nasze recenzje

26

28 lutego – 15 marca 2010 * Kurier Galicyjski

monoGraFia o życiu janiny reicherT-ToTh –

„książka bryLanT” karoLiny Grodziskiej

(zakończenie)

JURIJ smIRNoW tekst

– Adela Duninowa udzielała jemu lek-

zdjęcia z publikacji

cji angielskiego i rosyjskiego. W tych

Karoliny grodziskiej

latach istniała liczna grupa ludzi bli-

Ostatnie rozdziały monografii Ka-

skich ks. Wojtyle. Ks. prof. Stanisław

rolina Grodziska poświęciła okresowi

Nagy pisał: „W czasie ideologicznego

pobytu rodziny Tothów w Krakowie.

nacisku lat stalinowskich usiłowali się

Dla Janiny Reichert-Toth Kraków na

oni oprzeć przemocy systemu komu-

zawsze pozostał miastem obcym,

nistycznego, skupiają się wokół dusz-

nielubianym, nieprzychylnym. Przez

pasterstwa akademickiego kościoła

długi czas nie czuła się tu u siebie.

św. Anny oraz św. Floriana, wokół ks.

O ile znam osobiście panią Karolinę

Wojtyły”. W tej wspólnocie duchowej

– jest ona z krwi i kości krakowianką,

J. Horodyska znajdowała moralne

świetnie czuje się w Krakowie. Dlate-

oparcie, natchnienie dla twórczości

go widzę w tej kolizji problem, który

sakralnej. Stałymi gośćmi w miesz-

autorka miała przezwyciężyć, miano-

kaniu J. Horodyskiej byli księża – K.

wicie opisać problemy, które powsta-

Wojtyła (również w czasach, kiedy był

ły na nowym miejscu przed Janiną

już arcybiskupem krakowskim), bp

Reichert-Toth, również powiedzieć

M. Godlewski, ks. M. Jaworski (póź-

o niechęci do niej części artystycz-

niejszy abp lwowski), ks. K. Górny

nego środowiska krakowskiego. Jak

(późniejszy biskup rzeszowski) i wie-

pisze K. Grodziska: „…w Krakowie

lu innych. W Krakowie J. Horodyska

funkcjonowało i żyło własnym życiem

utrzymywała też twórcze kontakty z J.

silne środowisko artystyczne, skupio-

Reichert-Toth i Fryderykiem Tothem,

ne wokół uczelni, której Janinie Re-

których znała jeszcze z przedwojen-

ichert z różnych względów nie udało

nych czasów lwowskich.

się skończyć. Środowisko rozległe,

Wracając po tak długiej dygresji

mające kontakty, udeptane ścieżki

do monografii K. Grodziskiej, stara-

i dostęp do zamówień państwowych

łem się na jej łamach wyszukać sto-

czy miejskich. Poczucie niepewności

sunek J. Reichert-Toth do Kościoła

i zagrożenia (u J. Reichert) musiało

katolickiego, jej działalności na jego

więc być silne”. Autorce pewnie nie

rzecz (poza twórczością artystyczną),

Pomnik na cmentarzu armii czerwonej w Bolęcinie, 1949-1950

było łatwo pisać tak o ludziach, o in-

powiązania lub przyjaźni artystki z

teligencji swego ukochanego miasta,

kilka lat. Inną godną zaszczytu pracą

Alberta – Adama Chmielowskiego

ludźmi Kościoła.

czyli o Krakowie. Nie wiem, czy ro-

konserwatorską był współudział w

„za całokształt twórczości artystycz-

Niestety nie znalazłem. Może K.

Janina i fryderyk tothowie

zumieją ją rdzenni krakowianie, lecz

pracach nad rekonstrukcją pomnika

nej w zakresie rzeźby sakralnej”.

w latach 70.

dawni kresowiacy, ludzie zmuszeni

Adama Mickiewicza na rynku kra-

Symbolicznym jest fakt, że jedną z

do ekspatriacji z miejsc ojczystych

kowskim. Niemcy zburzyli pomnik 17

ostatnich swoich prac artysty poświę-

i przysposobieniu do życia na nowym

krótko życiorys innej znanej artystki-

sierpnia 1940 roku, lecz po wojnie od-

ciła Ojcu Świętemu Janowi Pawłowi

miejscu, wśród innych ludzi, na pew-

rzeźbiarki Jadwigi Horodyskiej (1905-

naleziono na przedmieściu Hambur-

II. Była to prostokątna plakieta z por-

no docenią.

1973), życiowe doświadczenia i los

ga znaczną część figur, złożonych w

tretem papieża oraz medal również

Chcę też zwrócić uwagę na jeden

której były podobne do losu Janiny

składach złomu. Odsłonięcie pomnika

z jego podobizną.

aspekt charakteru i mentalności Jani-

Reichert. Urodziła się J. Horodyska

odbyło się 26 listopada 1955 roku.

Fryderyk Toth zmarł w 1982 roku,

ny Reichert-Toth. Chodzi o jej stosu-

na Podolu, w rodzinie ziemiańskiej.

Tymczasem w nowej rzeczywi-

Janina Reichert-Toth przeżyła jesz-

nek do wiary, jej czynny lub odwrotnie,

Ojciec był artystą-malarzem.

stości PRL-u nabierały na znaczeniu

cze cztery lata i zmarła w Krakowie w

pasywny udział w życiu Kościoła ka-

Nauki pobierała w gimnazjum ss.

zamówienia i konkursy państwowe

1986 roku. Są pochowani obok siebie

tolickiego, jej powiązaniach z przed-

Nazaretanek we Lwowie. Świadectwo

na pomniki ofiarom wojny, partyzan-

na cmentarzu Salwatorskim.

stawicielami kleru. Tylko na pierwszy

maturalne otrzymała w 1925 r. W la-

tom, żołnierzom radzieckim, czy tzw.

Autorka monografii „Janina Re-

rzut oka jest to sprawa prywatna. Ale

tach 1927-29 odbyła studia na wydzia-

„pomniki wdzięczności wyzwolicielom

ichert-Toth” Karolina Grodzicka napi-

Dyplom nagrody im. Brata

nie dla artystki, która aktywnie i przed

le Sztuk Plastycznych we Lwowskiej

ze Wschodu”. Jeden z takich pomni-

sała nie tylko rozprawę pionierską, nie

alberta przyznany Janinie

wojną, i po wojnie pracowała na rzecz

Szkole Przemysłowo-Artystycznej, zaś

ków autorstwa W. Dayczaka (znanego

tylko przywróciła pamięć niesłusznie

Reichert-toth za całokształt

Kościoła, wykonywała liczne zamó-

w latach 1929-32 – w królewskiej Aka-

przedwojennego architekta lwowskiego

zapomnianej rzeźbiarki, lecz stworzyła

twórczości

wienia, które przyniosły jej popular-

demii Sztuk Pięknych w Rzymie. Po

i dobrego znajomego Tothów) stanął na

dzieło tak bogate w źródła, posiadają-

Grodziska nie chciała akcentować na

ność i rozgłos. W trudnych sytuacjach

zakończeniu Akademii pracowała w

Rynku miasta Jarosławia. Figurę żoł-

ce tyle szczegółów, wprowadzające w

tym uwagi odbiorców książki, a może

życiowych człowiek szuka oparcia

alabastrowi Czartoryskich w Żurawnie,

nierza radzieckiego wysokością 2,3

obrót naukowy, tyle nowych dokumen-

takich kontaktów właśnie nie było. Na

moralnego. W takim katolickim kraju

niedaleko Lwowa. Najważniejsze jej

metra dla tego pomnika i dwie pła-

tów, że zasłużyła na najwyższą ocenę

taką myśl naprowadziła uwaga autor-

jak Polska, dla wielu ludzi taką opo-

dzieła – to alabastrowa rzeźba ko-

skorzeźby wykonali Janina i Fryderyk

nie tylko zwykłych czytelników i miło-

ki, że „w przypadku Janiny Reichert

rą, takim filarem był i zostaje Kościół

ścielna. Często bywała we Lwowie,

Tothowie. Artyści brali czynny udział i

śników sztuki polskiej, lecz najbardziej

warto jeszcze dodać, że bywała ona

katolicki. Jednocześnie Kościół miał

brała udział w artystycznym życiu

w innych konkursach, lecz z różnych

wymagających naukowców.

określona przed wojną jako osoba o

swoje konkretne wymagania do ar-

lwowskim, była przyjaciółką Karoliny

powodów tylko niektóre projekty do-

Na zakończenie zaznaczymy, że

skłonnościach lewicowych: rozmowę

tysty i jego dzieł sztuki, mających

Lanckorońskiej. W czasie wojny dzia-

czekali się realizacji. Nadchodziły też

Lwów doby autonomii Galicyjskiej

swej matki Heleny z Janiną, która

zdobić świątynię. Daleko nie każdy

łała w podziemnych strukturach AK. W

propozycje i zamówienia od kleru.

i niepodległej Polski był prawdziwą

potwierdziła, jak bardzo „przejechała

artysta mógł sprostać tym wymaga-

1940 r. nielegalnie przekroczyła „zielo-

Jednak, jak podkreśla K. Grodziska,

metropolią nauki, sztuki, literatury.

się” w swej wierze w komunizm, pa-

niom. Przedwojenny historyk sztuki,

ną granicę” i osiedliła się w Krakowie.

często nieoficjalne, dlatego też nie-

W naszym mieście działały setki,

mięta Adam Alexandrowicz”.

dr Mieczysław Skrudlik pisał, iż tylko

W trudnych powojennych czasach,

udokumentowane. Powstały postacie

może tysiące znakomitych, wybit-

Trzy ostatnie rozdziały monografii

ten artysta zasługiwał na miano rzeź-

pracując na Politechnice Krakowskiej,

świętych, aniołów, płaskorzeźby, któ-

nych, często na skalę europejską,

K. Grodziskiej opisują życie i twór-

biarza religijnego, kościelnego, który

nie przerwała kontaktów z Kościołem

re znajdują się w świątyniach w Nie-

naukowców, artystów, poetów, ar-

czość J. Reichert-Toth w powojen-

miał przeczucie, że „…kościół powo-

katolickim. Stale wykonywała liczne

pokalanowie, Częstochowie, Żorach,

chitektów. Mało kto z nich doczekał

nym Krakowie. W 1948 r. Tothowie

łuje go na tłumacza tajemnic wiary

zamówienia kościelne. W pierwszych

Jaworznie, Nawojowej, Limanowej,

się takiego dokładnego opracowania

otrzymali mieszkanie, lecz czekać na

i ich piękna”, i że nie można pracować

latach pobytu w Krakowie utrzymywa-

Jaśle, Tomaszowie Lubelskim i Sah-

swojej twórczości, swoich osiągnięć

udzielenie pracowni, tak niezbędnej

w tej dziedzinie sztuki bez „…zgody

ła kontakty z metropolitą kardynałem

ryniu. Autorka monografii stwierdza

jak Janina Reichert-Toth w omawia-

dla artystów-rzeźbiarzy, trzeba było

pomiędzy dziełem, a światopoglądem

Adamem Sapiehą. Po jego śmier-

jednak, że „…twórczość sakralna

nej monografii. Bardzo liczymy na to,

jeszcze kilka lat. W Krakowie Totho-

i sumieniem”. Wymagania Kościoła

ci – z abp Eugeniuszem Baziakiem,

przewijała się przez całe życie Janiny

że znajdą się kolejni entuzjaści, ko-

wie dostali zlecenie na bardzo żmud-

do sztuki dr M. Skrudlik sformułował

którego znała jeszcze ze Lwowa. W

Reichert, nigdy jednak nie stała się

lejni „fanatycy” swojej sprawy, którzy

ną pracę konserwatorską, mianowicie

tak: „Sztuka kościelna jest plastyczną

1950 r. J. Horodyska poznała wika-

dominantą jej wypowiedzi artystycz-

pójdą w ślady Karoliny Grodziskiej

montaż, uzupełnienie i konserwację

interpretacją wierzeń i nauki Kościo-

rego parafii św. Floriana, wówczas

nych i w żadnym wypadku nie można

i napiszą kolejne książki o innych

słynnego ołtarza Wita Stwosza w

ła… Ma ona za pierwsze i właściwe

trzydziestoletniego księdza Karola

jej zakwalifikować do grupy twórców

zapomnianych lwowiakach. Przecież

kościele Mariackim. Hitlerowcy wy-

zadanie przedstawić i wyrazić piękno

Wojtyłę. Zachowały się dokumenty,

wyłącznie sztuki religijnej”.

to dzięki ich wysiłkom, ich talentom

wieźli to dzieło sztuki do Norymbergii.

religijne… Jest ona jednym z przeja-

które świadczą, że „był on również jej

Zwieńczeniem twórczości J. Re-

mówimy dziś o Lwowie, że to „mia-

Powrócił ołtarz do Krakowa w 10 wa-

wów życia religijnego, uplastyczniając

uczniem… powtarzał z nią języki włoski

ichert-Toth było przyznanie jej w li-

sto, jak brylant”.

gonach i 107 skrzyniach. Praca trwała

prawdy wiary”. Dla przykładu, podam

i francuski”, zaś ciotka J. Horodyskiej

stopadzie 1978 r. nagrody im. Brata

kG