„Własna” wiedza historyczna

12

30 kwietnia – 13 maja 2010 * Kurier Galicyjski

tW rcy pamięci

przywłaszczyli sobie nazwę narodu

– „Russkije”, która pochodzi od na-

zwy państwa ukraińskiego – Ruś Ki-

jowska. Dawni Rosjanie do niej nigdy

nie należeli”. (Cyt. wg: Дяківський С.,

R. Szuchewycza, częściowo A. Melny-

Семенюк С., Штепа П. Москалі – НЕ

ka. W świadomości zbiorowej współ-

«рускієČ і НЕ слов яни. Львів, 2009).

czesnych mieszkańców Galicji prawie

Fundacja działa też bardzo aktyw-

nie zostało śladu po E. Ołesnyckim,

nie w dziedzinie kartografii. Wydała, na

WasyL raseWyCz

K. Łewyckim, M. Tarnawskim, E. Pe-

przykład, „Mapę Dawnej Ukrainy-Rusi

truszewiczu oraz po wielu innych dzia-

(V-X w.)”, gdzie niby to w oparciu o „po-

łaczach politycznych, którzy wyznawali

ważne badania naukowe” przytaczana

na współczesnej Ukrainie

poglądy liberalno-demokratyczne.

jest „ukrywana” prawdziwa mapa Ukra-

nieodosobnionymi są przy-

Dlaczego miała miejsce taka zamia-

iny w okresie, poprzedzającym Ruś Ki-

padki, kiedy instytucje pań-

na? W latach 30. XX wieku młodzi nacjo-

jowską. Jako sensację mamy odebrać

stwowe bądź samorządowe

naliści-rewolucjoniści potrafili narzucić

to, że informacji o tych materiałach nie

przywłaszczają sobie nieod-

społeczeństwu ukraińskiemu pogląd,

znajdziemy w muzeach Ukrainy. Jest

powiednie dla nich funkcje

że droga parlamentarna prowadzi doni-

tak dlatego, że „Historia Ukrainy V-X w.

w studiowaniu oraz popula-

kąd, a jedynym sposobem osiągnięcia

była umyślnie przemilczana, ponieważ

ryzacji historii.

celu jest rewolucja narodowa. Podobnie

w czasach naszej bezpaństwowości

Szybki rozwój telekomunikacji

teraz, w czasach najnowszych Ukrainy,

narody sąsiednie po prostu ją sobie

stwarza niezliczone możliwości nie

ich udział w historii został pomniejszony,

przywłaszczyły”. W tych krótkich cyta-

tylko szybkiego przekazania informa-

a sama historia ograniczona wyłącznie

tach łatwo zauważalny jest klasyczny

cji, ale również kultywowania na sze-

do kręgu „walczących”. Nacjonaliści

komplet klisz historycznych: „przy-

roką skalę negatywnych wzajemnych

z regionów zachodnich Ukrainy byli

właszczona przez sąsiadów”, „praw-

obrazów w społecznej świadomości

święcie przekonani o prawidłowości

dziwa” historia została ukryta przed na-

historycznej. Pewnymi poligonami sta-

ich wersji, dotyczącej przeszłości ukra-

rodem – należy ją odnaleźć. Odmawia

ją się najróżniejsze fora internetowe

ińskiej. Ich zdaniem, przeszłość rosyj-

się też sąsiadom prawa do ich tradycji

o tematyce historycznej. Batalie inter-

sko-sowiecka nie była wyartykułowana

historycznej etc.

netowe wokół skomplikowanych i tra-

po ukraińsku, czyli o wolne państwo

Tego rodzaju publikacje mocno

gicznych spraw przeszłości produkują

ukraińskie walczyli tylko oni. Sprzy-

uderzają w świadomość historyczną,

i powielają ogromną ilość klisz oraz

jała temu retoryka propagandy sowiec-

sieją nieufność wobec badań nauko-

stereotypów negatywnych. Niemalże

kiej, z której można było wywnioskować,

wych na poziomie uniwersyteckim.

każda publikacja, dotycząca stosun-

że na zachodzie Ukrainy byli wyłącznie

Jednocześnie te sensacyjne wydania

ków historycznych między Ukraińca-

zdrajcy i kolaboracjoniści z nazistami,

przybierają postać naukowych i są

mi – Polakami – Rosjanami – Żydami

zaś Ukraińcy wschodni walczyli „o wy-

prezentowane, jako prawda, która

wywołuje niekończące się dyskusje,

zwolenie Ukraińskiej Socjalistycznej

była od stuleci ukrywana. Fabuła,

w których widoczna jest wyraźnie

Republiki Radzieckiej od najeźdźców

wykorzystywana przez autorów tych

dychotomia „my” skrzywdzeni i „oni”

niemiecko-faszystowskich”.

„badań”, łatwo przenika do świado-

krzywdziciele. W dodatku, ostatnimi

Wzajemne oskarżenia o niedo-

mości społecznej i funkcjonuje w niej

czasy jest widoczna nowa tendencja,

stateczną ukraińskość lub też o nie-

na równi z wiedzą historyczną insty-

polegająca na tym, że „mieszkańcy

ukraińskość, oparte o różnicę podejść

tucji naukowych. Opis „Mapy Dawnej

Galicji” są przedstawiani jako prze-

Ukrainy-Rusi (V-X w.)”, pełnej anty-hi-

„mapa Dawnej Ukrainy-rusi (V-X w.)”

Równolegle do wiedzy akademickiej w świa-

storycznych tez, nie zawiera żadnego

potwierdzenia źródłowego. Wyraźnie

oponentów, a historia po raz kolejny

II wojny światowej. Rada Obwodowa

domości zbiorowej funkcjonuje „własna”

daje się w nim zauważyć, że autorzy

zostanie wykorzystana do utrwalenia

Ziemi Lwowskiej czyni tak samo, a w

wiedza historyczna. Może pochodzić z pod-

nie są „obojętni” politycznie. „Na ma-

stereotypów przeważających w da-

dodatku próbuje analizować stosunki

ręczników akademickich, prac naukowych,

pie przedstawiono tereny, na których

nym regionie.

ukraińsko-polskie i ukraińsko-rosyjskie

w V-X w. mieszkały plemiona staro-

w ostatnich sześciuset latach. Nie

ale też z prasy, opowieści ludzi starszych

Jedną z metod wpływu na

ukraińskie, a ich powierzchnia jest

mając odpowiedniego zaplecza na-

kształtowanie pamięci histo-

lub krewnych. Przy całej mozaikowości

prawie trzykrotnie większa od Ukrainy

ukowego oraz ekspertów, radni, mimo

rycznej jest działalność róż-

oraz „niezawodowości” tej wiedzy, właśnie

współczesnej. Tereny te ogarniały cał-

wszystko, inicjują uchwały, które cha-

nego rodzaju fundacji przy

ona odgrywa nadzwyczaj ważną rolę w

kowicie lub częściowo granice i obsza-

rakteryzują politykę państwa polskiego

strukturach politycznych.

ry czternastu obecnych państw: Sło-

W maju 2008 roku została powołana

w okresie międzywojennym, albo też

procesie tworzenia tożsamości narodowej.

wacji, Mołdowy, Białorusi, 90% Rumu-

Fundacja Charytatywna „Ukraina-Ruś”.

potępiają sowiecką politykę represji na

Każda jednostka dzieli ją, świadomie lub

nii, 80% Czech, 75% Węgier, Polskę

Weszli do niej deputowani Lwowskiej

Ukrainie zachodniej. W trakcie oma-

nie, na „swoją” i „cudzą”, czyli dzieli ota-

południową i wschodnią, 10% Łotwy,

Rady Obwodowej, historycy oraz dzia-

wiania spraw historycznych niekiedy

czający świat na „swoich” i „obcych”.

20% Estonii, po 5% Austrii, Niemiec,

łacze społeczni. Celem fundacji ma

mają miejsce paralele – Polska mię-

Litwy, Rosję Zachodnią z Półwyspem

być „odrodzenie ukraińskiej etnicz-

dzywojenna – współczesna Rzeczpo-

Tamańskim, Ukrainę (bez obwodu do-

ności oraz badania nad przeszłością

spolita Polska; ZSRR – Rosja. W ten

historycznych, nie są niczym innym;

ciwieństwo „Ukraińców” i na odwrót.

nieckiego i ługańskiego, a także części

ukraińskich ziem historycznych”. W tak

sposób pełna stereotypów przeszłość

jak tylko kontynuacją wojny ideolo-

Tendencja ta jest niebezpieczna dla-

obwodu zaporoskiego, chersońskiego,

lakonicznym sformułowaniu zawarte są

jest przenoszona na współczesne sto-

gicznej: nacjonaliści ukraińscy contra

tego, że jest oparta o naprawdę mało

charkowskiego, krymskiego)”.

ukryte zasady nacjonalizmu etnicz-

sunki międzynarodowe.

propaganda sowiecka. Walka ta nie

zbadane wywody na temat różnic kul-

nego, a pod postacią przywrócenia

W tych działaniach wyraźnie wi-

ma nic wspólnego z badaniami histo-

turowo-historycznych w kształtowaniu

„nieco zapomnianej” historii są for-

doczna jest próba przerzucenia winy

rycznymi, ani nie jest drogą szukania

tożsamości ukraińskiej, powiedzmy, na

Jakie zagrożenie mogą nieść

sowane i omawiane idee rewanży-

za współczesne problemy na inne

kompromisów i pojednania różnych

Wschodzie i na Zachodzie współcze-

tego rodzaju wydania?

Naukowcy dobrze wiedzą, że rów-

stowskie, dotyczące „utraconych ziem

podmioty, natomiast natura tych pro-

pamięci w społeczeństwie ukraiń-

snej Ukrainy. Tendencja ta jest szkodli-

nolegle do akademickiej, w świado-

historycznych”. Niedawno Fundacja

blemów jest tłumaczona głębokimi ko-

skim. Jest to raczej próba obu stron,

wa przede wszystkim dlatego, że nie

mości zbiorowej funkcjonuje „własna”

„Ukraina-Ruś” wydała prowokacyjną

rzeniami historycznymi. W tym zakre-

aby została stworzona nowa pamięć

można zaprzeczyć oczywistej różnicy

wiedza historyczna. Może pochodzić

broszurkę o w pełni antynaukowej tre-

sie radni ukraińscy niewiele się różnią

historyczna, przy tym jedna z nich

priorytetów politycznych i kulturowych

z podręczników akademickich, prac

ści, w której otwarcie znieważany jest

od swoich kolegów polskich, którzy na

miałaby status dominującej.

na Wschodzie i Zachodzie. Najgorzej

naukowych, ale też z prasy, opowieści

etnonim „Rosjanie”. Autorzy tak okre-

posiedzeniu najróżniejszych sejmików

sytuacja ma się z różnymi miejscami

ludzi starszych lub krewnych. Przy ca-

ślają cel wydania: „W sposób dostęp-

podejmują nie mniej drażliwe uchwały

pamięci, które są nie tylko inne, a czę-

Kim są ci współcześni

łej mozaikowości oraz „niezawodowo-

ny i w małej formie chcemy przekazać

odnośnie krwawych wydarzeń na Wo-

sto nawet antagonistyczne.

twórcy pamięci?

ści” tej wiedzy, właśnie ona odgrywa

szerokim kręgom odbiorców materiał

łyniu w okresie II wojny światowej.

Są lokalni oraz ogólnonarodowi

Żeby się nie powtarzać, po prostu

nadzwyczaj ważną rolę w procesie

faktograficzny w celu obalenia mitów

Radni na wschodzie Ukrainy świę-

demiurgowie pamięci – jedni i drudzy

wymienię tu główny blok zachodnio-

tworzenia tożsamości narodowej. Każ-

o pochodzeniu Rosjan. Zależy nam

cie pielęgnują pamięć o Wielkiej Wojnie

wykorzystują te same metody kreacji.

ukraińskich (galicyjskich) miejsc pa-

da jednostka dzieli ją, świadomie lub

też na wykryciu rosyjskich historyków-

Ojczyźnianej i również w uchwałach

Na współczesnej Ukrainie nieodosob-

mięci i zaproponuję, by się zastanowić,

nie, na „swoją” i „cudzą”, czyli dzieli

falsyfikatorów i na udowodnieniu po

sesji rad obwodowych chcą „przeko-

nionymi są przypadki, kiedy instytucje

jaki ładunek mają one w świadomości

otaczający świat na „swoich” i „ob-

raz kolejny, że Rosjanie nigdy nie byli

nać” swych nieświadomych kolegów

państwowe lub samorządowe biorą na

zbiorowej Ukraińców w regionie środ-

cych”. Wydarzenia, osoby czy zjawi-

„braćmi” Ukraińców, a tym bardziej –

z zachodu o tym, że tamci zajmują

siebie niewłaściwe im funkcje w studio-

kowo-wschodnim. Takimi wyznaczni-

ska, odniesione do kategorii „swoich”

„starszymi”. Chcemy też uzasadnić,

niewłaściwe stanowisko. Mimo to,

waniu oraz popularyzacji historii. Bar-

kami w warunkach modernistycznego

są tymi ogniwami, które łączą różne

że nie mają oni nic wspólnego z na-

argumenty pierwszych, drugich i trze-

dzo często Rady Obwodowe na Zacho-

narodu ukraińskiego były: Kościół

osoby w pewną grupę, czyli pełnią rolę

rodami słowiańskimi, a zwłaszcza,

cich są takie, że nigdy nie przekonają

dzie Ukrainy próbują zatwierdzić swoje

grekokatolicki, Ukraińscy Strzelcy Si-

latarenek orientacyjnych na drodze do

poglądy na to lub inne wydarzenie z

czowi, Zachodnioukraińska Republika

Z reakcji Prezydenta Ukrainy na „dorobek

kształtowania świadomości regionalnej

przeszłości, podejmując odpowied-

Ludowa, Ukraińska Armia Galicyjska,

czy nawet narodowej. Wspólnota, któ-

nie uchwały lub wymagając tego od

Ukraińska Organizacja Wojskowa, Or-

twórczy” Fundacji „Ukraina-Ruś” wynika,

ra się ukształtuje, uzna za fakt dokona-

najwyższej instytucji ustawodawczej.

ganizacja Ukraińskich Nacjonalistów,

że wiedza historyczna W. Juszczenki była

ny w historii podobne do tego stwier-

Rady Obwodowe w Tarnopolu i

Ukraińska Powstańcza Armia, Dywi-

na poziomie legend i baśni, w które on sam

dzenie: „Pierwsze dawne ówczesne

Iwano-Frankiwsku z reguły kierują swą

zja SS „Galizien”. Do kanonu osób

szczerze wierzy. Problemem dla Ukrainy

państwo ukraińskie ukształtowało się

działalność w stronę heroizacji OUN

o dużym autorytecie wpisano: Me-

w roku 476 na terenie współczesnych

oraz UPA. Czynią to poprzez zmianę

tropolitę A. Szeptyckiego (tylko dzięki

stało się to, iż swe „wierzenia” uczynił on

Węgier Zachodnich, a istniało do roku

późniejszym prześladowaniom UKGK

nazw ulic, placów oraz stawianie po-

podwalinami polityki historycznej całego

886, niemalże do przybycia Madzia-

jako instytucji narodowej), D. Witow-

mników działaczy ukraińskiego ruchu

państwa.

rów z Uralu. Kniaziami byli tu Rusini:

skiego, J. Konowalca, S. Banderę,

narodowo-wyzwoleńczego w okresie