Wspólne dziedzictwo

28

30 kwietnia – 13 maja 2010 * Kurier Galicyjski

muzeum ormiańskie We LWoWie (cz. ii)

JUriJ smirnoW

tekst i zdjęcia

Bogdan Janusz nadal pracował

we Lwowie nad koncepcją Muzeum

Ormiańskiego. W tej pracy miał popar-

cie redakcji „Posłańca św. Grzegorza”

i AZO. Swoje nowe propozycje ogłosił

w 1930 roku na V zjeździe delega-

tów Związku Muzeów w Polsce. Na

podstawie referatu B. Janusza, zjazd

przyjął następującą rezolucję: „V zjazd

Związku Muzeów w Polsce, uznając

konieczność stworzenia dla zabytków

i pamiątek ormiańskich w Polsce,

centralnego miejsca zbierania, kon-

serwacji i badania, zwraca się do Naj-

przewielebniejszej Kurii Metropolitalnej

we Lwowie, a przede wszystkim do JE

Arcybiskupa dra Józefa Teodorowicza

z prośbą, by dla uświetnienia tego-

rocznego 300-letniego jubileuszu Unii

Kościoła Ormiańskiego z Rzymem,

zechciał – chociażby w najskromniej-

szych na razie rozmiarach – stwo-

rzyć „Ormiańskie Muzeum diecezjal-

ne”, w którym na początku znalazły-

by schronienie, wycofane z użycia,

pamiątki i zabytki katedry i prowincjal-

Obraz Matki Boskiej Kamienieckiej

nych kościołów ormiańskich w Polsce,

a następnie wszystko, co tylko wiąże

bibliotek i archiwum miejskiego, co

skich i ksień konwentu pp. benedykty-

się z życiem dawnym i obecnym Or-

pozwoliło przeprowadzić poszukiwa-

nek ormiańskich, portrety „starszych

mian polskich w ogóle, a lwowskich

nie i selekcję pamiątek ormiańskich

nacji ormiańskiej” ze Lwowa, Sta-

Budynek przy ul. ormiańskiej 13 we Lwowie, w którym mie-

w szczególności. Konieczność ta jest

w wyżej wspomnianych instytucjach,

nisławowa i Tyśmienicy, fragmenty

ściło sie muzeum ormiańskie

tym większa, iż dwie inne diecezje we

również ich fachowe opracowanie

rzeźby późnobarokowej z katedry

Lwowie posiadają już takie muzea”.

i przygotowanie do wystawy. Taką

ormiańskiej i klasztoru benedykty-

Program, określony przez Bogda-

samą pracę mieli przeprowadzić

nek, XVI-XVI-wieczne iluminowane

na Janusza, był jeszcze szerszy. En-

przedstawiciele AZO i kurii w in-

rękopisy, okazy dawnego złotnictwa

tuzjasta proponował stworzyć pokaźną

stytucjach kościelnych i skarbcach

i broni lwowskich rzemieślników

bibliotekę. Muzeum miało być również

świątyń ormiańskich.

ormiańskich, szaty liturgiczne ze

instytucją naukową, zajmować się

Komitet przeprowadził ogromną

wschodnich (perskich i tureckich)

opracowaniem słownika biograficz-

pracę organizacyjną, zgromadziwszy,

i miejscowych tkanin, przeważnie

nego Ormian polskich, badaniami

w celu zaprezentowania na wystawie,

z XVII wieku, popiersie abpa Izaaka

heraldyczno-genealogicznymi i języka

około 230 zabytków wypożyczonych

Isakowicza, starodruki ormiańskie,

ormiańskiego żywego (np. w Kutach)

prawie ze wszystkich muzeów i bi-

księgi chucu, czyli sądu ormiańskie-

i zapisanego w licznych rękopisach,

bliotek publicznych Lwowa. Najważ-

go we Lwowie i bractw kościelnych,

księgach, dokumentach, etc. B. Ja-

niejsze jednak pamiątki pochodziły

kodeksy Praw ormiańskich, dyplo-

nusz uważał, że ta instytucja ormiań-

ze skarbców katedry lwowskiej, ko-

my pergaminowe (najstarszy z roku

ska miała dążyć do przekształcenia

ściołów ormiańskich w Stanisławowie

1367). Staraniem Komitetu wystawy,

„lektoratu ormiańskiego na Uniwersy-

i Tyśmienicy. Były to iluminowane

w roku 1932 wydano przewodnik

tecie Lwowskim na katedrę armenisty-

Ewangeliarze, wśród nich bezcen-

po wystawie, a w 1933 roku ukazał

ki”. Lektorat od roku 1904 prowadził

ny Ewangeliarz ze Skewry z roku

się specjalny podwójny numer „Po-

wybitny znawca języków wschodnich,

647 ery ormiańskiej (1198/1199 rok),

słańca św. Grzegorza”, w którym za-

ewangeliarz ze skewry

ks. infułat Bogdan Dawidowicz. Wy-

sprzęt liturgiczny, obrazy kościelne,

mieszczono artykuły A. Czołowskie-

tworzyli krajobraz kulturowy dawnej

kładał on stary i nowy język ormiański,

w tym uznane za cudowne Matki Bo-

go, R. Mękickiego, M. Gębarowicza,

niezbędne były poważne poszukiwania

Rzeczypospolitej”.

a także literaturę i historię ormiańską.

skiej Jazłowieckiej i św. Grzegorza

T. Mańkowskiego i J. Zielińskiego.

naukowe w archiwach, bibliotekach i

W dniu dzisiejszym, w obiegu

Władał 20 językami obcymi. Zajmował

Oświeciciela. Uzyskanie tych cen-

Wystawa wywołała zainteresowanie

zbiorach muzealnych. W swoich sta-

naukowym brakuje dokumentów, wy-

się filozofią orientalną, w tym również

nych zabytków było możliwe dzięki

we Lwowie i w całym kraju, nie brako-

raniach Towarzystwo znalazło gorące

jaśniających opóźnienie decyzji abpa

ormiańską, powołano go do składu

życzliwości i poparciu abpa J. Teodo-

wało również odwiedzających z zagra-

poparcie Archidiecezjalnego Związku

J. Teodorowicza i kurii metropolitalnej

komisji orientalistycznej przy Polskiej

rowicza i zainteresowaniu wystawą

nicy i recenzji w zagranicznych pismach

Ormian i kustoszy muzeów lwowskich.

w kwestii organizacji Muzeum. Tym

Akademii Umiejętności. Był by z niego

proboszczów świątyń ormiańskich

ormiańskich. Zwiedziło ją kilka tysięcy

W taki sposób rozpoczął swoją pracę

bardziej, że w latach 1930-1932 zwra-

idealny kandydat na stanowisko dy-

ks. D. Kajetanowicza ze Lwowa i ks.

osób. Po zakończeniu wystawy, znacz-

Komitet Wystawy Zabytków Ormiań-

cali się do arcybiskupa w tej sprawie

rektora Muzeum Ormiańskiego, rów-

Fr. Komusiewicza ze Stanisławowa.

na część zabytków, pochodzących ze

skich, powołany 21 grudnia 1931 roku.

prezes Związku Muzeów dr Feliks Ko-

nież całej instytucji naukowej, którą B.

Wystawę rozmieszczono w czterech

skarbców kościelnych, archiwum i bi-

Prezesem Komitetu wybrano Jana

pera, dyrektor Muzeum Narodowego

Janusz określił nazwę „Studium Arme-

salach AZO, na parterze kamienicy,

blioteki kapituły pozostała w nowo or-

Antoniewicza, a wiceprezesem – ks.

w Krakowie i delegaci VI i VII zjazdów

num”. Bardzo dobrym kierownikiem

przy ul. Ormiańskiej 13.

ganizowanym Muzeum Archidiecezjal-

Dionizego Kajetanowicza. Na protekto-

muzealników w Przemyślu i Pozna-

takiej placówki naukowej mógł by

Wystawa obejmowała pięć dzia-

nym. Decyzję w sprawie utworzenia

rów Wystawy uchwalono zaprosić abpa

niu. Otóż, idea organizacji wystawy

być i sam pomysłodawca B. Janusz.

łów, mianowicie – zabytki kultu reli-

Muzeum abp J. Teodorowicz podjął

Józefa Teodorowicza i znanego polityka

zabytków ormiańskich jako bodźca do

Niestety, nie doczekał się on realizacji

gijnego (paramenty kościelne i tka-

natychmiast po zamknięciu wystawy,

galicyjskiego, pochodzenia ormiańskie-

powołania Muzeum znów stała się we

swoich planów – skończył życie samo-

niny), obrazy, portrety historyczne,

zaś sprawy organizacyjne powierzono

go, marszałka Waleriana Krzeczunowi-

Lwowie sprawą niezwykle aktualną.

bójstwem 5 listopada 1930 roku, w 43

dokumenty i rękopisy iluminowane,

członkom Związku i Kapitule ormiań-

cza. Do komitetu wykonawczego weszli

Tym bardziej, że w 1930 roku odbyła

roku życia. Ks. B. Dawidowicz (1858 r.

ormiańskie piśmiennictwo i muzyka

skiej. Wzmianka o Muzeum po raz

znani naukowcy lwowscy: dr. A. Czo-

się z wielkim sukcesem wystawa zabyt-

ur.) był człowiekiem wiekowym i zmarł

w Polsce, rysunki, ryciny, fotografie.

pierwszy pojawiła się w Schematyzmie

łowski, dr. K. Badecki, dr M. Gębaro-

ków ormiańskich w Bukareszcie, która

18 stycznia 1933 r. w wieku 75 lat.

Opracowania każdego z działów dorę-

Archidiecezji Ormiańskokatolickiej na

wicz, kustosz Muzeum Narodowego im.

zaprezentowała dorobek Ormian na

Krakowski profesor Jerzy T. Pe-

czono wybitnym znawcom przedmio-

rok 1933, kiedy kustoszem mianowa-

Króla Jana III Sobieskiego R. Mękicki, dr

terenach Rumunii, również Bukowiny,

trus podkreślił, że „koncepcja Janu-

tu: dr. Mieczysławowi Gębarowiczowi

no ks. kanonika Wiktora Kwapińskie-

L. Charewiczowa, dr T. Mańkowski i ku-

związanej tysiącami więzów z Ormia-

sza, uznając kulturową odmienność

(malarstwo, rzeźba), dr. Tadeuszowi

go. Po nim funkcję dyrektora pełnił

stosz R. Kotula. AZO i kościół ormiański

nami Galicyjskimi. Realizację rezolucji

Ormian za istotną wartość, wolna była

Mańkowskiemu (rękopisy iluminowa-

wyświęcony w 1936 roku ks. Bogdan

w komitecie reprezentowali ks. kanonik

Zjazdów Muzealników polskich podjęło

od nacjonalistycznych obciążeń. Wy-

ne) i dyrektorowi Rudolfowi Mękic-

Agopsowicz, wikary katedralny i bi-

L. Isakowicz, ks. dr P. Aładżadżian, ks.

się Towarzystwo Miłośników Przeszło-

jątkowo duże znaczenie przywiązy-

kiemu (rzemiosło artystyczne). Prócz

bliotekarz kurii. Muzeum mieściło się

G. Gawroński, dr B. Wójcik-Keuprulian

ści Lwowa, które w 25-lecie swego

wała do badań interdyscyplinarnych,

dzieł wymienionych już wyżej, uwagę

w lokalu AZO, przy ulicy Ormiańskiej

i B. Krzysztofowicz.

istnienia postanowiło dołożyć starań w

mających z jednej strony wydobywać

odwiedzających zwracały uważane

13 i do 1939 roku znajdowało się w

Praktycznie do komitetu zapro-

sprawie organizacji wystawy. Problem

wspomniane różnice, z drugiej zaś

za święte obrazy z katedry lwowskiej,

stadium organizacji. Na co dzień

szono przedstawicieli wszystkich

polegał między innymi też i na tym, że

ukazywać jak dalece Ormianie współ-

galeria portretów arcybiskupów lwow-

opiekę nad zbiorem muzealnym peł-

znaczniejszych muzeów lwowskich,