25

Kurier Galicyjski * 16 – 28 lipca 2010

LeGendarny WąW z

Po kilku następnych minutach na polu

opracował

bitwy pojawił się – wysłany na rozkaz

KRZYSZTOf SZYMAńSKI

cesarza – 1. szwadron pod Łubień-

skim, a wkrótce pozostałe szwadrony

Do ataku ruszyło ich nie-

lekkokonnych z dowódcą pułku, Win-

spełna 200. Niektóre żródła

centym Krasińskim na czele i szwole-

mowią, że 125. Poległo 18, a

żerowie rozpoczęli pościg za wojskiem

według wszystkich kanonów

San Juana.

wojennych powinni wszyscy.

Nad rannym Niegolewskim po-

Zwyciężyli, bo wykorzystali

chylił się dowódca jazdy gwardii mar-

mglistą pogodę, zaskoczenie

szałek Jean-Baptiste Bessières. Nie-

i błędy Hiszpanów. Szarża

golewski pewien, że umiera wyszep-

Polaków w wąwozie Somo-

tał do niego: „Monseigneur, umieram,

sierry przeszła do legendy

oto armaty, które zdobyłem. Powiedz

natychmiast po bitwie.

Pod koniec 1806 roku Napoleon

o tym cesarzowi!”. Polak jednak

wkracza na ziemie polskie. Wywołuje

przeżył. Mniej szczęścia miał inny

to niebywały entuzjazm wśród ludno-

oficer – Dziewanowski, któremu kula

ści: „Nareszcie wolni!”. Masowo mło-

armatnia urwała nogę przed trzecią

dzież polska zgłasza się do wojska

baterią, umarł parę dni po bitwie. Na

polskiego i francuskiego. Szlachta

polu bitwy polegli też podporucznicy:

pragnie służyć w jednostkach elitar-

Rowicki i Rudowski.

nych. Daje to możliwość wykazania

Polacy prowadzili pościg przez

się w bitwie, zaskarbienia względów

ponad 5 kilometrów, biorąc z mar-

imperatora, otrzymanie profitów. Na

szu miasto Buytrago i zdobywając

razie nikt nie myśli o tym, że na wojnie

wiele cennego sprzętu wojennego

latają prawdziwe kule i czasami trafia-

i jeńców. Szwoleżerowie (i idące za

ją. Na to jeszcze przyjdzie czas.

nimi oddziały szaserów) rozproszyli

W kwietniu 1807 roku ogłoszono za-

oddziały hiszpańskie, zabijając i bio-

ciąg do formowanego pułk lekkokonnej

rąc do niewoli. W tym samym czasie

gwardii (po francusku – cheval-leger;

francuscy piechurzy zajęli całą prze-

po polsku – szwoleżerowie). Warun-

łęcz i okoliczne szczyty, opatrując po

kiem służby w tej elitarnej jednostce

drodze szwoleżerów rannych i oswo-

Bitwa pod Somosierrą. Louis-françois Lejeune

było szlachectwo, majątek ziemski

badzając przygniecionych końmi.

i możliwość zaopatrzenia się na wła-

w cwał i wkrótce wpadli wprost na

Ze składu poddziału Kozietul-

sny koszt w konia, mundur, rynsztu-

pierwszą baterię. Kiedy byli tuż przed

skiego ubyło 54 ludzi, czyli prawie

nek i wszystko, co było potrzebne do

nią, padła pierwsza mordercza sal-

40% składu. Okazało się jednak, ku

żołnierskiego życia. Szwoleżerowie

wa, która jednak nie załamała ataku.

ogromnemu zdumieniu wszystkich,

nie wzięli udziału w wojnie pruskiej,

Fala jeźdźców nie zatrzymała się na-

że zabitych jest jedynie 18 osób.

ponieważ nie zdążono sformować puł-

wet na chwilę, przelatując nad arma-

Inni, lżej lub ciężej ranni, powrócili

ku. Szwoleżerów gwardii przeniesiono

tami i tnąc kanonierów hiszpańskich

do szeregu.

więc pod Paryż, do Chantilly. Zebrało

w przelocie. Kozietulski, pod którym

Zaraz po bitwie Polacy byli wy-

się tam około tysiąca żołnierzy i podofi-

padł koń, został na miejscu, lekko

chwalani za odwagę, za brawurę, za

cerów i czterdziestu oficerów. Dowodził

tylko kontuzjowany. Na pozycję wyj-

umiejętne podejście wroga i wyko-

pułkiem pułkownik Wincenty Krasiński.

ściową za mostkiem wrócił pieszo

rzystanie jego słabych miejsc. Jed-

W 1808 roku pułk zaczęto przerzucać

jako jeden z pierwszych.

nak im więcej czasu mijało od bitwy,

do Hiszpanii.

W mniej niż dwie minuty po zdo-

zaczęły pojawiać się wersje, że to

W maju tegoż roku Napoleon

byciu pierwszej, szwoleżerowie dotarli

francuski generał Montburn popro-

przymusił króla Hiszpanii Karola IV

do drugiej baterii. Dzięki piorunującej

wadził żołnierzy i on opracował całą

i jego syna Ferdynanda do zrzecze-

szarży, artylerzyści z drugiej baterii

walkę i doprowadził do otwarcia Na-

nia się tronu. Miał w planach zawład-

nie zdążyli zadać wielkich strat Po-

poleonowi drogi na Madryt.

nięcie całej Europy – od Portugalii

lakom i zaraz padli pod ich szablami.

Ostatnie badania dokumentów,

po Niemen. Dalej już była Rosja.

Dalej, po kolejnym zakręcie, szwo-

dotyczących kampanii hiszpańskiej

Nie przewidział jednak, że naród

leżerowie wpadli na trzecią baterię,

w archiwach francuskich, dowodzą

hiszpański nie pogodzi się z decyzją

obsługa armat miała dużo czasu, aby

ciekawych rzeczy. Okazuje się, że

swego monarchy i wywoła powsta-

wycelować i odpalić. Tu zginął por.

Napoleon, jako wielki strateg, orien-

nie. I tak Polacy, którzy sami przez

Krzyżanowski. Jednak mimo pono-

tował się w niemożliwości zdobycia

lata walczyli o odzyskanie niepod-

szonych strat, zarówno od ostrzału

wąwozu i nie miał zamiaru zdobywa-

ległości, zostali wykorzystani, żeby

artyleryjskiego, jak i karabinowego

nia go w pierwszym starciu. Podob-

zdusić dążenia innych.

(zwłaszcza z prawej flanki), impet

no wydał rozkaz zdobycia pierwszej

Osadzony na tronie hiszpańskim,

ataku był tak duży, że zmiótł obronę

baterii dział, w celu wykorzystania

brat Napoleona Józef Bonaparte

i działa się już nie odezwały.

jej jako przyczółka do dalszej bitwy.

zmuszony był opuścić Madryt, po

Przed szwoleżerami został ostat-

Czy polscy szwoleżerowie źle zrozu-

porażkach wojsk francuskich w wal-

ni fragment drogi, biegnącej lekkim

mieli rozkaz, czy postanowili iść za

kach z powstańcami. Napoleon ru-

łukiem w prawo i wznoszącej się

ciosem, gdy zobaczyli, że tak łatwo

szył do Hiszpanii – najkrótszą drogą

coraz bardziej stromo, gdzie dogonił

zdobyli pierwszą baterię, dziś już się

na Madryt. W paśmie Sierra de Gu-

(i przegonił z częścią plutonu) kole-

nie dowiemy.

adarrama jedynym przejściem była

gów Niegolewski. Tu najwięcej było

Najnowsze ustalenia weryfikują

Wzięcie jeńca na przełęczy. Juliusz Kossak

przełęcz Somosierra. 30 listopada

hiszpańskich piechurów, stojących

opisy bitwy. W akcji wzięło udział oko-

czątkowo wysłał tam oddział francu-

Generał Montbrun, doświadczo-

wojska francuskie stanęły u jej wy-

kilkanaście kroków od drogi i strze-

ło 200 szwoleżerów. Inaczej wyglą-

skich strzelców konnych i piechotę z

ny kawalerzysta, zorientowawszy się

lotu. Tak opisuje ją kronikarz I Pułku

lających nieustannie do polskich

dało uzbrojenie hiszpańskich baterii.

działami. Zostali oni zasypani ogniem

w sytuacji, zawrócił do stojącego pół

Szwoleżerów Gwardii Józef Załuski:

szwoleżerów. Polacy zdołali zdobyć

Pierwsze trzy miały po dwa, a nie jak

powstańców (około 4 pocisków ar-

kilometra w tyle cesarza i zameldo-

„Droga zwężona w tym wąwozie wiła

czwartą baterię, ale była ich już tylko

mówiono cztery działa. Były to lekkie

matnich i 400 karabinowych na minu-

wał, że szarża wprost na armaty jest

się na pochyłości między skałami, ob-

garstka. Niegolewski padł przygnie-

– czterofuntowe armaty (waga poci-

tę). Francuzi wycofali się ze stratami.

niemożliwa, w czym poparł go szef

sadzonymi piechotą, a na czterech jej

ciony zabitym koniem i zaraz podbie-

sku około 2 kg). Ale przy umiejętnym

Napoleon z rozkazem ataku wysłał do

sztabu armii, marszałek Berthier, ale

zakrętach stało po cztery działa, które

gło do niego kilku Hiszpanów, kłując

kierowaniu ogniem nawet z tych dział,

szwoleżerów generała Montburna.

zniecierpliwiony Napoleon odpowie-

ją ostrzeliwały we wszystkich jej kie-

go bagnetami oraz strzelając z ka-

szarża musiała by się załamać.

Z boku drogi ustawiły się 3. kom-

dział: „Zostawcie to Polakom!” (fr.

runkach”. Wysokość 1444 metry nad

rabinów, przyłożywszy wyloty luf do

Jak by tam nie było, nic nie

pania kpt. Jana Dziewanowskiego, a

Laissez faire aux Polonais!) i kazał

poziomem morza, pięć kilometrów

jego czapki, co w rezultacie osłabiło

umniejsza bohaterstwa i poświęcenia

za nią 7. kompania kpt. Piotra Kra-

adiutantowi, mjr. de Ségur, zawieźć

wąwozu przy różnicy wzniesień 300

impet kul i pozwoliło mu przeżyć.

uczestników bitwy o wąwóz Somo-

sińskiego, plutony prowadzili: por.

ponownie rozkaz Polakom. Ségur

metrów, skały, kręta droga, wszędzie

W tej samej niemal chwili, do nie-

sierry. To, że dokonali tego polscy

Stefan Krzyżanowski, ppor. Gracjan

nie tylko dostarczył rozkaz, ale sam

skalne ułamki i głazy. W normalnych

dobitków oddziału szturmowego dołą-

szwoleżerowie raz jeszcze dowodzi,

Rowicki, Ignacy Rudowski i Bene-

przyłączył się do szarży.

warunkach przejście wojsk tą drogą,

czyli francuscy strzelcy konni, wysłani

że nawet tam, gdzie zawodzą pla-

dykt Zielonka. Kolumnę zamykał por.

Na  komendę  Kozietulskiego:

bez długotrwałego zdobywania po-

przez Napoleona, który z uwagą śle-

ny strategiczne „Polak potrafi”. Nie

Wincenty Szeptycki. Dla większości

„Naprzód! Niech żyje cesarz!”, szwo-

zycji nieprzyjaciela, było niemożliwe.

dził przebieg szarży oraz piechota,

pierwszy to i nie ostatni raz, wspo-

z nich miała to być pierwsza w życiu

leżerowie z obnażonymi szablami

Mówili o tym Napoleonowi jego gene-

na widok której Hiszpanie zaczęli się

minając chociażby Lenino czy Monte

prawdziwa bitwa.

ruszyli galopem, przechodzącym

rałowie na wszystkich naradach. Po-

cofać, a w końcu w popłochu uciekać.

Cassino.