29

Kurier Galicyjski * 29 stycznia - 11 lutego 2010

we Lwowie, który całkiem zanikł. Ra-

ton i długi płaszcz. Higea – to młoda

zaś swoją popularność nie straciły i w

Te wszystkie motywy w formie często

ozdobiono w stylu neobarokowym.

zem z tym upadły lub zwinęły swoją

dziewczyna w chitonie, która dwoma

epoce secesji, i w pierwszych dziesię-

uproszczonej i stylizowanej do pro-

W tymże stylu wykonano meble ap-

działalność liczne firmy i warsztaty

rękami trzyma kielich, zaś żmija wle-

cioleciach XX w. Znaczna część dzieł

dukcji trawionych szyb wykorzysty-

teczne. Zbudowano antresolę, na

szklarskie i artystyczno-szklarskie.

wa w niego truciznę. Jest to jeden

sztuki tego rodzaju została zniszczo-

wały również artystyczno – szklarskie

której umieszczono dodatkowe szafy

W „Skorowidzach” powojennych nie

z najbardziej rozpowszechnionych

na, lecz można śmiało twierdzić, że

warsztaty lwowskie. Liczne przykłady

apteczne. Sufit sali sprzedaży leków

znajdujemy już wspomnianych wyżej

symboli medycyny. Postacie staro-

szyby trawione w ozdobieniu kamie-

takich kompozycji znajdujemy w ka-

ozdobił malowany plafon. Na antresol

warsztatów Józefa Staubera, Hen-

greckich bogów – patronów apte-

nic lwowskich były wykorzystywane

mienicach lwowskich. Mianowicie,

prowadzą gustownie ozdobione scho-

ryka Schapiry, Franciszka Niedziel-

karstwa i medycyny zdobią również

znacznie szerzej niż witraże lub pseu-

przy ul. Sykstuskiej 29 znajdował się

dy. Znaczną rolę w ozdobieniu wnętrz

skiego lub Sprigmanna. Nawet naj-

wnętrza apteki „Pod Temidą” Frydery-

dowitraże. W technice tej ozdobiono

warsztat Leona Fortera. Okna klatki

odgrywały szyby trawione, wstawione

bardziej znany z nich warsztat Leona

ka Dewechy. Pochodzą one z nieco

niezliczoną ilość okien, klatek scho-

schodowej ozdobiono trawionymi szy-

tak w drzwi, jak i w meble apteczne.

Appla zawiesił swoją działalność i już

późniejszego czasu (aptekę założono

dowych, świetlików, nadświetli nad-

bami secesyjnymi ze stylizowanym

Drzwi do pokoju laboratoryjnego zdo-

nie czynny, w 1921 r. był wykupiony

w 1902 r.) i zostały wykonane w sty-

bramnych, szyb w drzwiach miesz-

motywem powoju z pączkami lub liść-

bią szyby z motywem stylizowanych

przez krakowski „Zakład Witraży,

lu secesji. Dr Dewecha przez wiele

kań, wywieszek, gablot, a nawet szyb

mi na długich chimerycznie wygiętych

kwiatów, zaś w drzwi prowadzące na

Oszkleń i Mozaiki S. G. Żeleńskie-

lat pracował w aptece „Pod czarnym

meblowych, na przykład, w kawiar-

łodygach. Kwiaty i liście malwy zdobią

antresol – piękna kompozycja przed-

go”. Na pewno, warsztat Appla miał

orłem” i kiedy dorobił się własnego

niach, bankach, aptekach. Szybami

prostokątne nadświetle bramy przy ul.

stawiająca umieszczony w owale

zapasy szkła witrażowego różnych

zakładu, postanowił ozdobić go rów-

trawionymi ozdabiano również bu-

Lelewela 2. Stylizowane róże i wie-

kielich aptekarski ze żmiją oryginal-

gatunków i specjalne wyposażenie,

nież trawionymi szybami z postaciami

dowle reprezentacyjne. Mianowicie,

niec laurowy zdobią okno klatki scho-

nego kształtu. Medalion z kielichem

które w tym okresie zainteresowało

Eskulapa i Higei, które usytuowano

„Pierwsza lwowska fabryka witraży

dowej kamienicy przy ul. Lelewela 17.

otoczono wieńcem ze stylizowanych

firmę Żeleńskiego, ponieważ zakupy

ze strony wewnętrznej podwójnych

Leona Appla” wykonała w 1900 r. pre-

Przy ul. Lenartowicza 19 znajdujemy

kwiatów i wstążek.

za granicą były utrudnione lub wprost

drzwi wejściowych. Eskulap występu-

stiżowe zamówienie – szyby trawio-

szybę trawioną z motywem gałązek

Ogólny zachwyt budziło okno

niemożliwe. Leon Appel figuruje w

je w chitonie, z brodą i kijem ze żmi-

ne dla nowo wybudowanego hotelu

sosny. Przy placu Bernardyńskim 1,

wystawowe w aptece Jana Piepes

„Skorowidzach” tylko jako właściciel

„George”. Huta szkła Kropfa z Tarno-

szybę zdobią kwiaty lilii na wygiętych

pasażu Hausmanna i kamienicy przy

wa, znana z końca XIX w. pod nazwą

łodygach. Lilie zdobią również okna

ul. św. Mikołaja 10.

„Kupfer i Glaser” wykonała dla nowe-

klatki schodowej kamienicy przy ul.

Powojenny kryzys ekonomiczny

go gmachu Teatru Miejskiego liczne

Żółkiewskiej 30, Jagiellońskiej 8, aster

i zmiana gustów zmniejszyły zainte-

trawione szyby drzwi, okien, plafony

– przy ul. Bonifratrów 14, rumianek –

resowanie na witraże, pseudowitraże

i klosze świeczników elektrycznych,

Leona Sapiehy 6, wazony lub kosze

i szkło trawione jako element zdobni-

również inne roboty szklarskie. Szy-

z kwiatami znajdują się w trawionych

czy. Moda minęła. Rzadkie realizacje

by trawione zdobiły trzy kolejne re-

szybach kamienic przy pl. św. Jura

witraży klasycznych we Lwowie pra-

prezentacyjne budowle Dyrekcji Kolei

8, ul. Słowackiego 6, Kraszewskie-

wie całkiem opanował „Zakład S. G.

Żelaznych przy ul. Krasickich 3, 3 Maja

go 5, Sienkiewicza 3, Akademickiej

Żeleńskiego” z Krakowa, zaś próby

3, Zygmuntowskiej 1.

26, Dwernickiego 34, Piekarskiej 42,

produkcji pseudowitraży w ogóle nie

Trawionymi szybami z napisami

Leona Sapiehy 24, Mularskiej 36

są znane. Bardzo rzadko przy projek-

i ze stylizowanym motywem zaczerp-

etc. Natomiast rzadko spotykanymi

towaniu nowych kamienic architekci

niętym ze wzorców kilimów huculskich,

są motywy figuralne, zaś całkiem nie

lwowscy wspominają również o szy-

ozdobiono drzwi niektórych lokali w

występują motywy architektoniczne

bach trawionych. Przykładem służy

kamienicy ukraińskiego Towarzystwa

lub sceny rodzajowe. Postacie muz

dekoracja nadświetla nad bramą wej-

ją. Obok napis w języku francuskim:

Ubezpieczeń „Dnister” przy ul. Ruskiej

zdobiły drzwi klatki schodowej przy ul.

- Poratyńskiego „Pod węgierską

ściową i nad drzwiami na parterze ka-

„Pharmacie sous la Themide Frederic

20. Stylizowane geometryczne de-

Kraszewskiego 9. Przy ul. 3 Maja 11

koroną” przy pl. Bernardyńskim 1.

mienicy przy ul. Sykstuskiej 28. Szyby

Dewechy”. Na drugiej szybie jego cór-

senie szyb trawionych powtórzono w

znajduje się wielka okienna szyba tra-

Kamienice z lokalem aptecznym na

trawione wykonał w 1935 r. warsztat

ka Higea, która w jednej ręce trzyma

kolorze na wstawkach ceramicznych

wiona z postacią Merkurego (warsztat

parterze zbudowano w latach 1901-

Barucha Willera, który znajdował się

kielich, w drugiej – żmiję. Zewnętrzne

zdobiących fasadę gmachu.

Staubera). Na przełomie XIX w. i XX

1902 według projektu architekta Ka-

przy ul. Kopernika 17. W nadświetlu

drzwi zdobiły dwie szyby z postacią

W tych samych warsztatach

w. trawione szyby, wywieszki, wy-

rola Boublika, zaś wystrój artystyczny

nad bramą wejściową umieszczono

starogreckiej bogini sprawiedliwości

szklarzy lwowskich produkowano tak

stawy etc, były charakterystycznym

urządzono według projektu architekta

półkolistą szybę trawioną z napisem

Temidy i z napisem w języku polskim

zwykłe szkło trawione z napisami i wi-

motywem zdobienia aptek lwowskich.

Edgara Kovatsa. Salę recepcyjną

„ul. Sykstuska 28”, dookoła kartusz ze

„Apteka pod Temidą Fryderyka De-

nietkami, jak i o wysokiej jakości szy-

Apteka Karola Sklepińskiego „Pod

wyposażono w stylowe neobaroko-

stylizowanych liści akantu. Nadświe-

wechego”. Temida trzyma w jednej

by artystyczne ze skomplikowanym

czarnym orłem” przy ul. Grodzickich

we meble, zdobione kutymi kratami

tle na parterze kamienicy powtarza

ręce miecz, zaś w drugiej – wagę.

ornamentem i kompozycjami figural-

2 na rogu Rynku – z końca XVIII w.

i monochromatycznymi secesyjnymi

układ kartusza z liści akantu, lecz w

W tymże 1902 r. do sali recepcyjnej

nymi, które projektowali zawodowi

(rok założenia 1775 r.) pełniła funkcję

szybami trawionymi z wizerunkami

części centralnej oszklenia usytuowa-

wykonano zestaw mebli aptecznych,

artyści-malarze. Wszystko zależało

apteki obwodowej czyli C. K. cyrku-

stylizowanych kwiatów cyklamenów

no wazon z bukietem stylizowanych

w których wszystkie szyby wypełniały

od zamówienia i ceny.

larnej – „Künd K. Kreisapotheki”. W

i lilii na długich wygiętych łodygach,

kwiatów polnych, piwonii, kłosów,

szkła trawione. Tradycyjnie przedstawio-

Przykładem  niedrogich  szyb

1847 r. aptekę kupił dr farmacji Antoni

związanych między sobą w bukiet fa-

trawy etc.

no na nich Eskulapa i Higieję (napisy ła-

trawionych może być oszklenie w

Sklepiński, spadkobiercami, którego

lowanymi wstążkami. Ogromne okno

II wojna światowa ostatecznie

cińskie – Aesculap i Hygea), a również

prostokątnym nadświetlu nadbram-

byli syn dr Karol Sklepiński i wnuk dr

wystawowe zdobił trawiony wizeru-

przekreśliła rozwój witrażownictwa,

stylizowane kwiaty cyklamenów i irysów

nym przy ul. Cłowej 5 z napisem „ul.

Antoni Sklepiński junior. Właściciel tej

nek węgierskiej korony św. Stefana

trawienia na szkle i inne roboty arty-

o długich wygiętych łodygach, przecho-

Cłowa L. 5 NK 520 4/4” z winietką ze

apteki był kierownikiem gremium ap-

w otoczeniu girland i lilii wodnych.

styczno-szklarskie we Lwowie. Więk-

dzące w falujące wstążki, sprawiające

stylizowanych liści akantu i trawionym

tekarskiego we Lwowie, zaś wystrój

Cena tej szyby wystawowej wynosi-

szość Żydów – właścicieli opisanych

wrażenie elegancji i lekkości. Do na-

szlakiem, wykonane w warsztacie

jego apteki dyktował modę ozdobie-

ła 300 koron, o niej pisały dzienniki

wyżej zakładów również zginęła w

szych czasów zachowało się tylko

Rachmiela Sprigmanna. Nadświetle

nia innych aptek lwowskich. Trawio-

lwowskie, zostawili wspomnienia pi-

czasie wojny. Na odrodzenie zainte-

część szyb. Trzy wielkie szyby daw-

z napisem „ul. Badenich 10” zdobi

ne szyby zainstalowano w aptece za

sarze i dziennikarze. Jeden z nich,

resowania witrażami w powojennym

nych drzwi wejściowych (teraz w ap-

wejście kamienicy przy tejże ulicy.

czasów Karola Sklepińskiego, czego

znany lwowski eseista Józef Wittlin

Lwowie trzeba było czekać kilkadzie-

tece nowe drzwi) wstawiono w ramy i

Prostokątna szyba trawiona z napi-

świadectwem jest szyba w drzwiach

już na emigracji w Stanach Zjedno-

siąt lat. Tymczasem witraże porzuco-

wystawiono w oknach apteki. Wysoka

sem „Związek Nauczycielek” zdobi

do niewielkiego gabinetu, ozdobiona

czonych wspominał: „Apteka „Pod

ne na pastwę losu masowo znikały,

jakość i artyzm wykonania pozwalają

kamienicę przy ul. Klonowicza 7.

medalionem, otoczonym ornamentem

węgierską koroną” słynęła z najpięk-

niszczone celowo lub przez przypa-

uważać, że zestaw szyb w aptece

Bardziej  bogate,  tematycznie

w kształcie liści laurowych z mono-

niejszej szyby wystawowej w całej Ga-

dek. Oszklenia z trawionego szkła nie

„Pod Temidą” jest dziełem warsztatu

rozwinięte kompozycje często nawią-

gramem „S. K.” w centrum. Drzwi wej-

licji i Lodomerii. Była ona tak piękna,

były uważane za dzieła sztuki, nisz-

Józefa Staubera lub Henryka Scha-

zują do popularnych w kamienicach

ściowe zdobiły dwie szyby z godłem

że żadnych towarów aptecznych za

czono je lub wyrzucano przy okazji

piry. Trawione szyby zdobiły wystawy

lwowskich i krakowskich witraży kla-

apteki – czarnym orłem austriackim

nią nie pokazywano. Samą siebie ta

kolejnych remontów. Pseudowitraże

i meble w aptekach „Pod węgierską

sycznych produkcji „Zakładu Witraży,

i napisami „C. K. apteka cyrkularna

szyba wystawiała na pokaz. Na tym

w bramach i na klatkach schodowych

koroną” (plac Bernardyński 1), „Pod

Oszkleń i Mozaiki S. G. Żeleński”, któ-

Antoniego Sklepińskiego” wykonany-

potężnych rozmiarów szkle, wartości

kamienic lwowskich traktowano iście

złotą gwiazdą” (ul. Kopernika 1), „Pod

ry dyktował w owych czasach modę

mi w językach polskim i ukraińskim.

trzysta koron, nie tylko węgierskich,

po barbarzyńsku. Nawet  obecnie

Matką Boską” (ul. Zielona 33) „Pod

witrażową na rynku galicyjskim. Kosz

Jeszcze jedna szyba zachowana w

lecz austriacko – węgierskich – otóż

są one zupełnie pozbawione ochrony

św. Janem” (ul. Na Bajkach 23), „Pod

lub wazon z kwiatami, bukiety lub gir-

zbiorach apteki ma identyczny napis

na tej 300 – koronowej superszybie

i nie wpisane na listę zabytków sztuki.

św. Zofią” (ul. Zyblikiewicza 50), „Pod

landy z liści i kwiatów były bardzo roz-

w języku niemieckim. Na tejże szybie

specjalnymi kwasami wytrawiono na

Entuzjasta badania i ochrony witra-

białym orłem” (ul. Słoneczna 1), apte-

powszechnionymi i ulubionymi moty-

znajduje się sygnatura warsztatu Jó-

matowo prześliczną koronę świętego

ży lwowskich Paweł Grankin pisał:

ki weterynaryjnej przy ul. Piekarskiej

wami witraży klasycznych realizowa-

zefa Staubera. Najprawdopodobniej

Szczepana, patrona Węgier, ponadto

„Obecny stan zachowania wzbudza

33, etc. Przy ul. Na Bajkach trawione

– przeróżne secesyjne nenufary i gir-

nych w zakładzie krakowskim. Nie

drzwi wejściowe zdobiły szyby z na-

obawy, że ich istnienie zmierza ku

wystawy i szyby drzwi zdobiły nie tyl-

landy, składając tym sposobem hołd

mniej popularną była tematyka witra-

pisami niemieckimi, lecz w czasach

końcowi. Tylko znikoma ilość pseu-

ko wejście do apteki „Pod św. Janem”,

smakom, panującym na początku

ży klasycznych przeznaczonych dla

autonomii galicyjskiej zamieniono je

dowitraży jest zachowana w całości.

lecz drzwi wejściowe kilku sąsiednich

naszego lubego wieku. Gdy pewnego

kamienic z motywem pojedynczych

na nowe z napisami polskim i ukraiń-

Stworzone przy zastosowaniu tak nie-

sklepów, kawiarni, barów i zakładu

razu jacyś wandale stłukli to ubez-

lub podwójnych gałęzi i liści winnej la-

skim. Za czasów niepodległej Polski

trwałego materiału, jak farby olejnej,

fryzjerskiego, tworząc razem swego

pieczone, zresztą, arcydzieło sztuki

torośli, kasztanowca, klonu, bluszczu

napisy i herb Austrii były zatarte i te-

które płowieją pod działaniem promie-

rodzaju zespół artystyczny.

szklarskiej, cały „kulturalny Lwów” po-

na tle neutralnym lub całkiem białym.

raz są prawie nieczytelne. Drzwi pro-

ni słonecznych..., narażane są na de-

W 1892 r. nową kamienicę dla

ruszony był do głębi i gazety pisały o

Dla projektantów epoki secesji ulubio-

wadzące do pokoju laboratoryjnego

gradację i zniszczenie warstwy farby,

największej i najbogatszej lwow-

tym tak szeroko, jak wiele lat później

nym motywem były przede wszyst-

zdobią szyby trawione z postaciami

a więc na zupełne zniknięcie”.

skiej apteki Karola Mikolascha

o pięknej Gorgonowej...”

kim kwiaty: maki, słoneczniki, bratki,

Eskulapa i Higei. Eskulapa przedsta-

„Pod złotą gwiazdą” zbudował zna-

Wybuch I wojny światowej położył

irysy, lilie, malwy, powoje, nasturcje,

wiono jako starca z brodą i księgą

kG

ny architekt Jan Schulz. Wnętrza

kres burzliwemu ruchu budowlanemu

margerytki, róże, tulipany, piwonie.

w ręku, ubranego w starogrecki chi-