postać nieznana

18

28 maja – 14 czerwca 2010 * Kurier Galicyjski

symon petLura a poLska i poLacy

Przyznawał, że wielkie wraże-

publicystów. Dał temu później wyraz

W domu Symona Petlury pamię-

nie zrobiło na nim lektura „Wesela”:

w swej publicystyce, cytując wielu

tano, że rodzina jego matki Olhy po-

„bo każdy kto je przeczyta nigdy nie

z nich. Szczególnie silne wrażenie

chodzi ze starego połtawskiego rodu

zapomni tego porywającego, tego

zrobiła na nim twórczość Stanisława

kozackiego Marczenków. Tradycja ta

wzniosłego uczucia i chęci działania

Wyspiańskiego. Na wieść o śmierci

musiała udzielać się młodemu Symo-

dla potrzeb, dobrobytu i szczęścia

poety w 1907 r. na łamach „Słowa”

nowi. Tym bardziej, że Połtawa była

STANISŁAW STĘPIEŃ

ludu, którą przesiąknięty jest każdy

zamieścił jego obszerny nekrolog, o

pełna pamiątek historycznych. Jeden

werset genialnego dramatu Wyspiań-

czym będzie jeszcze mowa dalej.

z jego kolegów szkolnych Iwan Rudy-

W tym roku mija 90. rocz-

skiego! Chce się podźwignąć, odna-

W związku z odbywającym się w

cziw wspominał np. coroczne wypra-

nica  podpisania  polsko-

leźć ten właściwy „róg”, który zgubił

Kijowie II zjazdem Ukraińskiej Partii

wy na „szwedzką mogiłę”, czyli odda-

ukraińskiej umowy politycz-

„chłop” i dąć w niego, wzywając żywe

Rewolucyjnej (która wówczas zmieni-

lone o 6 km od Połtawy pole bitwy z

nej i konwencji wojskowej w

dusze do żywego życia. Pragnie się

ła nazwę na Ukraińska Socjal-Demo-

1709 r., gdzie połączone wojska het-

1920 roku. Polska i Ukraina

nie słów, nie łez, nie łkania za prze-

kratyczna Partia Robotnicza) Petlura

mana Iwana Mazepy i króla szwedz-

pragnęły bowiem nie tylko

szłością, ale budowania współcze-

wyjechał ze Lwowa w drugiej połowie

kiego Karola XII zostały rozbite przez

utrzymać własną niezależ-

sności. Chce się rzucić w wir życia,

grudnia 1905 r. Do stolicy Galicji wró-

cara Piotra I. Ukraińscy patrioci pra-

ność państwową, ale także

ponosić ofiary, rujnować wszystko to

cił jeszcze na krótko, by wziąć udział

gnęli w ten sposób uczcić kozaków,

tworzyć nowy ład bezpie-

Symon Petlura, 1926 r.

co stare, spróchniałe, wszystko to co

w Drugiej Konferencji galicyjskiej

poległych w walce o wolność swego

czeństwa i współpracy w Eu-

przeszkadza rosnąć i kiełkować buj-

Ukraińskiej  Socjal-Demokratycznej

kraju. Przywoływania pamięci hetma-

Lwowie zamieszkali razem z innymi

ropie Środkowej, zwłaszcza

nym źdźbłom nowego życia”.

Partii (odbywającej się w dniach 27-

na Mazepy, uważanego przez Rosjan

przedstawicielami RUP w wynajętym

w odniesieniu do państw, po-

Problematyka polska jeszcze bar-

28 stycznia).

za zdrajcę „Rusi i prawosławia” i wy-

mieszkaniu przy ulicy Kurkowej 10.

łożonych między Niemcami

dziej stała się obecna w publicystyce

Ten ponad roczny pobyt 26-

klętego przez rosyjską cerkiew pra-

We Lwowie Petlura bardzo szybko

a Rosją. Twórcami tej umowy

Petlury, gdy pod koniec 1908 r. objął

letniego Symona Petlury we Lwowie

wosławną, przy tym byłego dyploma-

nawiązał bliską znajomość z wieloma

było dwóch najwybitniejszych

wspólnie z innym ukraińskim działa-

miał duży wpływ na krystalizację

ty króla Jana Kazimierza i zwolennika

działaczami galicyjskiego ruchu socja-

w dziejach odradzającej się

czem socjalistycznym Ołeksandrem

jego światopoglądu tak w sprawach

sojuszu z Rzeczypospolitą, było jed-

listycznego. Do grona jego znajomych

Polski i Ukrainy mężów stanu:

Salikowskim redakcję nowo utwo-

politycznych, jak i narodowych. W

noznaczną deklaracją antyrosyjską.

należeli ówcześni liderzy ukraińskich

Naczelnik Państwa Polskiego

rzonego rosyjskojęzycznego mie-

Galicji zetknął się on także z de-

Pewne wiadomości o Polsce i Po-

socjalistów – Wołodymyr Hnatiuk,

i Naczelny Wódz Wojska Pol-

sięcznika „Украинская жизнь” (Życie

mokratycznym systemem prawno-

lakach mógł Symon Petlura mieć od

Mychajło Hankiewicz i Wołodymyr Łe-

skiego Józef Piłsudski oraz

ukraińskie), będącego nieoficjalnym

politycznym. Od tego okresu także

swego starszego brata Fedora, który

wycki. Osobiście zetknął się także

Przewodniczący Dyrektoriatu

organem Towarzystwa Ukraińskich

kultura polska i sprawy Polaków nie

w latach 1901-1905 studiował agro-

z Iwanem Franką. Kontakty towarzy-

i Ataman Główny Ukraińskiej

Postępowców. Pismo kierowane było

były mu obce.

nomię w Instytucie Gospodarstwa

skie, spotkania w kawiarenkach lwow-

Republiki Ludowej Symon

głównie do rosyjskojęzycznych Ukra-

Wiejskiego w Puławach. On również

skich, różne zebrania i uroczystości par-

Petlura.

ińców, ale pragnęło popularyzować

był zaangażowany w konspirację an-

O pierwszym z nich dziś wiemy

tyjne i narodowe, a zwłaszcza prowa-

Symon Petlura –

sprawę ukraińską również wśród in-

tycarską.

już dość sporo, drugi jest słabo zna-

dzone dyskusje, z pewnością wpływały

dziennikarz

nych narodów imperium, a także pi-

Po zmianach, spowodowanych

ny nie tylko w Polsce, ale nawet na

na światopogląd narodowy i polityczny

sać o problemach nurtujących te na-

rewolucją 1905 r. w Rosji, nastąpiło

Ukrainie. Przyjrzyjmy się więc posta-

młodego rewolucjonisty. Wprawdzie

Petlura we Lwowie

rody. Petlurze udało się pozyskać do

uaktywnienie także kwestii ukraińskiej.

Natomiast bezpośrednio Symon

ci Symona Petlury. Kim był, dokąd

niektórzy galicyjscy socjaliści odnosili

współpracy także Polaków, a wśród

Dlatego też młody polityk został przez

Petlura z Polakami i polskością zetknął

zmierzał, jak postrzegał Polskę i Po-

się z pewną rezerwą do nadnieprzań-

nich Leona Wasilewskiego.

partię wysłany, najpierw do Petersbur-

się pod koniec 1904 r. po przyjeździe

laków?

ców, ale Petlura miał dużą umiejętność

ga, a potem do Moskwy. W Petersbur-

do Lwowa. Znalazł się tam, gdyż za-

pozyskiwania zaufania. Szczególnie

gu redagował on socjaldemokratyczny

grożony aresztowaniem przez policję

bliskie kontakty nawiązał ze wspomnia-

Początek

Pochodzenie społeczne

miesięcznik „Wilna Ukrajina” (Wolna

carską, został wysłany do Galicji, tak-

nym nestorem ukraińskich socjalistów

działalności politycznej

Symona Petlury

W Moskwie zastał Petlurę wy-

Ukraina) i właśnie na jego łamy wpro-

że w celu wzmocnienia pracy tamtej-

W 1901 r. młody student Semina-

Mykołą Hankiewiczem, redaktorem

buch I wojny światowej. Na fali ogól-

wadzał wiele informacji, dotyczących

szego Komitetu Zagranicznego RUP,

rium Duchownego w Połtawie Symon

organu Ukraińskiej Socjal-Demokra-

nej aktywizacji całego społeczeństwa

polskiego ruchu socjalistycznego, i to

funkcjonującego tam już od kilku lat,

Petlura, będący na ostatnim roku na-

tycznej Partii – dwutygodnika „Wola”,

imperium rosyjskiego, zaangażował

a zwłaszcza wydawanego tam partyj-

uki, został usunięty z seminarium ze

Symon Petlura z Polakami i polskością

się w pracę Związku Ziemstw, który

nego organu „Selanyn” (Włościanin).

względu na zaangażowanie w dzia-

razem ze Związkiem Miast zajmował

Granicę rosyjsko-austriacką przekro-

łalność samokształceniową o charak-

bezpośrednio zetknął się pod koniec

się organizacją opieki i pomocy ran-

czył nielegalnie w pobliżu Krzemieńca

terze patriotycznym. Po opuszczeniu

1904 r., po przyjeździe do Lwowa. Znalazł

nym żołnierzom i ewakuowanej lud-

w drugiej połowie listopada 1904 r. wraz

seminarium całkowicie poświęcił się

się tam, gdyż zagrożony aresztowaniem

ności cywilnej. Jako przedstawiciel

ze swym przyjacielem Prokopem Po-

działalności konspiracyjnej. Przez

tej organizacji wyjechał do Mińska.

niatenką (również relegowanym z po-

jakiś czas próbował jeszcze dostać

przez policję carską, został wysłany do

Tam też zastały go wydarzenia rewo-

łtawskiego Seminarium Duchowne-

się do któregoś z innych seminariów

Galicji, także w celu wzmocnienia pracy

lucji lutowej i ogólnego przebudzenia

go). Dopiero we Lwowie obaj, dzięki

duchownych lub uzyskać wpis na uni-

tamtejszego  Komitetu  Zagranicznego

różnych narodów, aspirujących do

współtowarzyszom walki, dostali od-

wersytet (w ówczesnej Rosji w wyjąt-

RUP, funkcjonującego tam już od kilku

budowy własnego państwa, w tym

powiednie dokumenty, umożliwiające

kowych wypadkach przyjmowano bez

także Ukraińców. Symon Petlura od

im pobyt w Austro-Węgrzech. Petlura

matury), ale ponieważ okazało się to

lat, a zwłaszcza wydawanego tam par-

początku angażował się w te pro-

posługiwał się wówczas paszportem

niemożliwe, związał się z powstałą rok

tyjnego organu „Selanyn” (Włościanin).

cesy. Dlatego też, jako przedstawi-

na nazwisko Swiatosław Tagon.

wcześniej pierwszą ukraińską partią

Petlura posługiwał się wówczas paszpor-

ciel żołnierzy Frontu Zachodniego,

Lwów, stolica Królestwa Galicji

polityczną – Ukraińską Partią Rewolu-

wziął udział w zwołanym do Kijowa

i Lodomerii, był wówczas znaczą-

cyjną. Tak zaczęła się jego działalność

tem na nazwisko Swiatosław Tagon.

w dniach od 18 do 21 maja 1917 r.

cym miastem, liczącym blisko 170

polityczna, która doprowadziła go do

Pierwszym Ukraińskim Zjeździe Żoł-

tys. mieszkańców. Odgrywał istotną

zainteresowania się polską kulturą i

do którego zaczął nawet pisywać. To

nie tylko w Galicji, ale także w Króle-

nierskim, na którym został wybrany

rolę tak w polskim, jak i w ukraińskim

polskim życiem politycznym, a także

dzięki Hankiewiczowi, Petlura zainte-

stwie Polskim, śledzi to co się dzieje w

na przewodniczącego 18-osobowego

życiu politycznym, naukowym i kul-

do zawarcia sojuszu politycznego i

resował się polskim ruchem socjali-

środowiskach robotniczych w Warsza-

Generalnego Komitetu Wojskowego,

turalnym. Obok uniwersytetu funk-

wojskowego z odrodzoną w 1918 r.

stycznym, a być może także kulturą

wie i Łodzi. Gdy jesienią 1906 r. wró-

mającego za zadanie przeprowadze-

cjonowały: politechnika, akademie

Rzeczypospolitą Polską.

polską. Hankiewicz bowiem, mimo

cił do Kijowa i tam po pewnym czasie

nie ukrainizacji tych jednostek armii

rolnicza i weterynaryjna, dziewięć

Jakie były pierwsze wiadomości

przywództwa ukraińskim socjalistom,

objął redakcję nowo założonego przez

rosyjskiej, które składały się w więk-

gimnazjów, biblioteka Ossolińskich,

Symona Petlury o Polsce i Polakach

był zwolennikiem bliskiej współpra-

USDPR tygodnika „Słowo”, to na wieść

szości z Ukraińców. Jeszcze bardziej,

kilka teatrów i muzeów oraz ponad

trudno powiedzieć. W szkole rosyj-

cy z Polską Socjal-Demokratyczną

o śmierci Stanisława Wyspiańskiego

jako aktywny zwolennik tworzenie

100 różnych towarzystw polskich,

skiej wiedzy na ten temat nie było

Partią Galicji i Śląska Cieszyńskiego,

zamieścił w 1907 r. wspomniany ob-

ukraińskiego wojska, dał się poznać

ukraińskich i żydowskich. W ukraińskim

zbyt wiele, a i ta nie zawsze miała po-

której członkostwo również zachował

szerny nekrolog poety. „Wyspiański

na Drugim Ukraińskim Zjeździe Żoł-

życiu naukowym i kulturalnym ogrom-

zytywne treści. Wiadomo jednak, że

(przez pewien czas był nawet prze-

– pisał on – głęboko kochał swój kraj,

ną rolę pełniło, założone w 1873 r.,

od najmłodszych lat interesował się

wodniczącym Komitetu Miejskiego

swój naród. Gorąco miłował prze-

nierskim, zwołanym mimo sprzeciwu

Towarzystwo Naukowe im. Tarasa

on kozaczyzną, a ta przecież rodziła

PPSD we Lwowie). Ponadto Han-

szłość narodową, ale nigdy nie szukał

rosyjskiego Rządu Tymczasowego,

Szewczenki, odgrywające analogiczną

się i rozwijała w symbiozie z Polską.

kiewicz nie tylko do końca życia był

w niej wskazówek dla współczesno-

w dniu 18 czerwca 1917 r. Zjazd wy-

rolę, jak Polska Akademia Umiejętno-

Jeden z wybitnych międzywojennych

gorącym zwolennikiem współpracy

ści. Spoglądając wstecz, w mroczne

raził poparcie dla działań Ukraińskiej

ści. Symon Petlura nawiązał kontakty

ukraińskich historyków Stepan Toma-

polsko-ukraińskiej, ale przed I wojną

wieki minionych dziejów narodu pol-

Centralnej Rady z prof. Mychajłem

z NTSz. jeszcze przed przyjazdem

sziwski, powiedział nawet, że trady-

światową angażował się w polskie

skiego upajał się bohaterstwem mas

Hruszewskim na czele.

do Lwowa, publikując od 1901 r. na

cja kozacka i hetmańska to „produkt

działania niepodległościowe. Później

ludowych. On kochał ten lud, kochał

Gdy w kilka dni później 28 czerw-

łamach „Zapisek NTSz.” i innych cza-

polski”, gdyż w dziejach kozaczyzny,

Petlura wielokrotnie bardzo ciepło pi-

za ofiary, jakie ponosił dla szczęścia

ca powołano pierwszy ukraiński rząd

sopism artykuły, recenzje i różne in-

oprócz walczącego z Polską Boh-

sał o Hankiewiczu i jego działalności.

kraju. [...] On wiedział, że zdrowe ziar-

autonomiczny – Sekretariat Gene-

formacje. Na czele Towarzystwa stał

dana Chmielnickiego, są szukający

W Galicji Symon Petlura zaczął

no życia narodowego ukryte jest w

ralny z Wołodymyrem Wynnyczenką

wówczas wybitny historyk, profesor

współpracy Sahajdaczny, Doroszen-

uczyć się języka polskiego oraz czy-

masach narodu polskiego i wierzył, że

na czele, Symon Petlura objął w nim

Uniwersytetu Lwowskiego Mychajło

ko, Mazepa i Orlik, a z dziejów kultury

tać utwory polskich pisarzy, a także

masy te w końcu staną się twórcami –

stanowisko sekretarza generalnego

Hruszewski. Petlura i Poniatenko we

– Mohyła.

interesujące go artykuły polskich

sprawcami dziejów własnego kraju”.

do spraw wojskowych. W pierwszej