kurier kulturalny

18

29 stycznia - 11 lutego 2010 * Kurier Galicyjski

jan śLiWiński – najWybiTniejszy poLski orGanmisTrz

wie umowy z tamtejszym konwentem

niowcach, gdzie „odniósł palmę pierw-

1876 roku prowadził Fabrykę

MAReK gIeRCzAK

franciszkanów na budowę dwudziesto-

szeństwa nad fabrykantami wiedeński-

Organów Kościelnych i Har-

głosowych organów do klasztornego

mi”. Wystawił tam organy i harmonium,

monium. Fabryka cieszyła się

Organy to leciwy wynala-

kościoła, który do dziś jest najbardziej

za które otrzymał pierwszą nagrodę

wielkim uznaniem.

zek pamiętający jeszcze cza-

państwową.

uczęszczanym kościołem Krakowa.

Jan Śliwiński urodził się w roku

sy starożytnej grecji. Towa-

Lata 1887-1889 w działalności or-

Instrument przyczynił się do wzrostu

1844 w powiecie kołomyjskim. Od naj-

rzyszył trąbom fanfarowym w

ganmistrza stosunkowo najlepiej udo-

popularności Jana Śliwińskiego. Doty-

młodszych lat interesował się organ-

Rzymie podczas uroczysto-

kumentowane. Przed Wielkanocą 1887

czy to zwłaszcza galicyjskiej prowincji

mistrzostwem, wcześnie też rozpoczął

ści, a w średniowieczu trafił

roku zbudował organy w kościele w

franciszkanów, dla której w później-

naukę zawodu. Około 1865 roku, po

na dwory królewskie i pod

Bóbrce. Następnym istotnym wydarze-

szym okresie zbudował pięć dalszych

odbyciu w kraju edukacji, udał się do

dachy kościołów katolickich.

niem była trwająca od 1 do 30 września

instrumentów.

Francji, do słynnego organmistrza Ari-

Organy i kościół, muzyka or-

W latach 1878 – 1880 poza orga-

tegoż roku Wystawa Krajowa Rolniczo

stide Cavaille-Colla. Wybór tego wła-

ganowa i muzyka kościelna

nami dla franciszkanów Jan Śliwiński

– Przemysłowa w Krakowie, gdzie Jan

śnie mistrza nie był dziełem przypadku.

(w tym muzyka liturgiczna)

zbudował kilka innych instrumentów.

Śliwiński otrzymał za wystawione orga-

W bliższej odległości, w Niemczech i

są ze sobą przez historię cał-

Z tego okresu pochodzą organy dla

ny i fisharmonie „pierwszy medal zasłu-

Austrii działało wtedy wielu innych słyn-

kowicie splecione, lecz nie

Jan Śliwiński

Konserwatorium we Lwowie (1878 r.)

gi” i Nagrodę Rządową.

nych budowniczych.

zawsze należy te terminy ze

W roku 1888 Jan Śliwiński zbu-

sobą kojarzyć.

dował organy do kościoła księży fran-

Muzyka kościelna od niepamięt-

ciszkanów w Krośnie, do kościoła w

nych czasów to muzyka zarówno

Babicach. Zbudował ośmiogłosowe

instrumentalna, jak i wokalna. W ko-

organy do kościoła w Strzałkowi-

ściołach śpiewano a capella (czyli bez

cach, piętnastogłosowe organy do

akompaniamentu instrumentu) chorały

fary Samborskiej, dziewięciogłosowe

gregoriańskie od czasów średniowie-

organy dla parafii w Harcie, dziesię-

cza do dnia dzisiejszego. (Modlitwę Oj-

ciogłosowe w Rakszawie oraz organy

cze nasz śpiewamy na prastarą melo-

w Milczycach i Połonnie.

dię chorału gregoriańskiego). W użyciu

Organy w Samborze

Wtedy też (przed 9 kwietnia 1891

była również muzyka instrumentalna.

U Cavaille-Colla pracował Śli-

roku) powstał drugi z największych zbu-

Grano na trąbkach, lutniach, i innych

wiński początkowo jako pomocnik w

dowanych przez Śliwińskiego instru-

instrumentach, w tym ze szczególnym

składaniu, a później przy montowa-

mentów – dwudziestogłosowe organy

zamiłowaniem na organach. Muzyka

niu i strojeniu organów. W firmie tej

w katedrze Łuckiej. Tamtejsza kapituła

organowa towarzyszyła zatem litur-

zaszedł dość wysoko – w jednym z

w „Podziękowaniu” stwierdziła, iż nale-

gii, lecz kompozytorzy często tworzyli

pierwszych swych ogłoszeń poleca

żą one „do najpiękniejszych w tym ro-

dzieła na organy wyłącznie o charak-

się bowiem jako „były zarządca fa-

dzaju instrumentów w Łucko-Żytomier-

terze koncertowym. Dzieła te wymo-

bryki słynnego na całą Europę organ-

skiej diecezji”.

gły kolejne innowacje w budownictwie

mistrza A. Cavaille-Cola w Paryżu”.

organów, i vice versa – nowatorskie

Organy w Katedrze lwowskiej

W Paryżu zdobył należytą praktykę

rozwiązania w budowie organów czę-

Parafianie ze Strzałko-

i gruntowną wiedzę w sztuce organ-

sto inspirowały kompozytorów do pi-

wic poszukują środ-

mistrzowskiej. Tam też zbudował swój

sania nowych utworów i poszukiwań

ków finansowych po-

pierwszy instrument – organy w St.

nowych środków ekspresji.

trzebnych do ocalenia

Pierre. Prawdopodobnie był to jego

Sposób budowania organów na

tego cennego instru-

majstersztyk, dzięki któremu został

przestrzeni stuleci ulegał nieustannie

uznany za mistrza.

zmianom i stawał się z czasem coraz

mentu i zwracają się

Po opuszczeniu Paryża, „dla zaspo-

doskonalszy. Okres rozkwitu budow-

do ludzi dobrej woli

kojenia ciekawości”, zwiedził zakłady or-

nictwa organowego i muzyki organo-

z prośbą o pomoc fi-

ganmistrzowskie w Anglii i Niemczech.

wej to barok, czyli okres rozpoczynają-

nansową.

Po powrocie do kraju założył w 1876

cy się około 1580 roku. Rok umownie

roku we Lwowie własny warsztat, który

wieńczący okres baroku to rok 1750,

Jednym z najbardziej starannie

z czasem rozrósł się w duże przedsię-

data szczególna, gdyż jest  to rok

wykonanych instrumentów były bez

biorstwo oferujące poza organami inne

śmierci wielkiego i zarazem ostatniego

wątpienia organy w kościele para-

instrumenty własnego i obcego wyrobu

kompozytora barokowego, Jana Seba-

fialnym Matki Bożej Śnieżnej we

– harmonium, fisharmonie, pianina i for-

stiana Bacha.

Lwowie. W roku 1891 Jan Śliwiński

tepiany.

Bach to organista i kompozytor

zajął się dwoma poważnymi remonta-

W 1887 roku fabryka Jana Śliwiń-

pracujący na terenie Saksonii (Drezno,

mi – restaurował organy w Katedrze

skiego zatrudniała 20 pracowników.

Lipsk), będącej owego czasu pod pano-

Przemyskiej i w Krakowskim Kościele

Była więc przedsiębiorstwem dużym,

waniem Augusta II Mocnego, elektora

Mariackim.

stojącym na równi z większymi zakła-

saksońskiego, króla Polski. Bachowi

W 1892 roku ukazał się obszerny,

dami tego typu w Królestwie.

zawdzięczamy dziesiątki utworów or-

starannie wydany Katalog Firmy, w

W zakładzie Jana Śliwińskiego

ganowych, ale również kilka zmian

którym organmistrz z dumą napisał,

pracowali między innymi Tamasz Fall,

i udoskonaleń w sposobie budowania

iż „obecnie fabryka moja dorównuje

który około 1885 roku rozpoczął samo-

organów. Wiemy, że Bach, jako rzeczo-

pierwszorzędnym fabrykom zawodu

dzielną działalność w Szczyrcu oraz

znawca, niejednokrotnie odbierał orga-

organmistrzowskiego za granicą”.

Bronisław Markiewicz, który od 1896

ny, czyli testował nowowybudowany in-

Niewiele mamy informacji doty-

roku prowadził własny warsztat w Tar-

strument i wyrażał (bądź też nie) swoją

czących działalności firmy po 1892

nowie, a potem we Lwowie. Praktykę

aprobatę, a z pewnością zawsze kon-

roku. Więcej informacji jest o orga-

u Jana Śliwińskiego odbył też znany

struktywną krytykę. Krytyka ta nie pozo-

nach znajdujących się na terenach

w latach międzywojennych fabrykant

stawała bez echa w kolejnych dziełach

obecnej Polski: z 1893 roku pochodzą

organów Wacław Biernacki.

współczesnych mu organmistrzów, czyli

organy w Szczebrzeszynie, w 1895

Jak każdy początkujący rzemieśl-

budowniczych organów.

roku zbudował Jan Śliwiński trzecie

nik, miał Śliwiński niewątpliwie trudności

Słynnym organmistrzem blisko

duże (największe jak dotąd) dwudzie-

ze zbytem swych wyrobów, z czasem

współpracującym z Bachem był Gott-

stopięciogłosowe organy w Kolegiacie

jednak, dzięki solidności i poważnemu

fried Silbermann, którego warsztat mie-

Zamojskiej. Z tego okresu pochodzą

podchodzeniu do swych obowiązków,

ścił się we Freibergu, niedaleko Drezna.

Organy w Strzałkowicach

największe  dwudziestoośmiogłoso-

stał się organmistrzem cenionym, czy

Genialne organy Silbermanna do dziś

we organy w kościele augustianów w

zwłaszcza włoskich, w których pedał

i dla kościoła parafialnego w Haliczu.

wręcz sławnym w Galicji. Do jego sławy

możemy podziwiać na przykład, w Lu-

Krakowie (największe dzieło organmi-

wykorzystywany jest w bardzo małym

Mniej więcej w tym samym czasie co

i do długoletniego pobytu na zachodzie

terańskiej katedrze freiberskiej (Freiber-

strza), organy w Łabuniach, Bieczu,

stopniu). Na organach Śliwińskiego

krakowskie zostały ukończone organy

Europy przyczyniła się też niewątpliwie

ger Dom), lub Katolickiej katedrze drez-

Bukowsku, Górecku, Brzyskach, Kę-

idealnie brzmi muzyka kompozytorów

w cerkwi greko – katolickiej w Iławczu.

reklama, wyróżniająca go spośród in-

deńskiej. Następne ciekawe postaci to

tach, Kurzynie, Przeworsku, Ryboty-

francuskich.

Wymieniający je, w zamieszczonej w

nych polskich organmistrzów.

organmistrz Friedrich Ladegast i kom-

czu. Jan Śliwiński przebudował organy

Pierwszym dziełem fabryki Śli-

„Bonus Pastor” korespondencji, nie

Jan Śliwiński był autorem i propo-

pozytor Franz Liszt.

we Lwowskiej Łacińskiej Katedrze.

wińskiego były organy w Jaryczowie,

podpisany autor nazwał wtedy Śliwiń-

nował siedemnaście „modeli” organów.

W epoce romantyzmu we Francji

Firma cieszyła się coraz więk-

drugim, zbudowane latem 1877 roku,

skiego znakomitym organmistrzem.

Naśladował po swoim mistrzu umiejęt-

wyróżnia się nazwisko organmistrza

szym uznaniem. Warto zwrócić uwa-

organy Wyżnicy na Bukowinie. Trzeci in-

W 1885 roku Jan Śliwiński po-

ności budowaniu organów o brzmieniu

Aristide Cavaille-Coll, budowniczego

gę na pewne względy, jakimi cieszył

strument zaprezentował we wrześniu te-

większył zakład i rozpoczął produk-

symfonicznym. Wyróżniał się idealnym

organów w słynnej Notre-Dame de Pa-

się Jan Śliwiński wśród polskiej ary-

goż roku na Krajowej Wystawie Rolniczej

cję fisharmonii. Zawarł w Warszawie

doborem głosów do poszczególnych

ris a także np., w Moskiewskim konser-

stokracji. Organy w Szczebrzeszynie

i Przemysłowej we Lwowie. Organy spo-

umowę z firmą Gebethner i Wolff, któ-

organów w zależności od powierzchni

watorium im. Piotra Czajkowskiego.

były fundowane przez Konstantego

tkały się dobrym przyjęciem – chwalono

ra podjęła się sprzedaży budowanych

kościołów i akustyki. Liczna grupa or-

Przez 10 lat we Francji prze-

i Marię z hr. Potockich księstwo Lubo-

je za silny ton i dobrą intonację. Przynio-

przez niego fisharmonii. W tym sa-

ganów Śliwińskiego nie posiada sekcji

bywał lwowski organmistrz

mirskich, a organy dla Kolegiaty Za-

sły też Janowi Śliwińskiemu pierwszy

mym czasie zawarł umowę z Janem

pedałowej, bowiem szkoła francuska

Jan Śliwiński, gdzie uczył się

mojskiej ufundował w 1895 roku XV

większy sukces – komisja sędziowska

Kewitschem, który zaczął sprzedawać

nie nadawała wielkiego znaczenia tej

i pracował pod kierunkiem

ordynat Maurycy hr. Zamojski.

przyznała mu za nie medal zasługi.

jego fisharmonie w Berlinie.

klawiaturze dla gry nogami. (Świa-

Aristide Cavaille-Colla, który

W 1902 roku Jan Śliwiński zawarł

Kolejnym ważnym wydarzeniem

Rok 1886 upamiętnił się też udzia-

dectwem tego są XVII i XVIII wieczne

we własnym domu we lwo-

umowę na budowę kolejnego dużego,

dla firmy było podpisanie w Krako-

łem Śliwińskiego w wystawie w Czer-

utwory kompozytorów francuskich, a

wie przy ul. Kopernika 16 w