19

Kurier Galicyjski * 28 maja – 14 czerwca 2010

konsekwentnie unikał tej kwestii.

tego też 9 sierpnia wystosował list do

oczach Polaków Petlura zdecydował

kolejności podjął się on przeprowa-

Wschodniej i zachodniej części Wo-

Następnie po długich konsultacjach

Piłsudskiego, wskazując na potrzebę

się do składu delegacji włączyć przed-

dzenia ukrainizacji jednostek wojsko-

łynia. Działania te pozwalają Petlu-

z Moskwą, po wznowieniu rokowań,

wspólnej walki w obronie niepodległo-

stawiciela kijowskiej polonii, redaktora

wych, stacjonujących na Ukrainie,

rze na skupienie głównego wysiłku

21 listopada oświadczył Boernero-

ści obu odrodzonych państw, którym

„Dziennika Kijowskiego” Joachima

pragnąc w ten sposób stworzyć za-

militarnego przeciwko bolszewikom,

wi, że z przedstawicielami Petlury

zagrażała tak bolszewicka, jak i biała

Wołoszynowskiego.

lążek narodowej armii ukraińskiej. Po

ale w międzyczasie Francja, wciąż

prowadzone są osobne pertraktacje,

Rosja. List ten przywiozła do Warsza-

Nie wszyscy członkowie Dyrek-

obaleniu URL przez hetmana Pawła

wierząca w restaurację białej Rosji

ale Ukraińcy mają zbyt wygórowa-

wy jego osobista delegacja w składzie:

toriatu i rządu URL, a zwłaszcza do-

Skoropadskiego, Petlura odchodząc

odwołała swych przedstawicieli przy

ne żądania, a przecież Rosja musi

P. Pyłypczuk, W. Tulup i płk J. Łypynski.

wódcy wojskowi zdawali sobie sprawę

ze służby wojskowej, zaangażował

dowództwie armii ukraińskiej. Misja

mieć dostęp do Morza Czarnego.

Została ona przyjęta przez premiera

z sytuacji w jakiej znalazła się młoda

się w pracę Kijowskiego Ziemstwa

dyplomatyczna URL w Paryżu za-

Kończąc zaś stwierdził, że „Petlura

Ignacego Paderewskiego, ale zasad-

republika. Toteż nie brakowało zwo-

Gubernialnego, a gdy w kwietniu

kończyła się całkowitym fiaskiem.

dzisiejszy nie może być przedmiotem

nicze rozmowy prowadził osobiście

lenników kontynuacji walki zbrojnej

1918 r. doszło do powstania Wszech-

W tej sytuacji Petlura  czując się

pertraktacji między Rządem polskim

sam Piłsudski. Ich efektem było pod-

z zachodnim sąsiadem. Tym bardziej,

ukraińskiego Związku Ziemstw, stanął

całkowicie osamotniony, zdecydo-

a Rządem sowieckim”. Mimo takiego

pisanie już 1 września 1919 r. wstęp-

że wkrótce po przybyciu delegacji do

na jego czele. Związek ten z czasem

wał się na przyśpieszenie rokowań

stanowiska strony radzieckiej kpt.

nej umowy polsko-ukraińskiej. Polska

Warszawy 3 stycznia 1919 r. nastąpiło

stał się głównym ośrodkiem opozycji

z Polską, która w ówczesnych wa-

Boerner podczas kolejnego spotka-

w zamian za ustępstwa terytorialne,

w Stanisławowie wspomniane zjedno-

antyniemieckiej i antyhetmańskiej.

runkach zdawała się być jedynym

nia z Marchlewskim oświadczył, iż

zobowiązywała się do pomocy woj-

czenie obu ukraińskich republik, a uro-

Radykalna działalność Petlury

realnym sojusznikiem państwowości

bez względu na to czy z rządem URL

skowej i uzbrojenia armii ukraińskiej.

doprowadziła do jego aresztowania

są prowadzone negocjacje, czy nie,

Większość członków rządu URL nie

12 lipca 1918 r. W więzieniu prze-

Piłsudski „absolutnie nie zgadza się,

poparła jednak stanowiska Petlury, co

bywał cztery miesiące. Po wyjściu

aby Petlurę bito i przeto zaczepione-

groziło zerwaniem osiągniętego po-

na wolność odegrał znaczącą

go będzie bronić siłą”.

rozumienia, a ponadto podrywało au-

rolę w antyhetmańskim powstaniu.

Wojska bolszewickie, pragnąc do-

torytet Atamana Głównego w oczach

Warto dodać, że powstanie przeciw-

szczętnie rozbić Denikina, przesuwa-

władz polskich. Stanowisko opozycji

ko Skoropadskiemu czynnie poparła

ły się po terytorium Ukrainy, dusząc

w zasadzie zmieniła dopiero kolej-

Polska Organizacja Wojskowa na

wszelkie odruchy niepodległościowe

na ofensywa denikinowców, którzy

Ukrainie, która już wcześniej bardzo

i kruche struktury państwowe. Rów-

we wrześniu rozpoczęli wypieranie

pozytywnie oceniała działania Petlu-

nież cofające się wojska białorosyj-

wojsk URL z zajmowanych przez nie

ry. Miejscowe kierownictwo POW już

skie, nawet w obliczu zbliżającej się

terenów, stosując przy tym niespo-

w marcu 1918 roku na naradzie w Ki-

klęski, pacyfikację Ukrainy uważały

tykany dotąd terror wobec ludności,

jowie zdecydowało się na współpra-

za swój obowiązek patriotyczny. Pra-

dokonując szczególnie brutalnych

cę z Ukraińcami. U jej podstaw leżało

gnąc ostatecznie rozgromić wojska

kolejnych pogromów społeczności

niewątpliwie przeświadczenie o impe-

URL Denikin część swych sił rzucił

żydowskiej.

rialnym charakterze polityki rosyjskiej,

Członkowie Dyrektoriatu URL – A. Makarenko, (od lewej) F.

w stronę Kamieńca Podolskiego, któ-

tak republikańskiej jak i bolszewickiej,

Szweć, S. Petlura. Kamieniec Podolski, 1919 r.

ry wówczas był siedzibą ukraińskie-

a także wzrost nastrojów antyniemiec-

Piłsudski nie zgadza się

go rządu. Petlura nie mając żadnej

ukraińskiej. Bezpośrednie rozmowy

czyście proklamowano to 22 stycznia

kich wśród ludności. Utworzone grupy

aby bito Petlurę

nadziei na utrzymanie miasta zaczął

W październiku 1919 r. Petlura

z polskim rządem zintensyfikował w

1919 r. w Kijowie. Mimo to, Naczelnik

bojowe POW w wielu miejscowościach

alarmować o pomoc stojące tuż za

wysłał do Warszawy kolejną misję dy-

maju 1919 r. W tym też miesiącu na

Państwa Józef Piłsudski zdecydowa-

inspirowały wystąpienia przeciwko

Kamieńcem na linii frontu wojsko

plomatyczną na czele z kierownikiem

Ukrainę udał się osobisty wysłannik

nie optował za niepodległością Ukra-

Niemcom. Źródła mówią o podjęciu

polskie. W rezultacie po konsultacji

ministerstwa spraw zagranicznych

Józefa Piłsudskiego por. Jan Zagło-

iny i 18 stycznia przyjął osobiście de-

przez POW w sierpniu 1918 roku ak-

z Naczelnym Wodzem dywizja gen.

Andrijem Liwyckim (misja ta zresztą

ba-Mazurkiewicz. Jego zadaniem

legację ukraińską. Wołoszynowski tak

cji dywersyjnej (wysadzono wówczas

Franciszka Krajowskiego 16 listopa-

wobec stale pogarszającej się sytuacji

było nawiązanie osobistego kontak-

ocenił te rozmowy: „Do Kijowa – pisał

27 mostów i wiele składów amunicji).

da zajęła miasto, co wywołało protest

na Ukrainie, pozostała już w Polsce,

tu z Petlurą, celem przyśpieszenia

– powracamy z przeświadczeniem

Choć nie udało się Polakom nawiązać

Denikina oraz konsternacje wśród

przejmując na siebie wszystkie kom-

rokowań. Misja ta w pełni powiodła

o przychylności Pana Naczelnika do

współpracy na szczeblach wyższych,

aliantów, liczących po cichu, że ro-

petencje ministerstwa spraw zagra-

się i 16 czerwca 1919 r. delegaci

inicjatywy porozumienia, z ujawnioną

to jednak w terenie na ogół współpra-

syjskiemu generałowi uda się osta-

nicznych, któremu przyszło działać

Petlury, wbrew stanowisku polityków

przychylnością do tej sprawy wpływo-

cowano ze zwolennikami Petlury.

tecznie rozwiązać niewygodny dla

na emigracji). Wraz z misją dyploma-

zachodniokraińskich podpisali we

wych ugrupowań demokratycznych,

Nowym impulsem do tej współpra-

nich problem ukraiński, a przy tym

tyczną przybyła do Warszawy ukraiń-

Lwowie rozejm z Polską.

na koniec z oświadczeniem ze strony

cy polsko-ukraińskiej były wytyczne

znacznie wzmocnić swe siły do walki

ska misja wojskowa na czele z gen.

Na początku lipca 1919 r. armia

p. Jodki [Narkiewicza], iż rząd polski,

Piłsudskiego po powrocie z Magde-

z bolszewikami. Klęska Denikina nie

Wiktorem Zelinskim (Zielińskim), któ-

URL znów znalazła się w tragicznej

zarówno jak rząd ukraiński pragnie

burga, sformułowane wobec POW,

była jednak w stanie zahamować po-

rej głównym zadaniem była organi-

sytuacji wobec ofensywy bolszewic-

porozumienia i gotów jest przyjąć

który mimo zaangażowania w walce

stępującego upadku państwowości

zacja wojska ukraińskiego na terenie

kiej. Wojska Petlury zostały znów ze-

misję ukraińską. Niestety, osiągnięte

o utrzymanie Galicji Wschodniej,

ukraińskiej, którą dobić tym razem

Polski oraz przygotowanie wspólnej

pchnięte do Zbrucza. Sytuację urato-

porozumienie trudne było do realiza-

zalecał wspieranie Ukraińców w bu-

postanowili bolszewicy. 11 grudnia

polsko-ukraińskiej ofensywy na Ukra-

wała Ukraińska Halicka Armia, która

cji, wciąż bowiem trwała wojna pol-

dowie niepodległego państwa na Nad-

zajęli oni Charków, a pięć dni później

inie. Piłsudski, mimo krytyki ze strony

mimo wypchnięcia przez Polaków za

sko-zachodnioukraińska w Galicji, co

dnieprzu.

Kijów. Wiosną 1920 r. gen. Krajowski

endecji, traktował bardzo poważnie

Zbrucz, wciąż zachowywała zdolność

wywoływało nastroje antypolskie na

zmuszony był więc do obrony Ka-

prowadzone rokowania, toteż już w

bojową. Osłabienie bolszewików, za-

Ukrainie, a będący wówczas jeszcze

Symon Petlura

mieńca przed atakami bolszewików.

czasie mających miejsce w paździer-

grożonych ponadto przez Denikina,

przewodniczącym Dyrektoriatu W. Wyn-

objął stanowisko

Tymczasowe unormowanie sytuacji

nyczenko zdecydowanie skłaniał się ku

Atamana Głównego

Ponad roczny pobyt 26-letniego Symo-

na odcinku polsko-ukraińskim mobi-

sojuszowi z Rosją Radziecką. Niemniej

Po pokonaniu hetmana Pawła Sko-

lizował dysponującego już wówczas

jednak, zarówno po stronie polskiej,

ropadskiego i reaktywowaniu Ukraiń-

na Petlury we Lwowie miał duży wpływ

pełnią władzy państwowej, mimo

jak i ukraińskiej coraz częściej poja-

skiej Republiki Ludowej, Petlura wszedł

na krystalizację jego światopoglądu tak

oczywiście różnych sił opozycyjnych

wiały się głosy, nawołujące do poro-

w skład Dyrektoriatu i objął stanowisko

w sprawach politycznych, jak i narodo-

(nawet w rządzie i armii), Głównego

zumienia. Nie bez znaczenia było to,

Atamana Głównego, a po rezygnacji

wych. W Galicji zetknął się on także z

Atamana do ostatecznego ułożenia

że popierały go polskie środowiska

Wołodymyra Wynnyczenki, także prze-

stosunków z Polską. Chcąc za wszel-

na Ukrainie”.

wodniczącego Dyrektoriatu. Petlura

demokratycznym systemem prawno-po-

ką cenę ratować siły zbrojne, zdecy-

Wkrótce, bo już 18 stycznia 1919

znalazł się wówczas w bardzo trud-

litycznym. Od tego okresu także kultu-

dował się wówczas Petlura na bardzo

roku do Warszawy pojechała ukraiń-

nym położeniu, z jednej strony mógł

ra polska i sprawy Polaków nie były mu

śmiały, a przy tym jedynie słuszny

ska misja zagraniczna. Na czele misji

przecież zrezygnować ze sprawy

krok. Po zawarciu na początku listo-

stał były minister spraw wewnętrz-

tzw. soborności obu terytoriów URL

obce.

pada ponownego, formalnego rozej-

nych Ukrainy Ołeksander Karpyń-

i ZURL, z drugiej zaś wobec zajęcia

niku 1919 roku rozmów z przedsta-

mu z Polską, wyprawił na początku

ski. Głównym zadaniem misji było

4 lutego 1919 r. Kijowa przez bolsze-

pozwoliło Petlurze na koncentrację

wicielami Rosyjskiego Czerwonego

grudnia większość wiernych mu od-

przygotowanie tajnego polsko-ukra-

wików i zdecydowanej odmowy uzna-

wojsk w okolicach Kamieńca Podol-

Krzyża w Mikaszewiczach na Pole-

działów (dysponował wówczas tylko

ińskiego porozumienia wojskowego.

nia państwowości ukraińskiej przez

skiego, ale próba odbycia Kijowa

siu polecił swemu wysłannikowi kpt.

11 tys. żołnierzy) pod dowództwem

W celu ostatecznego zredagowania

Antona Denikina, a także negatyw-

skończyła się niepowodzeniem, a po-

Ignacemu Boernerowi bezwzględ-

generałów Omelanowicza-Pawłenki

dokumentu 19 lutego 1919 r. przy-

nego stanowiska Ententy, zdany był

nadto politycy galicyjscy zdecydowali

nie żądać zaprzestania atakowania

i Tiutiunnyka na tyły, cofających się

była do Warszawy kolejna delegacja

wyłącznie na porozumienie z Polską.

się na zawarcie 19 września 1919 r.

przez Armię Czerwoną wojsk Petlury,

pod naporem Armii Czerwonej na

ukraińska na czele z pułk. Borysem

Jakakolwiek decyzja narażała go na

porozumienia z denikinowcami oraz

jako jednego ze swych wstępnych

froncie północno-wschodnim deniki-

Kurdynowskim. Po dość trudnych

silną opozycję wewnętrzną. Mimo to

przejściem Ukraińskiej Halickiej Armii

warunków podjęcia rozmów z Leni-

nowców.

pertraktacjach ostatecznie 24 maja

zdecydował się na negocjacje z Po-

na stronę gen. Denikina. Fakt ten nie

nem. Warto dodać, że polski polityk

Działania te o charakterze par-

przewodniczący delegacji ukraińskiej

lakami. Tym bardziej, że pewne kroki

tylko wykopał przepaść między pa-

nie uczynił tego na użytek propagan-

tyzancko-dywersyjnym, znane jako

oraz premier rządu polskiego Ignacy

w tym kierunku uczynił już wcześniej,

triotami galicyjskimi a naddnieprzań-

dowy, rokowania bowiem były tajne,

tzw. pochód zimowy, podniosły mo-

Paderewski podpisali tajną umowę

jeszcze przed formalnym zjednocze-

skimi, ale spowodował także demo-

ale kwestia ta pozwalała sprawdzić,

rale żołnierskie, a ponadto stały się

wojskowo-polityczną. Jej zasadnicza

niem obu republik, mianowicie z jego

ralizację w armii URL. Faktycznie

czy bolszewicka Rosja wyrzekła się

poważnym argumentem w pertrak-

treść sprowadzała się do uznania

poparcia 31 grudnia 1918 r. przybyła

zapoczątkował jej rozkład.

imperialistycznych tendencji. Nie-

tacjach, mających na celu zawarcie

przez Polskę państwa ukraińskiego

do Warszawy delegacja URL na cze-

Znajdujący się w dramatycznej

stety po raz kolejny okazało się, że

sojuszu polsko-ukraińskiego.

oraz udzielenia mu pomocy wojsko-

le z byłym ministrem oświaty prof.

sytuacji Petlura nie miał już wątpliwo-

tak nie jest. Przewodniczący dele-

wej w zamian za uznanie polskich

Wiaczesławem Prokopowyczem. Aby

ści, że jedynym wyjściem z zaistniałej

(cdn.)

gacji radzieckiej Julian Marchlewski

pretensji terytorialnych do Galicji

ją jeszcze bardziej uwiarygodnić w

sytuacji jest oparcie się na Polsce. Dla-