moda na pseudowitraże

28

15-28 stycznia 2010 * Kurier Galicyjski

LWoWskie WarszTaTy WiTrażoWe

kościelne i świeckie rozpoczął się

nieco wcześniej, lecz również z Wied-

niem, Monachium, Paryżem, gdzie

moda na witraże panowała już od lat

50 – tych XIX w. Niekwestionowaną

jURij SMiRNoW

we wprowadzeniu witraży do wnętrz

tekst i zdjęcia

budowli lwowskich była opisana już

wyżej rola architekta prof. Juliana Za-

od 1870 roku statystyka

chariewicza. Zwolennikiem witraży był

lwowska zafiksowała bardzo

również architekt Bronisław Bauer.

prężny ruch budowlany, który

Niemałe znaczenie dla populary-

nasilił się na początku XX w.

zacji witraży we Lwowie miała twór-

i trwał aż do wybuchu i wojny

czość architekta i teoretyka sztuki

światowej (1914). Budowano

Edwarda Kovatsa (1849 – 1912),

ponad 300 budynków rocznie,

który po ukończeniu Politechniki

wśród nich monumentalne

w Zurychu pracował zawodowo w

gmachy kościelne, admini-

Wiedniu, Zakopanym, zaś od roku

stracyjne i użyteczności pu-

1901 we Lwowie jako profesor zwy-

blicznej.

W drugiej połowie XIX w. zle-

czajny Politechniki. W latach 1901-

ceniodawcą witraży we Lwowie był

1912 projektował liczne budowle i

kościół katolicki. Władze kościelne

wnętrza, był również dobrym mala-

wyraźnie orientowały się na witra-

rzem i pisarzem, popularyzatorem

żowe firmy zagraniczne, austriackie

swoich poglądów twórczych. Właśnie

i niemieckie. Tendencję tę podzielali

Kovats w 1900 r. zaprojektował na

również architekci – projektanci no-

polecenie „Komitetu Krajowego dla

wych kościołów i klasztorów. Wła-

udziału Galicji w wystawie światowej

śnie oni obok kleru ocenili znaczenie

w Paryżu” pawilon polski, wprowa-

witraży w ozdobieniu tak kościołów,

dzając w nim plafon witrażowy z ele-

jak i budowli świeckich i na szeroką

mentami zakopiańskimi i huculskimi i

skalę zaprowadzili modę na ozdo-

„okna barwne, umieszczone w powa-

bienie nimi gmachów użyteczności

le, a ozdobione także ornamentyką w

publicznej i kamienic prywatnych.

sposobie zakopiańskim”. W szkle wi-

Takie podejście całkiem odpowiadało

traże pawilonu wykonała Krakowska

prądom i modzie europejskiej. Okna

pracownia Teodora Zajdzikowskiego.

nowych willi prywatnych architektów

We Lwowie szeroko znanym dziełem

Alfreda Kamieniobrodskiego (1884 r.),

Edwarda Kovatsa był projekt wnętrz

Bronisława Bauera (1891 r.), Juliana Za-

apteki Piepes-Poratyńskiego z ogrom-

chariewicza (1891-1893), braci Jana

ną trawioną szybą wystawową.

i Karola Schulzów (1895) zdobiły wi-

W latach 1900-1914 witrażami

traże zamówione w fabrykach Austrii

ozdobiono wille i domy prywatne

(„Tiroler glasmalerei...”) lub Niemiec

kolejnych architektów lwowskich: Hipo-

(„Mayersche Hafkunstanstalt Mun-

lita Śliwińskiego (1902), Stanisława

chen”). Jak już wspomniano, większość

Ulejskiego (1912, witrażowy plafon dla

z nich uważała, że we Lwowie nie ma

jego kamienicy projektowała Anna Gra-

pracowni, która mogłaby podjąć się

matyka-Ostrowska z Krakowa), Jana

produkcji tego typu dzieł sztuki. Prof.

Sas-Zubrzyckiego (1913, witraż klatki

Julian Zachariewicz w prasie lwow-

schodowej własnego projektu). Wszyst-

skiej pisał, że „malowane kompozycje

kie te witraże wykonał „Krakowski Zakład

na szkle (czyli witraże) nie mogą być

Witraży S. G. Żeleński” (dawniej Włady-

wykonane w kraju”. Dla swojej nowej

sława Ekielskiego i Antoniego Tucha).

willi „Julietka” profesor, obok zdobień z

Znaczenie witraży w tworzeniu

metalu i ceramiki, przewidywał również

zespołu artystycznego, projektowa-

witraże umieszczone w wewnętrznych

nych przez niego budowli doceniał

pomieszczeniach i pełniące funkcję

również inny wybitny architekt lwow-

przegródek. Wykonanie powierzono

żywszym objawem dążeń do więk-

ski, profesor Politechniki Jan Lewiń-

monachijskiej pracowni Franca May-

szej oryginalności w kształtowaniu,

ski (1851-1919), właściciel wielkiego

era, z którą Zachariewicz miał dawne

do wyższego popisu z estetycznym

biura projektów i przedsiębiorstwa

kontakty. Każda z takich przegródek

smakiem”. Tendencja ta przybrała na

materiałów budowlanych. W jego

składała się z trzech sekcji, z których

sile w końcu XIX w. i w wyniku tego

biurze powstały liczne projekty willi,

dolne prostokątne są o dwa razy wyż-

powstała znaczna liczba wartościo-

gmachów użyteczności publicznej

sze od górnych. Dolne sekcje zdobi ry-

wych realizacji w latach 1900 – 1914.

i kamienic czynszowych, w których

sunek geometryczny ujęty szlakiem z

Historyk sztuki Jurij Biriulow pisze,

witraże były ważnym elementem

gomółek i stylizowanych liści. Cechuje

że „dążenie do syntezy artystycznej,

zdobienia wnętrz. Mianowicie witra-

je subtelna kolorystyka różnych odcieni

powszechne na przełomie wieków

żami ozdobiono wille hrabiów Poku-

zieleni, żółci, lila, zaś tło szlaku wyko-

we Lwowie, było znakiem czasów,

tyńskich (ul. Matejki 4), sanatorium

nano w kolorze niebieskim. Górne czę-

odbiciem jednej z najważniejszych

dr Soleckiego (ul. Łyczakowska 93),

ści witraży są kwadratowe i wykonane

tendencji całej sztuki europejskiej...

gmach Instytutu Muzycznego im.

słowej, założonej w 1877 r. „przed-

w bardziej żywej gamie. W centrum

„Zespół” działało niestety, krótko

Lwowscy architekci byli przeważnie

Mykoły Łysenki (ul. Szaszkiewicza

miotem nauczania – wykładów i zajęć

każdej z nich znajdują się kwadratowe

w latach 1911 – 1914, jego dalsze

inicjatorami i kierownikami integral-

5), Pasaż Mikolascha (ul. Koperni-

praktycznych było planowanie archi-

lub romboidalne medaliony ze styli-

istnienie przerwała I wojna świato-

nego architektoniczno-plastycznego

ka 1), kamienice czynszowe przy

tektoniczne, malarstwo sztalugowe

zowanym wyobrażeniem kwiatów

wa. Głównym działaczem i preze-

kształtowania formy”. W tych poszuki-

ul. Łozińskiego 4, Chodkiewicza 7

i monumentalne, grafika użytkowa,

winogronu i liści. Dominują nasycone

sem „Zespołu” był malarz i teoretyk

waniach i dążeniach, obok malarstwa i

etc. Szyby trawione zdobiły wnętrza

artystyczna obróbka żelaza i innych

kolory: zielony, czerwony, granatowy

sztuki Marian Olszewski. Należeli

rzeźby, witraż posiadał bardzo ważną,

gmachu Towarzystwa Ubezpiecze-

metali, rzeźba w drewnie i kości sło-

etc. Medaliony obramowano bordiu-

do Towarzystwa: malarze Fryderyk

specyficzną, a nawet unikatową rolę,

niowego „Dnister” (ul. Ruska 20),

niowej, wyrób mebli, witraży, ceramiki,

rą, która powtarza rysunek bordiury

Pantsch i Kazimierz Sichulski. Jed-

choćby z powodu tego, że odrodził

pseudowitraże – kamienic czynszo-

afiszów, tapet oraz haftowanie, tkac-

w części dolnej.

nak większość członków stanowili

się z całkowitego zapomnienia i zajął

wych przy ul. Asnyka 6 i 9. Witraże

two i projektowanie odzieży”. Kurs

Architekci lwowscy przodowali rów-

architekci, między innymi: Włady-

wybitne miejsce obok innych sztuk

zamawiano w Austrii, później w Kra-

nauczania projektowania i produkcji

nież w sprawie estetycznego podejścia

sław Derdacki, Wiesław Grzymalski,

plastycznych.

kowie, w zakładzie S. G. Żeleńskiego.

„witraży artystycznych, malowania na

do zespołowego ozdobienia projekto-

Marian Osiński, Witold Minkiewicz,

W propagandzie sztuki witrażowej

Prawdopodobnie, osobiście dla Jana

szkle i trawienia szyb” był prowadzony

wanych budowli. To właśnie oni inicjo-

Zbigniew Lewiński. Obok Olszew-

ważną rolę pełniło lwowskie Towa-

Lewińskiego bardziej pociągającym

również w Szkole Sztuki Stosowanej i

wali wprowadzenie w budownictwo ce-

skiego, właśnie architekci nadawali

rzystwo Sztuki Stosowanej „Zespół”.

było ozdobienie kamienic wstawkami

Robót Ręcznych, „którą przez pewien

ramicznych wstawek, kutych w metalu

ton pracy Towarzystwa

Historyk sztuki Irena Hume w swojej

i okładzinami ceramicznymi lub wyro-

czas kierował jeden z czołowych ide-

elementów zewnętrznych i wewnętrz-

Lwów posiadał bardzo ważną pla-

monografii „Warsztaty Krakowskie”

bami z metalu kutego. W zakładach

ologów secesji we Lwowie – Marian

nych dekoracji, witraże. Tendencję tę

cówkę kształcenia kadry architektów,

zaakcentowała kluczową rolę ar-

Lewińskiego produkowano dachówkę,

Olszewski (1881 – 1915)”. Architekci

zauważył Jan Wdowiszewski z Krako-

którą był Wydział Architektury Szkoły

chitektów lwowskich w powstaniu

sztuczny kamień, majoliki, wyroby ce-

lwowscy podtrzymywali stałe kontak-

wa, pisząc, iż: „w miarę wzmagającego

Politechnicznej. Studiowali tu również

„Zespołu” i w propagandzie haseł

ramiczne, barwione lastriko, sztuczny

ty nie tylko z Krakowem, gdzie ruch

się ruchu budowlanego, nastąpiła faza

malarze i rzeźbiarze. W programie

powiązania sztuki z rzemiosłem, prze-

marmur, kaflowe piece i kominki, ter-

wprowadzenia witraży we wnętrza

rozwoju sił budowniczych, wywołana

nauczania lwowskiej Szkoły Przemy-

mysłem i architekturą. Towarzystwo

rakotę, cegły szamotowe, okładziny