Na korytarzu

zboczony w sensie erotyki, mały pisarz,

życiorysem, który… Życiorys zaczynał

stała jego żona. Drobna, jakby nieco

malutki poeta i maleńki człowieczek. Po-

dziadek od daty urodzenia, później prze-

przygarbiona i patrzyła jakimś takim

wód? Bo jako prezes Związku Literatów

chodził do służby wojskowej i podawał,

nieobecnym wzrokiem na przechodzą-

Polskich nie chciał zachwycać się mały-

że rozpoczął ją w Mohylewie, następnie

cych ludzi. Powiedziałem jej głośno,

mi umiejętnościami Drugoobiegowców

kontynuował naukę w Szkole Morskiej

dzień dobry ! I ona jakby drgnęła, jakby

– Drugorzędowców i ich małymi dokona-

w Petersburgu a po wybuchu Rewolucji

nieco spłoszyła się i popatrzyła od razu

niami typu… Też publikowałem w drugim

Październikowej znalazł się we Włady-

na mnie takim innym wzrokiem. Poru-

obiegu, więc urwę w tym miejscu.

wostoku i… i tutaj opuszczał kilka lat ze

szała przy tym ustami, ale nie byłem tak

Pierwszy raz spotkałem się z Ja-

swojego życiorysu. Następnie informował,

całkiem pewny co powiedziała i czy w

rosławem Iwaszkiewiczem w Kaliszu,

że przeszedł z wojskami… opuszczał ko-

ogóle coś powiedziała.

gdzie wiele lat mieszkałem. Miał on

lor armii i nazwisko dowódcy, na Syberię

Iwaszkiewicz wyszedł z gabinetu

spotkanie poetycko – polityczne a raczej

i walczył… tutaj znowu pomijał nazwę

i przywitał się ze mną. On wysoki, ja

mocno polityczne a tylko trochę literac-

oddziału i przeciwko komu walczył…

wysoki, popatrzyliśmy na siebie. Nic mu

kie, bo dużo więcej mówił o byciu posłem

Następnie informował, że znalazł się w

moja osoba nie mówiła, nazwisko też

i o Sejmie niż o swojej twórczości. Na to

Omsku, gdzie mieściła się wtedy kwate-

nie, widać to było po nim, więc ja za-

spotkanie poszedłem z moją babką.

ra… i opuszczał nazwisko Wielkorządcy,

cząłem mówić do niego, że kiedyś spo-

Babka pochodziła z rodziny zie-

i przemilczywał, że kontynuował walkę

tkaliśmy się w Kaliszu, że moja babka z

miańskiej szeroko rozsiadłej na Ukrainie

przeciwko… gdy V Czerwona Armia zbli-

kresów, że jej ojciec był plenipotentem

i Podolu, niestety pochodziła z tej linii,

u… i znał się z… że ja dostałem dużo

żała się do Omska to… znowu opuszczał,

babcia autora julianna Romanowska (w środku, między zakon-

która od dawna doszczętnie zbankru-

nagród za opowiadania… On chyba nie

że walczył przeciwko tej armii… Swój ży-

nicami). Zdjęcie wykonane w 1946 r. na Ukrainie

towała i od wieków NIC nie posiadała.

bardzo przypominał sobie Kalisz, chy-

ciorys syberyjski kończył stwierdzeniem,

całkowicie nie do rzeczy… socjalizm,

Sygnowała się herbem Bończa. Dziadek

no to były te krwawe lata… aha, w Szko-

ba nie bardzo przypominał sobie moją

że na początku lat dwudziestych wstąpił

to… to każdy widzi jak jest… każdy ma

babki był jakimś małym plenipotentem w

le Morskiej w Petersburgu i potem…

babkę. Widać to było na jego pomarsz-

do II Korpusu Dowbór-Muśnickiego. W

przecież oczy… po co ja mam opisywać

dużym majątku swojego bliskiego krew-

Podał babce rękę, mnie po raz trze-

czonej twarzy i wynikało to też i z jego

dwudziestoleciu międzywojennym służył

To o czym codziennie piszą gazety, to

nego, ojciec babki był jeszcze mniejszym

ci poklepał po ramieniu i nasze spotka-

słów mówionych jakby z trudem: …no

w twierdzy w Brześciu, gdzie prowadził

nie byłoby ciekawe dla moich czytelni-

plenipotentem czy pół – plenipotentem w

nie przeszło do historii (literatury).

tak… znam takie nazwisko z kresów…

zajęcia z walki kawaleryjskiej na szable

ków… posłem w Sejmie, to… żeby być

jakimś małym majątku dalekiego krewne-

Ukończyłem studia prawnicze i za-

tak przeczytam pana opowiadanie…

i lance. Brał udział w walkach o zdobycie

blisko ważnych spraw i decyzji… pomóc

go. Z tego co babka mówiła, to jej ojciec

cząłem zajmować się wieczorami literatu-

no, zobaczę…

Berlina i wkrótce po tym… i wkrótce za-

środowisku literackiemu, tak, no na tyle

dobrze znał się z ojcem Iwaszkiewicza a

rą i zacząłem dostawać nagrody w kon-

Wziął moją „Białą Biel” i podał mi

kończył służbę wojskową w celi Zakładu

ile mogę, bo… nie znaczy, że muszę się

ona spotkała kiedyś Jarosława na jakiejś

kursach literackich, i to nawet sporo tych

rękę na pożegnanie.

Karnego we Lwówku Śląskim, gdzie mu

zajmować wyłącznie polityką w Sejmie,

polnej, piaszczystej drodze obok jakie-

nagród. Dziadek Piotr już nie żył, babka

Po kilku miesiącach otrzymałem

sędzia wojskowy odczytał wyrok wraz

ale… sprawy kultury przede wszystkim

goś miasteczka na trakcie nieopodal Ki-

też już była u jego boku, by kontynuować

dużą, szarą kopertę od Jarosława

z degradacją do stopnia szeregowego

mnie interesują, gdyż… jestem pisa-

jowa. Później spotkała się z Jarosławem

z nim życie wieczne. Jako wnuczek sza-

Iwaszkiewicza. W środku była jego

i przedłożył rozkaz o zwolnieniu z Ludo-

rzem a politykiem to… sam nie wiem…

Iwaszkiewiczem kilka razy na bruku w

nujący tradycje rodzinne i szanujący lata

książka „Petersburg” z dedykacją dla

wego Wojska Polskiego.

Młode dziewczyny w białych bluz-

Warszawie, gdzie jakiś czas mieszka-

walki dziadka Piotra na Syberii, napisa-

mnie. O mojej „Białej Bieli” biało, czyli

Jarosław Iwaszkiewicz, po upadku

kach z naręczami kwiatów weszły na

ła i gdzie starała się utrzymać z gry na

łem opowiadanie „Biały Admirał”. Na-

ani słowa.

komunizmu i socjalizmu w Polsce i po

scenę. Wszyscy wstali i zaczęli bić bra-

fortepianie i nauki języka rosyjskiego

stępnie przerobiłem tytuł na „Białą Biel”,

W Petersburgu nigdy nie byłem, ale

latach nie najlepszej koniunktury dla nie-

wa. Iwaszkiewicz uśmiechnął się, ukło-

i francuskiego.

by nie kojarzono od razu treści z Wielko-

może pojadę tam by odnaleźć odgłos

go, znowu zaczyna wypływać. Zresztą

nił kilka razy i… i chyba zaczął szukać

Na spotkanie trochę się spóźnili-

rządcą Aleksandrem Kołczakiem. Opo-

kroków mojego dziadka Piotra, gdy w

przy jego dorobku literackim trudno, żeby

wzrokiem moją babkę.

śmy, gdyż babka kilka razy wymieniała

wiadanie zaczynało się w Petersburgu,

czwórkach kadetów defilował na Placu

było inaczej. Krytykujące i ośmieszają-

Podszedł do nas. On wysoki, potęż-

makijaż, którym chciała się odmłodzić,

w Szkole Morskiej. Nie padło tam żadne

Marsowym przed Carem Mikołajem II,

ce go teksty z końca epoki PRL-u, tak

ny, moja babka drobna. Obok ja, też wy-

pozakrywać zmarszczki, zmniejszyć

nazwisko, ale już po przeczytaniu kilku

by odszukać ten poszum wioseł uno-

zwanych, utalentowanych publicystów

soki. Rozmowa była mniej więcej taka

nos, powiększyć oczy, upięła wyso-

(białych) liter wiadomo było, że te białe,

szący się nad Newą pozostawiony przez

drugiego obiegu, czy nowo nawróco-

jaką on prowadził ze sceny, jakby on

ko włosy by być wyższą i… i coś tam

bezkresne śniegi, to przechodzenie bia-

łodzie kadetów, odszukać te wieczorne

nych oficjalnego nurtu publicystycznego,

ciągle mówił o polityce a na sali byli…

jeszcze. Poeta siedział już na scenie

łych oddziałów na stronę, która biała nie

dziewczyny stojące pod gazowymi latar-

śmieszą dzisiaj swoją jednostronną jed-

to znaczy obok tych co interesowali się

za dużym stołem. Babka powiedziała

była, to wycofywanie się dalej i głębiej

niami i odszukać ich drgające cienie na

nostronnością ukierunkowaną na proste

literaturą, byli i ci co literaturą w ogó-

coś kręcącemu się obok Iwaszkiewicza

w Syberię, to przegrana walka oddzia-

chodniku, odszukać dziadka śmiech… I

obrzucenie kogoś błotem. A najbardziej

le się nie zajmowali, ale przyszli bo…

mężczyźnie i ten powtórzył to poecie.

łów wiernych carskiej Rosji. Była i biała

może pojadę kiedyś na Ukrainę by zo-

śmieszą chyba tych co je kiedyś pisali.

Iwaszkiewicz napisał szybko dedykację

Iwaszkiewicz przytaknął głową i zaczął

biel grana na nutę bolesną, i chóralne

baczyć te miejsca w których żyli kiedyś

Jerzy Giedroyć w rozmowie telefonicznej

i podał babce „Sławę i Chwałę”. Potem

wyszukiwać wzrokiem moją babkę, ale

śpiewanie „Boże chroń Cara” resztek

moi przodkowie i by może pozostawić

westchnął kiedyś i powiedział mi:… pan

popatrzył na mnie i poklepał mnie po

w końcu dał sobie z tym spokój i zajął się

wiernych oddziałów idących na prze-

tam coś mojego własnego.

to dostał wiele nagród, to nobilituje… pa-

ramieniu. Mówił powoli i cicho jakby

odpowiedziami na pytania z sali. Mówił

graną walkę i drogi zasypane śniegiem

miętam, pan jest prawnikiem, pana pra-

Lund 05.01.10 r.

bardziej zaangażowany był w proces

zwięźle i konkretnie i jednocześnie mało

z pokrytymi białym szronem twarzami

dziad wykładał prawo na Uniwersytecie

przypominania sobie zaszłych faktów

zwięźle i mało konkretnie: literatura, no…

poległych żołnierzy. Jednak, żeby ta

jerzy Marciniak – na stałe

we Lwowie a krewny był notariuszem w

niż w aktualny przekaz słowny:

nie dla każdego i oczywiście nie przez

biała, bolesna biel nie za bardzo rzuca-

mieszka w Szwecji. Laureat konkursów

Grodnie… no te pana opowiadania, to…

- …no, tak to znana rodzina, ze-

każdego… nie wiem, kto z żyjących jest

ła się w oczy, to było tam też i sporo o

dramaturgicznych: I nagroda w konkur-

pan dostał tyle nagród, to jest na wyso-

tknąłem się wielokrotnie na kresach…

najważniejszy… no, może Baczyński,

służbie dziadka Piotra w Mohylewie, po-

sie w Teatrze Polskim w Bydgoszczy,

kim poziomie artystycznym oczywiście…

no mój ojciec był urzędnikiem w gorzel-

ale on nie żyje… dla mnie to, no rosyj-

tem o Placu Marsowym w Petersburgu,

wyróżnienie w Teatrze Ateneum w War-

ja to żałuję, że… ale wtedy po stanie

ni, no to kontakty z twoim ojcem, tak…

scy klasycy… no, może i Gorki też, tak…

gdzie był i tętent kozackich koni, świst

szawie, wyróżnienie w konkursie Lepsi

wojennym, to my drukowaliśmy i rzeczy

aha, wnuczek dobrze się uczy… no to

poezja to, to jest tak jak patrzeć na iluś

nahajek na grzbietach strajkujących

w Krakowie, II nagroda w konkursie im.

złe… pan ma rację, że dla przykładu

ważne… aha, nauczycielka czyta jego

murzynów, każdy jednakowo czarny, ale

robotników, wojskowe musztry i było

S. Grochowiaka w Lesznie, I nagroda

tekst o Iwaszkiewiczu to… to było złe…

wypracowania w szkole, tak…

oni między sobą się odróżniają, tak…

tam też i co nieco z rosyjskich teatrzy-

w konkursie na słuchowisko z okazji

jak pan pisze prozą o kresach, to jakby

Znowu popatrzył na mnie. Ja przy-

zalew poezji, ale… Na pytania o zabar-

ków humorystyczno – absurdalnych, że

50-lecia Radia Szczecin. Autor dwóch

Iwaszkiewicza poezja i…

taknąłem głową i on po raz kolejny mnie

wieniu politycznym mówił takim prawdzi-

ktoś dłubał w nosie a jak miał od tego

wydanych powieści i słuchowisk Teatru

Podobnie nieżyczliwy stosunek

poklepał.

wym majstersztykiem, czyli teoretycznie

zmęczone palce to przychodził sąsiad

Polskiego Radia. Tłumacz literatury

do Jarosława Iwaszkiewicza wypra-

-…aha, mąż na Syberii walczył…

bardzo rzeczowo a praktycznie prawie

i pomagał mu z dłubaniem. Były tam

szwedzkiej.

cowywali i wykonywali, zwłaszcza po