21

Kurier Galicyjski * 30 lipca – 16 sierpnia 2010

Wojaże po ormiańsku

naszym oczom jest rakieta, potem

czołg, wielka Matka Armenia z mie-

czem w ręce, a u jej boków dwie arma-

ty… Wszystko to skierowane w stronę

okrutnie przytłacza. Władze ormiań-

majaczącego na horyzoncie Ara-

skie, budując nowy Erewan, praw-

ratu, w stronę Turcji. Jest niedzielny

dopodobnie chciały na siłę wręcz

słoneczny poranek, nasza marszrutka

udowodnić wszystkim dokoła jaką

rusza do Devinu, jednak my wyskaku-

potęgą stała się Armenia. – Wreszcie

jemy w połowie drogi, by po przejściu

zaczyna wszystko się rozwijać, ludzie

paru kilometrów ujrzeć wspaniały

w stolicy mogą dostać pracę, mamy

monastyr Khor Virap z VI wieku na tle

światło, wodę i gaz! Nie to, co w la-

ośnieżonego, majestatycznego Ara-

tach 90., kiedy w piecach paliliśmy

JOANNA DEMCIO

ratu, świętej góry Armenii, znajdującej

książkami, bo już i drewna nie było.

tekst i zdjęcia

się już po stronie tureckiej…

Zresztą, popatrz jak piękny jest nasz

Kiedy spojrzymy na herb Armenii,

Erewan, zupełnie nowy! – zachwyca

Droga z Gruzji do Armenii

zobaczymy w samym jego środku

się Razmik, student weterynarii. Jego

jest przygodą samą w sobie.

górę Ararat – właśnie to jest dla mnie

zdanie całkowicie podziela 52-letnia

Marszrutka pędzi przez gór-

symbolem zagmatwanej sytuacji tego

Luda, była właścicielka sklepu meblo-

skie urwiska, które oczywi-

Ararat

państwa. Wspaniały kraj, gościnni

wego, pomimo tego, że PKB w kraju

ście wywierają niezapomnia-

ne wrażenia, ale które rów-

nież sprawiają, że człowiek

zaczyna się cały kurczyć w

sobie ze strachu – kierowca

z prędkością 80 km na godzi-

nę stara się ominąć milion

dziur na drodze, trzymając w

jednej ręce papierosa, a dru-

gą obierając mandarynkę.

W takim roztrzęsionym sta-

nie dojeżdża się w końcu do

pierwszego przygranicznego

miasta w Armenii.

W Stepanavanie można napawać

się cudnymi górami, kanionami, świe-

żym powietrzem i czystą wodą. I gdy-

by spędziło się tam jedynie dwa dni, na

tym wrażenia by się zakończyły. Jednak

tydzień w tej miejscowości sprawia, że

Monastyr Khor Virap

się zaczyna zauważać znacznie więcej

– przygnębiające są te widoki wciąż

coś dorobi, a ja tyle co zrobię cza-

zostawiając swojego klienta samemu

zamieszkałych zardzewiałych baraków

sami fryzurę paru sąsiadkom, po

sobie, oddalili się w nieznane. Ale jak

z lat 70. na obrzeżach miasta, chatek

tym nieszczęsnym 88 roku wszystko

to przeważnie bywa – klient miał rację

z dachem łatanym blaszanymi pusz-

się posypało – żali mi się żona Tato-

– nie była to Ameryka, tylko Armenia.

kami, śmietniska, urządzonego na

sa. Ich rodzina miała tak naprawdę

Takim oto sposobem, Giumri wzboga-

chodniku praktycznie w centrum mia-

szczęście – jako jednym z niewielu

ciło się o jednego Murzyna. Miał on

sta, a wizyta w szkole dla dzieci spe-

udało się przetrwać trzęsienie ziemi

jednak szczęście – brat burmistrza

cjalnej troski z najuboższych rodzin

z dachem nad głową. Był 7 grudnia

zaopiekował się nim, przygarnął do

już tylko dopełnia tego „krajobrazu”.

1988 roku, minęło 41 minut po go-

siebie i załatwił pracę w miejscowej

Bo jak to po „Rozpadzie”, wszystko

dzinie 11, kiedy w Armenii ziemia za-

restauracji. Obecnie przybysz ocze-

się rozpadło – w czasie Związku Ra-

drżała z siłą 7 stopni w skali Richtera,

kuje na obywatelstwo ormiańskie, ob-

dzieckiego, miasto jakoś sobie radzi-

potem wstrząsy jeszcze parę razy

sługując w restauracji o egzotycznej

Ruiny po trzęsieniu ziemi w Gyumri

ło, kilka fabryk i ludzie mieli i pracę, i

się powtórzyły, a potem już tylko

nazwie „Oaza”.

pieniądze. Teraz jednak powszechne

liczenie zmarłych – było ich 50 tys.

Jadąc z Giumri do Asztaraku,

na osobę wynosi ponad 2 tys. dola-

ludzie i niezwykła historia, obfitują-

bezrobocie stawia ludzi w koszmar-

i szacowanie zniszczeń, które są do

można gołym okiem zauważyć, jak

rów, a cała gospodarka jest niezwykle

ca niestety w tragiczne wydarzenia.

nym położeniu, zarabiają właściwie

tej pory widoczne jak na dłoni. Prze-

co raz wyraźniej zmienia się krajo-

uzależniona od rosyjskiej. Armenia

Ciągłe podboje przez potężniejszych

tylko ci, którzy wyjeżdżają do Rosji.

chadzając się ulicami Giumri, jednego

braz – z każdym kilometrem ubywa

nie tylko manifestuje swój rozwój

sąsiadów, rzeź Ormian z początku

To jest właśnie głównym powodem

z największych miast w Armenii, ma

zieleni, zjawia się natomiast więcej

ekonomiczny, ale również potęgę

XX wieku, potem Związek Radziecki,

tego, że w latach 1991 – 2001 z kraju

się nieodparte wrażenie, że miasto do

surowych skał, osadzonych na pu-

wojskową. Każdy chłopak po ukoń-

a po rozpadzie – lata stagnacji i ko-

wyjechało 800 tys. Ormian (Armenia

tej pory odczuwa niewiarygodne stra-

styni, jednym słowem da się odczuć,

czeniu szkoły jest zobowiązany do

lejnych konfliktów zbrojnych: „Odcię-

liczy sobie jedynie nieco ponad 3 mln

ty – nawet jeśli gdzieś zjawia się nowy

że zbliżamy się bardziej do tureckich

odbycia dwuletniej służby wojskowej.

ci od świata. Dookoła same nieprzy-

mieszkańców, z tego 2 mln żyje w

budynek, to zaraz obok kolejny leży

klimatów. Dlaczego Asztarak? – z po-

Ormiańska armia liczy sobie około

jazne państwa. Samoloty nie latały,

stolicy). Stepanavan mimo wszystko

w gruzach. Tak idąc ciemnymi ulica-

wodu monastyrów, znajdujących się

60 tys. żołnierzy i oficerów, a do tego

bo nie było do nich paliwa. Paliwa nie

jakoś funkcjonuje, coraz bardziej sta-

mi, znowu dochodzę do domu Tatosa,

w pobliskiej wsi Mughni. Wspinając

dochodzą rosyjskie wojska, pilnujące

było i nie miało być, bo nie było go jak

wiając na turystów – oddalona o 4 km

byłego sportowca, w którym cały czas

się po wyboistej drodze i osłaniając

granic z Iranem i Turcją.

sprowadzić. Jedna linia kolejowa pro-

forteca z X wieku Lori Berd robi niesa-

przesiaduje mnóstwo obcokrajowców

się przed mokrym śniegiem, który

- Kult armii jest tu wręcz absur-

wadziła przez Gruzję, a tam toczyła

mowite wrażenie, a ogród botaniczny

– wolontariuszy. Pałaszując ormiań-

smaga nam twarze, dochodzimy do

dalny… W telewizji w kółko nadają

się wojna domowa. Druga przez Azer-

Dendropark, założony przez polskiego

skie dania, rozmawiamy o polityce,

pierwszego z nich – monastyr św.

reklamy, zachęcające do służby w

bejdżan, z którym Ormianie wojowali

inżyniera E. Leonowicza, zachwyca

ludziach, pieniądzach (jeden z naj-

Jerzego ostatecznego kształtu nabrał

wojsku, wszędzie można zobaczyć

o Górny Karabach. Nawet podróż

swoją kolekcją roślin zebranych z całe-

ważniejszych wątków podejmowa-

w XIV – XVII wieku, jednak pierwsza

plakaty z dzielnymi żołnierzami. Już

samochodem przez pograniczną pu-

go świata. – To prawda, ciężko jest tu

nych w Armenii), podczas rozmowy

kapliczka zjawiła się tu w VI w. po

nie wspomnę o tym, co tu się działo

stynię stawała się ryzykowna, bo na

zorganizować cokolwiek, ale co roku

Tatos opowiada nam całkiem ciekawą

przywiezieniu w to miejsce relikwii św.

podczas Narodowego Dnia Armii…

drodze zaczynali grasować rabusie.

zjeżdżają się do nas młodzi ludzie z

historię, która wydarzyła się w Giumri

Jerzego. Następny monastyr nie zro-

Z taką pompą świętują ten dzień, że

(…) Nie było prądu i też go nie mia-

Europy w ramach międzynarodowego

zupełnie niedawno, posłuchajcie:

bił już na mnie większego wrażenia –

chyba nawet Święta Bożego Naro-

ło być, bo całą energię sprowadzano

festiwalu kultury. W tym roku organizu-

Dwa lata temu, pewien biedny,

całkowicie odrestaurowany w środku,

dzenia i Sylwester przy tym bledną.

dotąd właśnie z Azerbejdżanu. Nie

jemy także event, poświęcony 200 – le-

uciemiężony człowiek z Zimbabwe,

nie miał już w sobie tego mistycyzmu.

Po pierwszym tygodniu, spędzonym

było także co liczyć na gaz. Ormia-

ciu Fryderyka Chopina – mówi mi Elia

stwierdził, że chce się wydostać z

Dlatego szybko ruszyliśmy w dalszą

w Giumri, miałam wrażenie, że na wo-

nie co prawda zapłacili Turkmenom

Simonian, ze stepanawańskiego działu

Afryki. Tak więc zapłacił odpowiednim

drogę, do kolejnego monastyru, znaj-

lontariat trafiłam do Korei Północnej –

za dostawy, ale gaz do nich nie do-

kultury. Mimo tych wszystkich atrakcji,

ludziom za przemyt swojej osoby do

dującego się w kolejnej wsi – tam z

Ania z Warszawy od kilku miesięcy

chodził, bo gazociąg też wiódł przez

nie ukrywam radości, kiedy mój pobyt

Kraju Możliwości – Ameryki. Kiedy

kolei – kompletna ruina, ale widok

pracuje w ormiańskim domu dziecka.

Azerbejdżan i Gruzję” (cytat z książki

w Stepanavanie dobiega końca i mimo

dotarł do celu okazało się, że USA też

zapierający dech w piersi – Hovhan-

Gdy tak stoi się na głównym placu

W. Jagielskiego „Dobre miejsce do

zamieci śnieżnej marszrutka rusza

mogą być obfite w śnieg i wyglądać

navank wbudowany w XIII wieku, na

w Erewaniu i zadrze się głowę nieco

umierania”).

w stronę Giumri.

szaro i ponuro, a nie tego się spodzie-

przedzie z wieżą z VI, stoi na krawę-

do góry, można dopatrzeć się na jed-

Dlatego nie dziwię się entuzja-

Popijam herbatę w mieszkaniu

wał biedny człowiek, więc zaczął się

dzi urwiska, z rwącą rzeką u dołu.

nym ze wzgórz pomnik Matki Armenii

zmowi Razmika czy Ludy. Nowa sto-

Tatosa i widzę okropne zacieki na

wykłócać z panami od przetranspor-

Erewan – to już z kolei zupełnie

– bez zastanowienia ruszamy w tę

lica znaczy tyle samo, co nowe życie,

suficie, paskudne pęknięcia w paru

towywania, oni jednak byli nieprzejed-

inny świat – błądząc niekończącymi

stronę. Mijając wesołe miasteczko,

lepsze życie.

kątach. – Ciągle pieniędzy brakuje

nani – twardo udowadniali, że stąpają

się ulicami, dokoła widzi się jedynie

pierwszą rzeczą, która ukazuje się

na remont, mąż gdzieś tam czasami

po amerykańskiej ziemi, po czym

nowe, wielkie budownictwo, które

kG