od fortecy do miasta-widma

24

16 – 28 lipca 2010 * Kurier Galicyjski

czerWonoGrodu

OKSANA DUDAR

nie znajdziemy już

tekst i zdjęcia

Z najpiękniejszego pol-

skiego pałacu XIX w. zostały

na żadnej mapie

jedynie dwie wieże, a z same-

go miasta – nazwa, o której

już nie każdy pamięta. Tury-

A wodospad jest sztuczny…

Główną atrakcją dawnego Czer-

stów jednak wciąż tu ciągnie.

wonogrodu jest jednak najwyższy

Przyczyną tego jest jednak nie

równinny wodospad Ukrainy na

dawna historia tego miejsca

rzece Dżuryn. Jego potężny dźwięk

i nawet nie malownicze ruiny,

roznosi się na setki metrów, a jego

a najwyższy równinny wodo-

wysokość sięga – 16 metrów. Najcie-

spad dzisiejszej Ukrainy.

kawsze jest jednak to, iż – wodospad

jest sztuczny, gdyż stworzono go

Jagiełło podporządkował

dzięki zmianie łożyska rzeki. Legen-

te ziemie Polsce

Dostać się do Nyrkowa, na Tarno-

da głosi, że Turcy, oblegając zamek,

polszczyźnie bez własnego auta nie

wysadzili brzeg rzeki Drużyn, która w

jest łatwym zadaniem. Wieś położo-

tym miejscu ostro skręcała. W wyni-

na jest na uboczu od trasy centralnej.

ku wybuchu utworzył się wodospad,

Prawdę powiedziawszy – pejzaże

a zamek stał się bezbronny i pod-

w postaci bezkresnych pól buracza-

dał się Turkom. Nie ma w tym nic z

nych, nie wróżą niczego dobrego. Tak

prawdy. Łożysko rzeki zmieniono

się zdaje jedynie na pierwszy rzut oka.

niespełna 100 lat temu. Ze starego

To, co Państwo zobaczą koło Nyrkowa,

łożyska do tej pory został murowany

przypomina coś absolutnie fantastycz-

most. Wcześniej na rzece był dwu

nego – ogromny krater, wokół którego

turbinowy młyn, a później, w 1956 r.,

z gęstego lasu niby wyłaniają się ruiny

zbudowano elektrownię wodną, któ-

pałacu – dwie potężne wieże – i ścia-

ra zaopatrywała w energię elektrycz-

ny byłego kościoła. I jeszcze jeden

ną Nyrków, Solone i Nahiriany. Dziś

szczegół – czerwona ziemia, od której

z elektrowni wodnej pozostał jedynie

pochodzi nazwa miasta – Czerwono-

szary gmach.

gród. Miejscowi mieszkańcy nazywali

je po prostu Czerwone. Aby dotrzeć

do ruin, należy przez dłuższy czas

kroczyć oplatającą krater stromą i wi-

jąca się drogą. Ten, kto na piechotę

schodzi w dół, cieszy się, że wybiera

krótszą drogę, komu natomiast zale-

zy na dotarciu do szczytu góry, ciężko

wzdycha przed wspinaczką: Iść pro-

sto – ciężko, a drogą – długo.

Chociaż Czerwonogrodu (proszę

nie mylić z górniczym miastem o po-

dobnej nazwie w obwodzie lwowskim

d. Krystynopolem) już od dawna nie

możemy znaleźć na żadnej mapie, to

miejscowe krajobrazy nie pozwalają

zapomnieć o dawnej i bogatej historii

niegdyś sławnego miasta, o którym

pierwsze historyczne wzmianki dato-

wicza. Wykwintna budowla powsta-

wały się sierotami i chorymi ludźmi.

wane są na ІХ w.

ła w 1820 roku, jednak wkrótce syn

Zrujnowano te budowle w 1944 roku

Kiedy w XIV w. Litwini wygnali

Niestety, wodospad jest nie tyl-

niejsze ruiny, które kuszą swym pięk-

Ponińskiego, Kalikst bierze się za jej

i dziś została po nich jedynie studnia.

z tych ziem Mongoło-Tatarów i zbu-

ko ozdobą miejscowości, ale i jej

nem turystów. Niektórzy przychodzą

udoskonalenie. W 1840 r. do pałacu

Była ona zanieczyszczona śmieciami,

dowali pierwszą drewnianą fortecę,

największym kłopotem. W dni wolne

tu z aparatami fotograficznymi, a inni

dobudowano dwie wysokie wieże.

ale miejscowi mieszkańcy ją oczyścili

osiadł tu zakon dominikanów, budu-

zazwyczaj jest tu mnóstwo ludzi. Więk-

poszukiwacze przygód – z łopatami,

w jednej z których było tajemne wejście,

i opowiadają o uzdrowicielskich właści-

jąc pierwszy klasztor misyjny. Jednak

szość wczasowiczów przyjeżdża tu

kilofami i nadzieją znalezienia legen-

Według legend, korony wież wieziono

wościach dobywanej stamtąd wody.

już w 1395 r. król Jagiełło podporząd-

jednak nie z powodu dawnej historii

darnych skarbów, ukrytych ponoć nie-

wołami aż ze Lwowa. Pałac był otoczo-

Ostatnią właścicielką zamku zo-

kował te ziemie Polsce. W Czerwo-

i starych legend, a po to, by zjeść sobie

gdyś w tym miejscu.

ny wykwintnym parkiem, który rozciągał

stała na początku ХХ w. księżna Maria

nogrodzie intensywnie rozwijały się

szaszłyk i pogrillować pod otwartym

W odróżnieniu od pałacu, ściany

się na osiem hektarów. Wystrój wnętrz

Lubomirska. Księżna robiła wszystko,

rzemiosła i handel. W 1434 r. miasto

niebem. Okolice pałacu po prostu toną

kościoła Wniebowzięcia Najświętszej

pałacu był natomiast utrzymany w tra-

co w jej mocy, aby zachować posia-

zdobyło miano królewskiego, a 14 lat

w śmieciach. Mieszkańcy Nyrkowa

Marii Panny przynajmniej się zacho-

dycji surowego do przesady empire u.

dłość w przyzwoitym stanie, jednak

później, w 1448 r., otrzymało prawo

robią nawet dobry biznes – handlują

wały. Zamiast parafian, przychodzą

Za czasów Ponińskich jeszcze

pałac nie był już przystosowany do ży-

magdeburskie.

drewnem, gdyż w lesie, w którym tonie

tu turyści, lub częściej, pasące się

jedną ozdobą posiadłości stało się

cia i z tego powodu zamieszkała ona

W ХVII w. Miasto staje się wła-

krater, prawie niemożliwą rzeczą jest

w okolicy krowy. Z dawnych ozdób

okazałe mauzoleum, gdzie pocho-

w pobliskim budyneczku. Poważnie

snością rodu Danyłowiczów, którzy

znalezienie suchego drewna – wszyst-

świątyni nic nie pozostało: całkowicie

wano córkę i syna Heleny Ponińskiej.

zniszczono budowlę podczas pierw-

to budują pierwszą kamienną fortecę.

ko wyzbierane do ostatniej gałązki. Są

obdarte ściany, jedyną „ozdobą” któ-

Właśnie w taki sposób zdruzgotana

szej wojny światowej. Opowiadają, iż

A w 1615 r., na koszt rodziny Lisiec-

więc dwa wyjścia: wziąć siekierę i pójść

rych są nieprzyzwoite napisy, zosta-

niedolą matka, postanowiła uwiecz-

żołnierze armii rosyjskiej zrywali na-

kich zbudowano tu również kościół.

dalej do lasu, lub kupić drewno na ogni-

wione przez niezbyt mądrych gości,

nić pamięć swych dzieci w kamieniu.

wet ząbki z wież pałacowych.

Właśnie wtedy Czerwonogród, traci

sko od wieśniaków.

oraz dziury w suficie i podłodze.

Zwróciła się ona do najsławniejszego

W 1924 roku w na wpół zdewasto-

swą obronną przydatność. Z powodu

Niezrozumiałym jest, dlaczego

W 2003 r. w Czerwonogrodzie

rzeźbiarza owych czasów, Duńczyka

wanym zamku zamieszkał miejscowy

rozwoju artylerii, położone w kotlinie

miejscowa władza nie zdolna jest do

zamieszkali mnisi Ukraińskiej Autoke-

Bertela Thorvaldsena. Przez siedem lat

wiejski nauczyciel, a jedynymi jego

miasto, staje się bardzo wygodnym

niczego, prócz postawienia jakiejś

falicznej Cerkwi Prawosławnej. Spo-

mistrz pracował nad swoim arcydziełem,

sąsiadami były sowy i kuny.

obiektem dla obstrzału z dział. Wraz

budy zrobionej ze starego autobusu,

glądają oni nieufnie na obce osoby

a później jeszcze przez rok nagrobną fi-

Po raz kolejny niegdyś sławne mia-

z przejściem na własność rządu au-

gdzie sprzedają piwo. Nie ma tu ani

z aparatami fotograficznymi. Dzięki

gurę wystawiano w Warszawie.

sto zostało zniszczone pod czas II wojny

striackiego w XVIII w., Czerwonogród

ubikacji, ani wyposażonych miejsc

nim zmniejszyła się przynajmniej ilość

Ani pamięć po zmarłych, ni strach

światowej, ale ani czas, ani wojny nie

podupada w rozwoju. W przyszłości,

wypoczynku, ani pojemników na

chętnych do zostawienia „autografów”

przed Bożą karą nie zdołał zatrzymać

zdołały wyrządzić takiej szkody pała-

czeka nań jednak przekształcenie z

śmieci. Są natomiast kioski z kiełba-

na ścianach.

wandali. Z dawnego mauzoleum po-

cowi, jak to uczyniła władza radziecka.

twierdzy obronnej w jedną z najpięk-

skami i alkoholem. A warto byłoby,

W okresie letnim, ściany pałaco-

zostały jedynie nagie obdarte ściany,

Przewodniczący miejscowego kołchozu

niejszych posiadłości.

pobierać pieniądze za wejście na

we mają kolejnych sąsiadów. Są to

co wznoszą się nad kiedyś sławnym

wziął się za budowę chlewni i nie wymy-

terytorium zamkowe i wykorzystać

uczniowie, odpoczywający w pobli-

miastem. Szczęśliwym trafem, figura

ślił niczego lepszego poza tym, by zde-

je na uporządkowanie zabytków.

skim obozie „Romaszka”. Dzieci nie

Ze ścian pałacu

upiększająca grobowiec, zachowała

montować ściany pałacowe i wykorzy-

Jeśli sytuacja się nie zmieni, to za

byłyby dziećmi, jeśliby nie starałyby

zbudowano chlewnię

się і mogą ją Państwo oglądać we

stać cegłę do budowy tego przybytku.

W 1778 r. Czerwonogród staję się

parę lat nie będzie już tu niczego do

się zbadać każdego centymetra. Za-

lwowskiej Galerii Sztuk Pięknych.

Dziś nie ma już tej chlewni, a może

własnością księcia Karola Ponińskie-

oglądania. To, czego nie zniszczyły

pewniam Państwa, że nikt oprócz

Kolejnym owocem pracy Heleny,

i byłego przewodniczącego kołchozu

go. I już na początku ХІХ w., zamek

wojny i czas, może zniknąć z powodu

nich nie jest w stanie lepiej opowie-

był klasztor sióstr Miłosierdzia oraz

też nie ma, a z jednego z najpiękniej-

przebudowano na pałac według

zwyczajnej ludzkiej obojętności do

dzieć o tajnych przejściach, piecza-

szpital, gdzie siostry zakonne opieko-

szych pałaców zostały tylko najpięk-

projektu architekta Juliana Zacharo-

własnej historii.

rach i schowkach…