pod radziwiłłowem

14

28 lutego – 15 marca 2010 * Kurier Galicyjski

WypraWa WoŁyńska

(F. Dumiński, „Wołyńskije jeparchial-

nyje wiedomosti” nr 14-17 1872 r.). Nie

podano przy tym – jaka część wier-

nych tego kościoła zginęła w walce po-

(epizod współczesny)

wstańczej i na szubienicach po 1863 r.

lub została zesłana na Syberię. Ostatni

proboszcz krupieckiego kościoła Igna-

duchowieństwa tej cerkwi. Powstanie

cy N. uniknął podobnego losu, chociaż

Styczniowe, i wyprawa powstańców z

nie wykluczone, że świadczył posługę

Galicji pod Radziwiłłów posłużyła jako

duszpasterską powstańcom, a gmach

pretekst tego aktu przemocy. Jeszcze

kościoła, znajdujący się tuż obok dro-

w 1855 r. główny naczelnik Południo-

aLEKsaNDER NIEWIńsKI

gi, prowadzącej do Radziwiłłowa,

wo-Zachodniego Kraju generał-gu-

tekst

mógł służyć za miejsce schronienia

bernator kniaź Wasilczykow powie-

zdjęcia archiwum prywatne

rannych. Niewiele wiadomo o życiu

dział do prawosławnych duchownych:

autora

tego księdza: urodził się w 1811 r.

„...przerobienie teraz krupieckiego ko-

prawdopodobnie na rówieńszczyź-

ścioła na cerkiew prawosławną, bez

Na Rusi zawsze coś się

nie, święcenia kapłańskie otrzymał w

wszelakich na to przyczyn, wywoła

musi. Rodacy, poszukujący

1834 r. w Żytomierzu, należał niewąt-

niesprzyjające wrażenie w kraju”.

koncepcji  rozwoju  Kresów

pliwie do ludzi inteligentnych.

Trzeba zaznaczyć, że po 1796 r.

Wschodnich dawnej Rzeczy-

Podsumowanie historii kościoła

(po drugim rozbiorze Rzeczypospoli-

pospolitej („Kresy jutra”, Ku-

krupieckiego, wydrukowane w Pocza-

tej) prawosławne duchowieństwo ro-

rier galicyjski nr 21/2009, str.

jowie w końcu XIX w. warto przywołać

syjskie już zabrało w Krupcu unitom

24-26)  muszą  przypomnieć

w całości: „Ponieważ kościół ten był

zabytkową drewnianą cerkiew, zna-

sobie motto wizyty Papie-

rozsadą polonizmu i łacinizmu wśród

ną od 1662 r., zbudowaną, jak mówi

ża Jana Pawła II na Ukrainę

rosyjskiej  ludności  prawosławnej,

przekaz, przez Kozaka Derkacza, na

w 2001 r.: „chrystus – droga,

to na prośbę miejscowych parafian

własny koszt. W tej cerkwi znajdował

prawda, życie”, które pozosta-

(ich podanie z 13 maja 1866 r.) był

się Boży Grób ręcznej roboty, tegoż

je niepodważalnym i aktual-

on zamknięty 17 listopada 1866 r.

czasu co i nieprzeciętne malowidła

nym drogowskazem dla wielu

Dawny kościół w Krupcu

odpowiednio do dyrektywy głównego

mieszkańców Ukrainy do dnia

naczelnika Południowo-Zachodniego

dzisiejszego. Na Kresach jed-

Kraju generała-gubernatora Bezaka,

nak warto się urodzić, tutaj

od 6 września 1866 r. za nr 14.487,

mieszkać, lub chociaż częściej

który osobiście oglądał ten kościół 24

tu przyjeżdżać, pamiętając nie

czerwca 1866 r. – i następnie odda-

tylko o Rynku Lwowskim czy

no prawosławnemu duchowieństwu,

Wysokim zamku. Bowiem naj-

które przysposobiło go na cerkiew

ważniejsze – nie stracić poczu-

prawosławną”. W źródłach drukowa-

cia realiów, czyli nie pomylić

nych udokumentowano również, że

się: myślą, mową, uczynkiem...

właśnie 24 czerwca 1866 r. w obec-

w ocenach i propozycjach.

ności zebranych w pobliżu kościoła

mieszkańców Krupca, bałamuconych

„Daj mi Boże tylko szablę,

przez wiele lat podobieństwem słów

a moskali trafią diabli”

W jednym z muzeów Krakowa moż-

„Ruś” i „Rosja”, doszło do spotkania

na obejrzeć szablę z czasów Powstania

ks. Ignacego z generał-gubernatorem

Styczniowego, z wygrawerowanym na

Bezakiem.

mogiła Karola Kality na

niej stalorytem o treści: „Daj mi Boże tylko

Ksiądz Ignacy, stając na schodach

cmentarzu Łyczakowskim

szablę, a Moskali trafią diabli”. Właścicie-

przed wejściem do kościoła, podał

we Lwowie

lem tej broni był Karol Kalita (pułkownik

Bezakowi kartkę. Niewykluczone, że

ności politycznej” mogą zacierać ręce

„Rębajło”), urodzony w roku Powstania

mógł to być testament fundatora tego

z zadowolenia. Demokracja daje wiel-

Listopadowego – 1830 w Komarnie (Gali-

kościoła Józefa Igelströma. Dobrze

kie możliwości...

cja). Uczył się w Rzeszowie i we Lwowie,

znanego z historii rozbiorów Rzeczypo-

Pamiętajmy jednak, że nie jest to

ale w wieku 16 lat opuścił gimnazjum i

spolitej generała, dowódcę rosyjskich

zjawisko nowe. Po rozbiorach kraju

włączył się w przygotowania do walki

wojsk okupacyjnych, ambasadora Ro-

i nieudanych powstaniach, propozycje

powstańczej. Wkrótce aresztowano go

sji w Warszawie w latach 1793-1794.

działania według schematów, „popraw-

i wrzucono do więzienia karmelickiego

Jak okazało się, ten generał rosyjski

ności politycznej” (różnych w różnym

we Lwowie, a następnie wcielono na 14

i wyznawca wiary luterańskiej w koń-

Prawosławna cerkiew w Krupcu. Widok obecny

czasie i miejscu) pojawiały się nie raz.

lat do armii austriackiej w Stryju. W 1848

cu życia (zm. W 1817 r.) wybudował

Celem, a już napewno efektem było za-

r. zdezerterował i zaciągnął się do Legii

własnym kosztem w Krupcu kościół

ścienne, datowane na rok 1672 r.

historią kościoła rzymskokatolickiego w

cieranie śladów polskiej historii i kultury.

Polskiej na Węgrzech. Przeszedłszy cały

rzymskokatolicki i chiał być tutaj po-

(skuteczna obrona Lwowa przed woj-

Krupcu. Miejscowość ta dużo starsza

Słynny, swego czasu, historyk Fran-

szlak bojowy, w Powstaniu Węgierskim,

chowanym. Jego życzenie zostało

skiem tureckim, sprzymierzonym z

od Radziwiłłowa, odległa o 5 km na

ciszek Rawita-Gawroński nie wdawał

pod dowództwem Józefa Wysockiego,

spełnione. W ten sposób, w 1822 r.

Kozakami Piotra Doroszenki) z podpi-

wschód, odgrywała, ze względu na swe

się do podobnej analizy. Natomiast we

zasłynął później w Powstaniu Stycznio-

powstała w Krupcu nowa świątynia

sem ofiarowania przez Kozaka Stefa-

położenie na skrzyżowaniu dawnych

wstępie do swego opracowania „Wy-

wym jako doświadczony wojskowy. Słynął

pod wezwaniem Niepokalanego Po-

na i jego żony Anny „za odpuszczenie

szlaków, prowadzących z zachodu do

prawa wołyńska. Epizod z roku 1863”

z wysokiego poziomu pracy organiza-

częcia NMP. Rosyjskie prawosławne

grzechów”.

Dubna na wschodzie i Krzemieńca, na

(Warszawa, 1914) akcentował koniecz-

cyjnej i zdolności dowódczych. Posiadał

duchowieństwo faktycznie zmieniło

Obydwie te daty wyraźnie świad-

południu, ważną rolę strategiczną.

ność prawdziwego wyświetlenia historii

otwarty charakter, nieraz niewygodny dla

testament gen. J. Igelströma po jego

czą o tym, że miejscowi Kozacy po

Krupiec kilkakrotnie był wspomi-

m.in. pisząc: „Dążenie do jej poznania

przełożonych. W bitwach i potyczkach

śmierci, odebrawszy gmach tego ko-

trudnych momentach historii byli zdolni

nany w różnych pamiętnikach, jako

jest światłem dla potomności, jest

bojowych wyróżniał się niezwykłym boha-

ścioła na własne potrzeby z pomocą

do porozumienia się z Polakami, na

punkt lokalizacji powstańców przed

znakiem ostrzegawczym przed niebez-

terstwem i wręcz brawurą.

państwa rosyjskiego, któremu ten ge-

zasadach chrześcijańskiej moralności,

uderzeniem z Galicji na Radziwiłłów.

pieczeństwem na przyszłość... Obawa

Ten żołnierz „wolności naszej i wa-

nerał wiernie służył.

pomimo bliskiej odległości Krupca od

Historia krupieckiego kościoła jest

usłyszenia prawdy i zadowolenie z siebie

szej” zmarł w 1919 r. i został pochowany

Józef Igelström pochodził ze

pamiętnego Beresteczka. Ostatni unic-

na tyle ciekawa, że na pewno zasługuje

samego może być udziałem tylko ogra-

przy jednej z alejek lwowskiego Cmen-

szlacheckiego szwedzkiego rodu, od

ki proboszcz tej cerkwi Fedor Żygalski

na uwagę nie tylko miłośników powieści

niczonych ludzi i narodów”. Krytycznie

tarza Łyczakowskiego, prowadzącej ku

dawna osiadłego w Kurlandii. Zrobił

odmówił przejścia na wiarę prawosław-

historycznej, ale nawet reżyserów filmo-

oceniając wyprawę powstańców z Jó-

Cmentarzowi Orląt Lwowskich – Obroń-

błyskawiczną karierę służąc na dwo-

ną i nadal pełnił swoje obowiązki dusz-

wych. Założenie tego kościoła w 1822

zefem Wysockim na czele, z Galicji pod

ców Lwowa z 1918 r. W tym czasie nikt

rze Katarzyny II. Sivers, jego poprzed-

pasterskie przy krupieckim kościele,

r. w pełni można nazwać przykładem,

Radziwiłłów, nazywał ten epizod z 1863

nie przewidział, że rok później na tym

nik na stanowisku ambasadora Rosji w

dopóki nie odebrano i tej świątyni,

lub szansą do porozumienia polsko-ro-

roku najgłośniejszym i najsmutniejszym

cmentarzu spoczną również polegli pod

Warszawie, mówił o nim z zazdrością.

w 1866 r. Nie mogąc wybudować w

syjskiego, a nawet symbolem miłości.

jednocześnie. Niepowodzenie tej wy-

Zadwórzem, obrońcy Ojczyzny, którzy

Jednocześnie uważał go za spryciarza,

ciągu 20 lat nowej cerkwi duchowień-

Natomiast dalszy jego los wskazuje

prawy spowodowały niestety – słaba or-

bronili jej przed najazdem bolszewickim.

dbającego dobrze o własne interesy.

stwo rosyjskie, po prostu zazdrościło

na niezdolność takiego porozumienia

ganizacja wywiadowcza, niespełnienie

Widząc w tym symboliczną, tra-

Komuś z czytelników może wy-

nowemu krupieckiemu kościołowi

przez fałszowanie faktów historycz-

rozkazów dowódczych i nawet zdrada.

dycyjną polską „spadkowość” obrony

dać się dziwnym, że urzędnik rosyjski

pięknej architektury. Trudno przeliczyć

nych, gdy zapomniano, że zazdrość i

Kresów Wschodnich, trzeba zazna-

na tak wysokim stanowisku, człowiek

wszystkie wymyślone z tego powodu

chciwość, wraz z kłamstwem i prze-

czyć, że pewni ludzie mogą szukać

bardzo bogaty, posiadający dobra w

Rozsada polonizmu

argumenty, wysyłane przełożonym

mocą należą do grzechów ludzkich.

w zestawieniu roku urodzenia tego

guberniach sybirskiej i ufimskiej, a

i łacinizmu

i władzom rosyjskim. Tłumacząc, zby-

Przykro, że odebranie kościoła kru-

W swoim czasie interesowałem

powstańca i miejscu jego pogrzebu,

później generał en chef w nowo-przy-

teczność tego kościoła, np. podano

pieckiego wraz z przekazaniem go

się nieco inną historią, w pewnym stopniu

polskiego mitu kresowego. Inni wolą

krojonej Koronie i Litwie, uhonorowa-

zmniejszającą się liczbę wiernych:

w użytkowanie rosyjskiej cerkwi pra-

związaną jednak z wyprawą powstań-

„zapomnieć”. Póki co reżyserzy do-

ny wielkimi orderami, w tym i polskimi,

od 1425 w 1855 r. do 500 w 1866 r.

wosławnej dokonano na zamówienie

ców pod Radziwiłłów w 1863 roku –

bierający fakty wg. zasady „popraw-

zadecydował się być pochowanym w