rozmowy Kuriera

4

29 czerwca – 14 lipca 2010 * Kurier Galicyjski

o poLakach, ukraiŃcach,

Literaturze, przemytnikach i Vincenzie

wydawnictwie „Czarne”. W taki spo-

robić coś poważniejszego, propono-

z TARASEM PROCHAŚKĄ

sób ukazały się jeszcze dwie moje

wać coś ciekawszego.

– ukraińskim pisarzem i pu-

książki. Ukazała się powieść „Niezwy-

blicystą rozmawiał MARCIN

- Myślę, że najbardziej roz-

kli”, a następnie jeszcze zbiór opowia-

roMer

dzielają nas wciąż istniejące

dań. Było to ostatnie, co zjawiło się w

stereotypy i mity. Bardzo czę-

„Czarnym”, chyba w 2005 roku. Jeśli

- Jeśli zapytać dziś w Pol-

sto zastępują one rzetelną

chodzi o polskich wydawców to podją-

sce o współczesną ukraińską

wiedzę.

łem też współpracę z wydawnictwem

- Lekarstwem na stereotypy i mity

literaturę, z dużym prawdopo-

„Nemrod” z Krakowa. To wydawnictwo

jest wzajemne poznanie. Stereotypy

dobieństwem można oczeki-

niewielkie, ale specyficzne. „Nemrod”

są najbardziej obecne w środowi-

wać, że padnie też Twoje na-

wydał album fotograficzny z dwoma

skach, które nie interesują się aktu-

zwisko. Jesteś dziś jednym z

esejami o Ukrainie, moim i Serhi-

alnym życiem tych, których oceniają

bardziej znanych, współcze-

ja Żadana. Wcześniej wydano tam

przez pryzmat wydarzeń sprzed kil-

snych pisarzy i publicystów

bardzo ładny album, trzy moje eseje

kudziesięciu i więcej lat. Dotyczy to

ukraińskich. Jak rozpoczęła

o Lwowie, a niedługo potem książkę

zarówno jednej, jak i drugiej strony.

się Twoja przygoda z litera-

„Spalone lato”. Były to radionowele,

Są też ludzie, którzy wykorzystują

turą, co zaowocowało też

które pisałem na Ukrainie pod tytułem

mity dla swoich celów. Mają one po-

później częstymi kontaktami

„FM Galicja”.

twierdzić głoszone przez nich tezy,

z Polską? Jak to się stało, że

Wydawnictwo „Czarne” nie jest

najczęściej nie mające nic wspólne-

biolog został publicystą i pi-

wielkim i zbytnio masowym, ale ma

go z prawdziwą rzeczywistością.

sarzem?

- O tym, że jestem z wykształce-

swojego czytelnika i to bardzo pewne-

A co do mojej recepty – jest oczy-

nia biologiem najczęściej wspomina

go. Podobnie ma się sprawa z moimi

wiście pytanie, jak umożliwić to po-

się w Polsce. Widocznie jest tam taka

książkami ma Ukrainie. Nie jestem

znanie i sprawić by ktoś chciał coś

tradycja kulturalna by wskazywać na

zbytnio popularnym pisarzem, ale lu-

lub kogoś poznawać.

wykształcenie autora. Na Ukrainie,

dzie, którzy czytają moje utwory, bar-

- Ostatnio zająłeś się tłu-

nikt na to nie zwraca uwagi, a w Pol-

dzo się przywiązują, czekają i pytają.

maczeniem Vincenza „Na wy-

sce, od pierwszej wydanej książki, w

Często spotykam się w różnych sytu-

sokiej połoninie”.

notce biograficznej napisano – „bio-

acjach z moimi ukraińskimi czytelni-

- To moje pierwsze poważne tłu-

log-botanik”.

kami i bardzo mi się to podoba. Coś

maczenie literackie. Dla mnie to duże

Zawsze miałem skłonności do

podobnego zdarzyło się też w Polsce.

i ryzykowne wyzwanie. Propozycja

Taras Prochaśko

nauk humanistycznych. Gdy rozpoczy-

Tam, krąg moich czytelników stano-

przyszła oczywiście z Polski. Podją-

nałem studia, a były to jeszcze czasy

wi niezbyt szerokie koło, ale za to są

łem się tego zadania, ponieważ od-

„radzieckie”, nie mogłem sobie wy-

to ludzie bardzo otwarci i ciekawi. Z

czuwałem, że Vincenz jest mi bliski,

mie. Poziom ten stanowią handlarze

- Nawet na poziomie kontraban-

obrazić, jak w ówczesnej rzeczywisto-

tego powodu przyszło mi dosyć dużo

przede wszystkim przez sposób my-

z obu stron granicy. Można mówić,

dy istnieje współpraca. Mówimy o

ści mógłbym pisać o tym, co chciałbym

jeździć na spotkania z czytelnikami

ślenia i przez zakres zainteresowań

że ludzie ci rzucają cień na nasze

przyjaźni i wzajemnym porozumieniu.

przekazać. Dlatego wybrałem inną

nie tylko do Krakowa, Poznania czy

Krajem Karpackim. Vincenz pisał tę

wzajemne stosunki, ale tak napraw-

Obaj mamy nadzieję, że tak będzie,

dziedzinę, którą też bardzo lubiłem.

Warszawy, ale i do małych polskich

książkę, nie opierając się o doświad-

dę wykonują kawał dobrej roboty w

ale nie możemy pominąć ważnej rze-

Studiowałem botanikę i biologię we

miasteczek. Byłem pod wrażeniem

czenie literackie czy tradycje. „Na wy-

procesie wzajemnego porozumienia.

czy, jaka ciągle kładzie się cieniem na

sokiej Połoninie” – to książka zupełnie

Lwowie. Wkrótce jednak rozpocząłem

aktywności kulturalnej tamtejszych

Poznają się wzajemnie, widzą potrze-

naszych stosunkach, a jaką są bole-

niekonwencjonalna, trudno ją zakwali-

współpracę z wychodzącymi w tzw.

mieszkańców, ich pasji i chęci dzia-

bę współpracy. Między nimi nie ma

sne sprawy z naszej przeszłości. My-

fikować w jakimś jednym nurcie, w ja-

„samwydawie” czasopismami literac-

łania. Jako przykład mogę przywołać

konfrontacji, jako między Polakami a

ślę, że na dzisiejszym etapie naszych

kimś jednym stylu czy rodzaju. Teraz,

kimi. Przede wszystkim było to jedno

chociażby Krasnystaw.

Ukraińcami. Oczywiście środowisko to

stosunków jest to naturalne i typowe z

gdy rozpocząłem już jej tłumaczenie,

z pierwszych pism tego typu – „Cze-

ma swoje problemy. Ale konfrontacje,

punktu widzenia socjologii. Paradok-

- Od jakiegoś czasu, po

wydaje mi się, że Vincenz posiada

twer”. Moja współpraca z tym pismem

do jakich tam dochodzi, są powiązane

salnie pokazuje bliskość obu stron, bo

obu stronach granicy, two-

bardzo mi bliski sposób narracji. Kie-

datuje się od drugiego numeru.

z pieniędzmi, z towarem, czy jeszcze

z kim żyje się najbliżej i z kim najbar-

rzy się specyficzne środowi-

dy tłumaczę, zaczynam odczuwać, że

Stopniowo napisałem to, co chcia-

z czymś, ale nie są to konfrontacje

dziej się kłóci, jak nie z sąsiadami zza

sko ludzi, zainteresowanych

nie patrzę na zdanie z boku, nie pa-

łem najbardziej napisać i wyszła z

międzykulturowe, czy międzyetniczne.

płotu? A co dopiero dzieje się z tymi

wspólnym wielokulturowym

trzę na akapity z boku, a przeczuwam

tego książka „Inne dni Anny”. Na tym

Świetnie dogaduje się młodzież.

ludźmi, z którymi mieszkasz na co

dziedzictwem naszej części

dalszy rytm, dalszy wykład tego co

się zatrzymałem, ponieważ sądziłem,

Dziwne, ale wygląda na to, że

dzień? Ci ludzie, którzy są najbliżej,

Europy. Granica nie jest dla

będzie, odczuwam tak jakby – potok

że to już jest wszystko, co chciałem

najgorzej ze współpracą radzą sobie

najlepiej wiedzą i pamiętają nasze

nich tak istotna. Ważny jest

wydarzeń, który niesie i znajduję tam

w tym czasie powiedzieć. Tak więc,

urzędnicy. Zadeklarowano strategiczne

błędy i nasze wady. Często są gotowi

region, wspólne terytorium

bardzo dużo ważnych rzeczy, których

w ciągu kilku lat, stałem się autorem

płatnerstwo i daleko idącą współpracę.

zamknąć na to oczy, są gotowi z nami

kulturowe. Mimo sztucznie ze-

dotąd nigdzie nie czytałem. Pomimo

tych kilku opowiadań.

Odbywa się wiele wspólnych formal-

pracować, żyć, kochać. Następują

rwanej ciągłości, podejmowa-

mojej sympatii do Szuchewycza i jego

Jeśli chodzi o moje pierwsze kon-

nych przedsięwzięć, a tak naprawdę

jednak chwile, kiedy nam to wypomi-

ne są próby jej przywrócenia.

wielotomowego eposu o Huculszczyź-

takty z Polską, ich „katalizatorem” był

po obu stronach wciąż są z tym kłopo-

nają i nic z tym nie zrobimy. Myślę,

Najważniejsze byśmy odeszli

nie, czy do legend i bajek huculskich,

Jurij Andruchowycz. Jurko zaczął wła-

ty. Najlepiej widać to na samej granicy.

że to, iż możemy o tym porozmawiać

od narzuconej nam retoryki

twórczości Chotkiewicza czy Czerem-

śnie współpracować z Moniką Sznaj-

jest wielkim krokiem do przodu, cho-

konfrontacji i zrozumieli, że

- Najważniejsze – to two-

szyny i Kociubyńskoho, którzy pisali

derman i wydawnictwem „Czarne”.

ciaż uważam, że z ukraińskiej strony

więcej nas łączy niż dzieli.

rzenie wspólnej tkanki spo-

o Hucułach, jest to zupełnie co inne-

Kiedy wydano pierwszą powieść An-

- To o czym mówisz, można roz-

wciąż istnieje pewna obawa odnośnie

łecznej pomiędzy społeczeń-

go. Nie chcę pomniejszać znaczenie

druchowycza, okazało się, że jest w

patrywać na różnych poziomach i zja-

stosunku do nich Polaków. Wciąż jest

stwami i grupami społeczny-

ich twórczości, ale u Vincenza jest

Polsce zainteresowanie także nową

wisko to wyraża się w rożny sposób.

bardzo silny mit, że jest to próba po-

mi po obu stronach granicy.

wiele rzeczy takich, które rzeczywiście

literaturą ukraińską. „Czarne” zaczęło

Najlepiej radzą sobie inteligenci, czy

wrotu, rewanżu. Trudno jest nieraz

Nie ważne na jakim poziomie.

są omówione po raz pierwszy i są to

realizować też koncepcję przedsta-

może lepiej byłoby powiedzieć – in-

przekonać ludzi, że kiedy, przypuść-

Ludzie, którzy jadą handlo-

bardzo istotne rzeczy. Sądzę, że Vin-

wiania „sąsiednich literatur” z regionu

telektualiści czy artyści. Zaczynając

my, przychodzą siostry zakonne do

wać, którzy jadą pracować,

cenzowi bardzo pomogło to, że był w

Europy Środkowo-Wschodniej. Zwró-

od ludzi zainteresowanych etnografią

jakiegoś klasztoru, który dotąd stał w

tworzą taką wspólną tkankę.

takiej pięknej sytuacji, kiedy sam był

cili się do Jurka z prośbą by zapropo-

do wyznawców najbardziej moderni-

ruinie lub był wykorzystywany dzie-

Sześćdziesiąt parę lat temu ta

w środku tego świata, a mimo to nie

nował im jeszcze kogoś. Tak przez

stycznej sztuki. W tych środowiskach

siątkami lat jako magazyn lub szpital

żywa wówczas tkanka została

utożsamiał się z tym światem, musiał

rekomendację Andruchowycza trafi-

istnieje całkowite porozumienie, cał-

gruźliczy, że nie ma zagrożenia, kie-

przecięta i obumarła. Ale je-

mieć jakiś punkt obserwacji. Mógł

łem do wydawnictwa „Czarne”. Moja

kowite zrozumienie potrzeby wspól-

dy one powracają, kiedy doprowa-

śli przypomnisz sobie czasy

wyjść na ogólną powierzchnię tego

pierwsza książka w polskim przekła-

nego działania i budowania wspólnej

dzają do porządku, kiedy pomagają

otwartej granicy polsko-ukra-

świata, o którym pisał, czego o sobie

dzie ukazała się w 2001 roku. Od tego

przestrzeni kulturalno-intelektualnej.

ludziom. Ciągle u wielu ludzi istnieje

ińskiej, jeszcze przed wpro-

nie potrafili powiedzieć sami Huculi

czasu rozpoczęła się moja samodziel-

Jest też dla nich naturalnym to, że

podskórna obawa, czy nie jest to aby

wadzeniem wiz, to widać, że

i nie mogli opisać też przyjezdni litera-

na współpraca z „Czarnym”.

Ukraińcy mogą i powinni jeździć na

działalność, która chce przepchać tu-

w momencie zdjęcia formal-

ci, którzy przyjechali tam tylko na wa-

ziemię swoich ojców, na tereny dzi-

taj ideę polską itp. Sądzę, że Ukraiń-

- Jak układała się Twoja

nych barier, ta tkanka zaczyna

kacje. To połączenie nieco większej

siejszej Polski, tak samo jak Polacy

cy powinni nauczyć się wychodzenia

dalsza współpraca z „Czar-

się zrastać. Zachodzi pytanie,

perspektywy z życiem codziennym

powinni przyjeżdżać tutaj, na dzisiej-

do Polaków ze swoimi propozycjami,

nym” i innymi polskimi wy-

na ile ta granica jest prawdzi-

dało niepowtarzalny sposób widzenia

szą Ukrainę. Ta granica jest dla nich

robienia jakiejś kulturowej czy eko-

dawcami?

wa w sensie mentalnym? Nie

Ukraińskich Karpat. Teraz myślę, że

- Tak się złożyło, że wszystko co

tylko symboliczna, jakkolwiek ciężko

nomicznej ekspansji, w dobrym tego

mam oczywiście na myśli jej

bez tej książki bardzo traci teraźniej-

później wychodziło na Ukrainie, da-

nie byłoby ją przekraczać. Istnieje też

słowa znaczeniu. Nie tylko czekać,

formalno-państwowego cha-

sza wiedza o Karpatach, ta mozaika

wałem jednocześnie do przejrzenia w

porozumienie na nieco innym pozio-

kiedy do nich przyjdą, ale samemu

rakteru.