moda na pseudowitraże

28

29 stycznia - 11 lutego 2010 * Kurier Galicyjski

LWoWskie WarszTaTy WiTrażoWe

(dok. z nr poprzedniego)

ramującą kompozycję centralną okna.

szyby reprezentacyjnego hotelu „Geor-

tery okien, z obramieniem z kwiatów

JURIJ SMIRNOW

trzypiętrowej reprezentacyjnej kamie-

Najbardziej „witrażowe” realizacje – to

ge” i niewielki witrażowy tryptyk „wschod-

lotosu. W tymże warsztacie wykonano

tekst i zdjęcia

nicy, przy jednej z centralnych alei

okna klatki schodowej domu przy ulicy

nia tancerka” (1912-1913), wykonany

pseudowitraże klatki schodowej domu

miasta, pseudowitraże, jak również

Wszystkie te osiągnięcia lwow-

Asnyka 6 (1905-1906), w których czarna

w technice klasycznej, według projektu

przy ul. Klonowicza 4, z wyobrażeniem

inne elementy wystroju wnętrz, wyko-

skich firm nie mogły jednak ukryć fak-

linia konturowa rysunku wprost imituje

malarza i projektanta wnętrz Mariana Ol-

dużych, na całej powierzchni kwater

nano w stylu ornamentalnej secesji z

tycznego stanu spraw, mianowicie ich

układ listew, co dodatkowo podkreślają

szewskiego. Produkcja warsztatu Leona

błękitnych maków. Zupełnym unikatem

prawdziwym artyzmem i rozmachem.

niewysokiego poziomu technicznego

linie metalowej ramy okiennej (projekt

Appla na pewno obejmuje znacznie

są pseudowitraże w kamienicy Jakuba

Secesyjne formy imitacji witraży ar-

i ograniczonych możliwości wyko-

Tadeusza Obmińskiego, realizacja

większą liczbę realizacji, lecz część z

Reissa przy ul. Obertyńskiej 4 (1910).

chitekt zaznaczył już na projektach

nawczych w zakresie witrażownictwa

warsztatu Leona Appla lub Józefa Stau-

nich nie była sygnowana, część uległa

Dolne kondygnacje okien wypełniono

kamienicy. Zamówienie na tę repre-

(nie mówmy już o produkcji mozaik,

bera). Prawie monochromatyczny ko-

zniszczeniu, Współpraca ze znanymi

malowanymi na szkle krajobrazami,

zentacyjną realizację pseudowitraży

którą na szeroką skalę podejmowały

loryt malowania odwołuje się raczej do

architektami i projektantami wnętrz,

górne zdobią symetrycznie ułożone

otrzymała lwowska firma Leona Appla

wszystkie znane europejskie zakłady

szyb trawionych – innego popularnego

również jak i wspomniane wyżej reali-

kompozycje dekoracyjne, złożone z ele-

(1873 – 1942 lub 1943), który był bo-

witrażowe). Lwowskie zakłady szklar-

w owym czasie rodzaju dekoracji okien.

zacje prestiżowe pozwalają wyróżnić

mentów zaczerpniętych z żydowskiego

gatym przedsiębiorcą, właścicielem

skie, szklarsko-artystyczne, czy też

Takie wzajemne przeniknięcie motywów

ten warsztat jako najlepszy we Lwowie

malarstwa ludowego. Takie motywy były

dużego pasażu handlowego, zwane-

i krajowe Atelier malarstwa artystycz-

i technik nie powinno dziwić – te same

w okresie przed I wojną światową.

wykorzystane tak z inicjatywy właścicie-

go pasażem Hausmanna i kamienicy

nego „Styl”, były warsztatami niewiel-

warsztaty artystyczno-szklarskie produ-

Charakterystyczną cechą epo-

la tego domu – bogatego żydowskiego

przy ul. św. Mikołaja 10. Podejmując

kimi i zamiast rozwoju produkcji pre-

kowały witraże klasyczne, pseudowitra-

ki secesji była stylowa jednolitość

przedsiębiorcy Jakuba Reissa, jak i jego

produkcję witraży, Leon Appel, praw-

stiżowej (witraży, mozaiki), zamawia-

że i oszklenie trawione.

wnętrz, tworzenie zespołowego zdo-

syna, projektanta kamienicy, architekta

dopodobnie nie tylko chciał zarobić

nej przez architektów – projektantów

Jeszcze bardziej naśladuje tech-

bienia artystycznego elewacji, bramy,

i kolekcjonera Leopolda Reissa.

pieniądze na modnych wyrobach,

i bogatych właścicieli, zajęły wolną

nikę witraża oszklenie okna w bramie

klatek schodowych i mieszkań. W ta-

Niewątpliwie pseudowitraże należą

lukę na rynku, produkując tzw. pseu-

kich zespołach artystycznych pseudo-

do dziedzictwa lwowskiego rzemiosła

dowitraże i szyby trawione. Pod na-

witraże lub szyby trawione odgrywały

artystycznego. Lepsze z nich prezentu-

zwą pseudowitraż, lub imitacja witraża

ważną rolę, często pełniły rolę łącznika

ją wysoki zawodowy poziom malarstwa

rozumiemy „wykonanie malowidła na

poszczególnych elementów dekoracji

i oryginalne motywy, utrzymane w stylu

szkle w następujący sposób: na gład-

kamienic. Na przykład, żółtym styli-

epoki. Jednak większość realizacji wy-

kiej stronie szkła ornamentowego o

zowanym różom na pseudowitrażu

konano według katalogów i wzorców,

wyrazistej fakturze lub katedralnego,

w oknie domu Balickiego, przy ul.

przyjętych w warsztatach szklarskich.

przy pomocy czarnej farby (prawdo-

Sienkiewicza (1904-1905) odpowia-

(Temu też nie warto się dziwić. Nawet

podobnie olejnej) nakładano kontury

da rysunek płytek ceramicznych po-

wielkie renomowane europejskie firmy

rysunku, imitujące łączenie listwami

sadzki klatki schodowej z podobnym

witrażowe wykonywały witraże klasycz-

ołowianymi i malowano półprzeźro-

motywem róż. W górnym oknie tejże

ne według katalogów, a bezpośrednią

czystymi farbami olejnymi. Dla zabez-

kamienicy znajdujemy misternie malo-

produkcją witraży i naniesieniem mala-

pieczenia farby przed zniszczeniem,

tury na szkło zajmowali się zwykli rze-

wany łuk, który tworzy winna latorośl.

malowidło osłaniano przeźroczystym

mieślnicy zakładowi).

Sposób, w jaki je stylizowano, ma

szkłem i taki „sandwich” montowano w

Różne wymiary okien, nadświetli

swój odpowiednik w kompozycji szyb

ramie okiennej”. Taka produkcja zado-

nadbramnych etc., powodowały

trawionych domu przy ul. Kłuszyń-

walała ambicje i smaki mniej bogatych

konieczność dostosowania zakłado-

skiej 5. Pseudowitraże o analogicz-

klientów, którzy chcieli mieć „modne

wych wzorców do miejsca zainstalo-

nej kompozycji zachowały się w

okna” za niewysoką cenę. Popyt na

wania pseudowitraża. Właśnie z tego

oknach kamienicy przy ul. Braje-

pseudowitraże, a zwłaszcza na szyby

powodu, w większych oknach wpro-

rowskiej 5 i Asnyka 15, a motyw win-

trawione przez lata był stały i bardzo

wadzano bordiurę, często w kształcie

nej latorośli powtarza się kilkakrotnie w

stylizowanych motywów roślinnych,

znaczny. Lwowskim warsztatom uda-

zachowanych witrażowych imitacjach.

rzadziej geometrycznych.

ło się zawojować rynek na takie wy-

Takie kompozycje były już czystej

Nie można oczywiście wykluczać

roby nawet poza Lwowem, na terenie

wody „malowidłami na szkle”. Właśnie

wykorzystanie bordiury jako elemen-

całej Galicji. Przykładem mogą służyć

pod taką nazwą, obok „projektów witra-

tu zdobniczego lub wprowadzanego

oszklenia kamienic w Przemyślu, Ja-

ży artystycznych” i „szyb chemicznym

dla podobieństwa do witraży kla-

rosławiu, Rzeszowie.

sposobem rytych” (trawionych szyb),

sycznych.

Na początku XX w. pseudowi-

były reklamowane przez lwowskie

Podczas wykonania pseudowi-

traże były charakterystyczną cechą

firmy. Malowanie na szkle uprawiano

traży bardzo ceniono i wynalazczo

zdobienia bram i klatek schodowych

również w Szkole Sztuki Stosowanej

wykorzystano fakturę szkła. W nie-

kamienic czynszowych. Jak słusznie

i Robót Ręcznych, którą przez pe-

lecz miał również aspiracje twórcze.

których przypadkach ona nie tylko

zauważył lwowski znawca witraży

kamienicy przy ul. Asnyka 8 (1906-

wien czas kierował jeden z czołowych

Świadczy o tym jego udział w wysta-

odgrywała rolę tła, lecz tworzyła

Paweł Grankin, owe imitacje były ści-

1907). W tym oknie linie imitujące

ideologów secesji we Lwowie Marian

wie Towarzystwa Politechnicznego,

kompozycję razem z naniesionym

śle związane z burzliwym rozwojem

listwy klasycznego witraża, nanie-

Olszewski. W kamienicach lwowskich

organizowanej w 1902 r., gdzie otrzy-

na szkło rysunkiem. Dlatego warsz-

mody na ozdobienie wnętrz w stylu

sione farbą nie tylko od wewnątrz,

zachowało się kilka przykładów tego

mał „list uznania za oszklenia deko-

taty lwowskie wykonywały imitacje

secesyjnym. On też ułożył katalog

ale i od tyłu, i nie jak zwykle czarną

typu pseudowitraży. Symetrycznie

racyjne i szyby trawione”. W 1909 r.

witraży przeważnie na taflach szkła

tego rodzaju dekoracji, w którym licz-

lecz srebrną farbą. W znacznie żyw-

ułożone girlandy róż lub liści palmo-

na Pierwszej Galicyjskiej Wystawie

katedralnego lub ornamentowego.

ba kamienic, ozdobionych pseudowi-

szych, jaskrawych kolorach wykona-

wych, łączone z pseudoheraldyczny-

Kościelnej we Lwowie Appel otrzymał

Szkło katedralne – to „odmiana szkła

trażami stanowi 47 (tylko zachowa-

no pseudowitraż z motywem dużego

mi tarczami, zdobią okna domu przy

srebrny medal w zakresie oszkleń ar-

lanego, niewalcowanego lub szybko

nych do dnia dzisiejszego), zaś ozdo-

stylizowanego kwiatu, w metalowej

ul. Krasickich 6 (1910 r.). Gałązki

tystycznych i witraży.

przewalcowanego i wyrównanego tyl-

bionych okien i nadświetli w bramach

ramie, o skomplikowanym krzywo-

drzew i łodygi kwiatów wypełniają

Warsztat Leona Appla wykonał

ko z jednej strony, z pozostawieniem

frontowych sięga 79 pozycji. Ile takich

linijnym kształcie w kamienicy przy

okna w układzie symetrycznym ka-

również klasyczny witraż gabinetowy

nierównej drugiej strony. Mniej lub bar-

oszkleń swego czasu wyprodukowały

ul. Asnyka 15 (1908 r.). W latach 10.

mienicy przy ul. Frydrychów 4. Okna

w salonie tejże kamienicy Segala. W

dziej nieprzeźroczyste, dość szorstkie

warsztaty lwowskie ustalić praktycz-

XX w. z rozwojem sztuki secesyjnej,

kamienicy przy ul. Głębokiej 6 zdobią

centrum witraża – medalion z posta-

i mocne, w masie zawiera pęcherze

nie niemożliwie.

w pseudowitrażach zanika imitacja

asymetrycznie malowane kwiaty wiśni,

cią kobiety, która trzyma w ręku ptaka

powietrza”. Szkło ornamentalne, zwa-

Wszystkie znane pseudowitraże

techniki witraży klasycznych. Znikają

przy ul. Głębokiej 12 – chryzantemy,

i czy to wsłuchuje się w jego śpiew,

ne też fakturowym o powierzchni róż-

lwowskie powstały w krótkim odcin-

linie konturowe, rysunek zajmuje całą

przy ul. Karpińskiego 17 – stylizowane

czy to jest zachwycona kolorami jego

norodnie ukształtowanej, „charaktery-

ku czasu. Najstarsza z zachowanych

powierzchnię tafli szkła, a kompozy-

korzenie, gałązki i liście dębu, przy ul.

piór. Płaszczyznę dookoła medalio-

zującej się drobnym zmultiplikowanym

realizacji pochodzi z około roku 1905,

cje malowanych szyb przypominają

Chodkiewicza 5 i 7 – maki i liście na dłu-

nu wypełniają stylizowane kwiaty i

rysunkiem, przypominającym, np. fale,

ostatnia – z 1912 roku. W pseudo-

raczej secesyjne panneaux dekoratf.

gich łodygach, ułożone asymetrycznie

liście, na długich wygiętych łodygach.

plaster miodu, gwiazdki, główki kwiat-

witrażach występuje duże podobień-

Pseudowitraże w rysunku zbliżają się

odnośnie płaszczyzny tafli szkła. Przy

Witraż wykonano w jaskrawej poma-

ków, kwiatki na łodyżkach, kratownice,

stwo motywów dekoracyjnych z witra-

do stylistyki szyb trawionych. Rzuca

ul. Piekarskiej 49 – w trzech oknach

rańczowo-różowo-liliowej gamie. On

gruzełki, spirale, cekiny, krokodyle łzy,

żami klasycznymi, które powstawały

się w oczy podobieństwo motywów

umieszczono stylizowane wygięte

jakby dodaje światła w reprezentacyj-

rowki lub prążki, żłobki etc.” było naj-

w tym samym odcinku czasowym.

roślinnych, na przykład motywu łuku

łodygi winnej latorośli i słoneczniki –

nym salonie i jest jednym z ważnych

bardziej popularne wśród rzemieślni-

Przeważnie są to stylizowane kwiaty,

utworzonego z kwiatów, lub girland z

jeden z najbardziej ulubionych moty-

akcentów w zespole ozdobienia tego

ków lwowskich, dodawało pseudowi-

liście winnej latorośli lub rośliny fanta-

kwiatów, które występują tak w pseu-

wów roślinnych epoki secesji. Malowi-

pomieszczenia.

trażom oryginalności.

zyjne. Jednocześnie są to niezwykle

dowitrażach, jak i w artystycznych szy-

dła w oknach wyraźnie nawiązują do

Warsztat Appla pracował w róż-

Obok pseudowitraży, lwowskie

popularne motywy sztuki secesyjnej

bach trawionych. Kwiaty o długich ło-

reliefów na fasadzie tejże kamienicy o

nych technikach witrażowych. W

warsztaty artystyczno-szklarskie na

rozpowszechnione w całej Europie.

dygach były podstawowym motywem

tematyce winobrania. W kamienicach

jego dorobku już wspomniany pseu-

bardzo wielką skalę produkowały szy-

Podobieństwo do witraży klasycz-

pseudowitraży w oknach klatki scho-

przy ul. Jabłonowskich 26 i Zyblikie-

dowitraż w oknie kamienicy przy ul.

by trawione, czyli „chemicznym spo-

nych podkreślało się również wyraźną

dowej domu dra Adolfa Segala przy

wicza 31 pseudowitraże wykonała

Asnyka 6 (współpraca z architektem

sobem ryte”. Szyby trawione produ-

linią konturową, imitującą układ listew

ul. Chorążczyzny 6 (projekt Zygmunta

pracownia Leona Fortera. Duże sty-

Tadeuszem Obmińskim), trawione

kowano już w drugiej połowie XIX w.,

prawdziwego witraża i bordiurą ob-

Kędzierskiego i Michała Ulama). W tej

lizowane kwiaty zdobią górne kwa-