23

Kurier Galicyjski * 30 lipca – 16 sierpnia 2010

LWoWskie proFanum

JOANNA DEMCIO

tekst i zdjęcia

przynajmniej wynika z opowiadania

Opisy Lwowa zaczynają się

Mayena. Pewnego razu siedząc w tej

przeważnie z tej samej nuty –

knajpce przy Wałach, zwrócił uwagę

wspaniała architektura, aż trzy

na dziwnych dżentelmenów przy stoli-

katedry, wybitni mieszkańcy,

ku obok – „barczysty brunet o brutalnej

kosmopolityzm i mieszanka

twarzy, elegancki grubas w pepitowym

narodowościowa. Dzisiaj bę-

ubraniu i wylizany, wymokły młodzie-

dzie o tym, co łączy te wszyst-

niec. Milczą, a jednak ma się wrażenie,

kie wątki. Jednak na bok od-

że konferują ze sobą. (…) Milcząca trój-

stawimy sacrum i skupimy się

ka skończyła swą niemą konferencję

na profanum – lwowskich ka-

i wtedy stała się rzecz niezwykła. Brutal

wiarniach mianowicie. No bo

sięgnął do kieszeni i wydobył z niej po-

tak – Żydzi, katolicy i prawo-

tężny plik banknotów: dwudziestozłotó-

sławni być może i się modlili w

wek, pięćdziesiątek i setek, owiniętych

różnych domach modlitwy, ale

grubą warstwą banknotów pięćsetzło-

czas spędzali razem, zbierając

towych! (…) Kiedy snułem podejrze-

się w knajpce, a wielcy tego

nia, kim ci dżentelmeni mogą być,

miasta kuli swe talenty przy

usłyszałem nagle gwar w sąsiednim

koniaku i kawie właśnie.

„W kawiarnianych mrokach żyją

pokoju karcianym. Liczna grupa ludzi,

całe grupy ludzi, tworząc charakte-

stojąc, otaczała kołem jeden ze sto-

rystyczną i specjalną publiczność,

lików. Patrzyli jeden drugiemu przez

żądną ruchu nerwowego i oddechu

ramię i w pewnym momencie rzucili

Europy, co wionie ze szpalt zadru-

się wszyscy jak oparzeni, podnosząc

kowanej bibuły, spragnioną plotek

krzyk i wszczynając dyskusję, która

wielkiego miasta, a przede wszystkim

rychło przeszła w kłótnię, grożąc, że

życia błyskotliwego, na falach drga-

lada chwila zamieni się w bójkę. Za-

jącego światła, w arabeskach dymu,

pewne hazard, pomyślałem – bakarat;

wśród nawoływań kelnerów.” – pisał

a siedzący przy stole bankier wyrzucił

w 1910 r. Franciszek Jaworski w swo-

pewnie w dwóch kartach dziesiątkę.

im „Kawiarnianym dymie”. Ten bywa-

Stąd ta emocja. Ale skoro po chwili

Żydowska knajpa „Pod złotą różą”

lec „Cafe Monopol” wiedział, co mówi.

stojący zaczęli się rozchodzić, ujrza-

Urok każdego lokalu zawsze opierał

łem na stole, ku memu zdumieniu,

nia, odpowiedział: „Nie będę czyścił

się na swojej klienteli, o czym, zdaje

miast talii kart – szachownicę. I wstyd

kapelusza złodziejowi”.

się, ostatnio zapomniano. Gdy wróci-

mi się zrobiło mej podejrzliwości…”

Podobną atmosferę co w „Szkoc-

łam do Lwowa po dłuższej nieobec-

„Carlton”, pomimo, że usytuowa-

kiej”, bo równie ponadnarodową, ponad

ności, koleżanka zabrała mnie na wy-

ny na Wałach, nie był typową dla tej

wyznaniową i ponad polityczną, można

cieczkę… po knajpach. Przechodzi-

lokalizacji kawiarnią. To, co łączyło de

było znaleźć w „Atlasie” pod 45 nume-

łyśmy od Domu Legend do Gazowej

la Paix, Wiedeńską Imperial, Cariton

rem na Rynku. Było to miejsce artystów,

Lampy, od Loży Masonów do Lewego

i Grand, to sytuacja pod pomnikiem

ekscentryków, rewolucjonistów i cy-

Brzegu, a buzia otwierała mi się coraz

Sobieskiego, gdzie biło serce spo-

ganerii – wszyscy żyli tu zgodnie. W

szerzej. To nie były zwykłe knajpki,

łeczności kupieckiej. Mayen najbar-

środku znajdowało się pięć sal – Biała,

tylko po mistrzowsku zaaranżowane

dziej upodobał sobie de la Paix, przede

Beczkowa, Szara, Zielona i Artystycz-

muzea. I tu leży pies pogrzebany…

wszystkim ze względu na widok z okna

na. W Beczkowej siadał okrakiem na

Owszem – imitacja uduchowionego,

na ulicę Kurkową. „Na ogół jednak nie

beczkach Jan Kasprowicz z Brunem

specyficznego i raczej przedwojenne-

mają stoliki przy oknach większego

Schulzem i popijał trunki z kubków przy-

go Lwowa jest wręcz genialna, cze-

powodzenia od stołów, położonych w

mocowanych łańcuszkami do ścian. W

goś takiego nawet Kraków i Wiedeń

głębi sali. Wszak mało który z gości

Białej przesiadywali miłośnicy wódki

może nam pozazdrościć, ale… imita-

„de la Paix” ma czas i cierpliwość na

i kiełbasy, w Szarej – nalewek i mięs, w

cja pozostaje jedynie imitacją. Kiedy

zachwycanie się pięknymi widokami.

Zielonej – malarze. W „Atlasie” ściany

siedzę w Kryjówce w niesamowitej

Przychodzą na gazety, na kawę albo –

były ozdobione karykaturami i wiersza-

partyzanckiej atmosferze, otoczona

najczęściej – w poszukiwaniu interesu.

mi, nie rzadko złośliwymi opisującymi

całą artylerią, jedyną rzeczą, która

Do tego celu zaś trzeba przede wszyst-

znanych gości. Tutaj poglądy zostawia-

nie daje mi spokoju, to grupy prze-

kim być widzianym i widzieć: nie piękne

no za progiem – stoły endecki i niemiec-

wijających się przez lokal turystów,

widoczki, tylko innych gości, interesan-

ki koegzystowały ze sobą. A nowym

robiących sobie pamiątkowe zdjęcia

tów. Trzeba być do lokalu zwróconym

gościom przedstawiano skrupulatnie

przy każdym kałasznikowie. Już nie

en face, a nie kokietować profilem.

spisany regulamin kawiarni:

wspomnę o tym, że aby się wbić do

Kanapki pod oknami w de la Paix, po

1. Goście, którzy przypadkowo,

jednej z popularnych knajp, należy

dwie naprzeciw siebie przy każdym

przez pomyłkę, rachunek gotówką

albo ubiec z rezerwacją gości z Kijo-

stoliku, zwrócone zaś, wedle miłego,

płacą, mają 100% opustu.

wa, albo wpadać w poniedziałkowe

starego wiedeńskiego sposobu, bokiem

2. Po wymówieniu kredyty – po-

południa. A przecież „kawiarnia to

do sali, na wpół do ulicy. Tak siadywali w

trawy i trunki będą podawane tylko

spotkanie, którego się sobie nie wy-

oknach sławnej „Cafe – Fenstergucker”

po złożeniu zastawu (zegarek, palto

znacza, ale na które się przychodzi”.

oficerowie i eleganci, obserwując przez

– nie koniecznie swoje własne).

Aby lepiej zrozumieć o co mi cho-

szyby ruch uliczny. Ciałem byli w lokalu,

3. Firma, jeżeli gość pozostawał

dzi, należy zapoznać się z tą lwowską

duchem na ulicy”.

W tym budynku mieściła się słynna kawiarnia „Szkocka”

w lokalu przez godzinę, odpowiada

kawiarnianą rzeczywistością sprzed

Tak,… kawiarnie lwowskie tętniły

za jego zęby, kapelusz, torbę, laskę

lat.

życiem wielkiego miasta. To, co najlep-

i ewentualnie kochankę.

Tak jak ja obecnie znalazłam coś

sze i najciekawsze we Lwowie przeno-

blatach świetnie służyły za tablice –

dłuższy czas w lokalu, w którym nie

4. Za nazywanie lokalu mordow-

do „wytknięcia” współczesnym właści-

siło się do lokalu. Jednak na wszyst-

wiecznie pokryte liczbami i wykresa-

urządzenie, ale atmosfera jest inte-

nią gospodarz bezwarunkowo wdraża

cielom lokali, tak samo w 1934 roku

ko trzeba czasu, przecież jeszcze na

mi były notorycznie wyklinane przez

gralną częścią środowiska i zbyt mało

kroki sądowe.

pewien żurnalista wypominał grze-

początku lat 90 można było przejść

sprzątaczkę (pod jej ścierką zniknęła

sensytywni, by tę atmosferę wytwo-

„Atlas”, choć i przetrzymywał „czas

chy ówczesnym „kawiarzom”. Otóż

się jedynie do „Krówki” na Kopernika

nie jedna nowa teoria matematycz-

rzyć i odczuć – nie są bywalcami ka-

od czasu” młodzież lewicową, mordow-

zlwowianizowane życie wiedeńskie

(pyszne ciasta i ogromne akwarium)

na). Matematycy zbierali się w ka-

wiarnianymi (…)”.

nią zdecydowanie nie był. Tym określe-

w pewnym momencie zaczęło ulegać

i całkowicie radzieckiej w wystroju

wiarni przeważnie między godziną

Prawdziwymi lokal patriotami mo-

niem już mógł się raczej cieszyć lokal

zwyczajom warszawskim, prym pod

spelunki naprzeciwko katedry, która

17 a 19, wypijając hektolitry kawy i

gła natomiast się poszczycić „Szkocka”

„Pod Gwiazdką” na ulicy Łyczakowskiej,

tym względem ponoć wiodła kawiar-

przeżywała oblężenia w niedzielne

koniaku i wypalając setki papierosów,

przy ul. Akademickiej, klienci nie tylko

w którym to właśnie się zbierali młodzi

nia „George”.

popołudnia (starsi lwowiacy wiedzą

pracowali po kilkanaście godzin, po-

wierni, ale i najróżniejszego pokroju

rewolucjoniści,  lewicowi  inteligenci,

„Aby zrozumieć, co to jest typowa

o czym mówię). Teraz, na każdym

noć najdłuższa sesja trwała 117 go-

– zakochane pary, stare plotkarki,

ukraińscy literaci z kół lewicowych, ale

kawiarnia warszawska, trzeba sobie

kroku wpadamy na kolejną knajpkę

dzin. Oczywiście na pracy ich świat

samotni czytelnicy gazet, bilardzi-

ponoć także konspiratorzy, działacze

przede wszystkim uprzytomnić, że do

i ogródek, Lwów znowu dzięki temu

kawiarniany się nie kończył, poczucie

ści, żydowska inteligencja, studen-

zdelegalizowanej KPZU i członkowie

niedawna jeszcze w całej Warszawie

odżył. Jednak należy pamiętać o tym,

humoru w tym środowisku było dość

ci z pobliskiego akademiku. Jednak

organizacji bojowych. Tak więc było

w ogóle ani jednej kawiarni nie było”,

że kawiarnia to nie tylko stoły, krzesła

znane. Jedna z historii opowiada

o pewnych bywalcach Szkockiej

tam ekscytująco, czasami strasznie, ale

pisze Józef Mayen w „Gawędach

czy trunki, kawiarnia to profesor, lite-

sytuację docenta matematyki Uni-

grzechem byłoby nie wspomnieć

przede wszystkim wesoło. Bo właśnie

o Lwowskich Kawiarniach”. Warszaw-

rat, kupiec, student, hazardzista i re-

wersytetu Lwowskiego, Hermana

dokładniej. O Banachu, Steinhausie,

„Pod Gwiazdką” serwowano „nagan”

skie imitacje wiedeńskich kawiarni były

wolucjonista. Jedynie w takim wypad-

Auerbacha: kupił on sobie wiosną

Kaczmarzu i innych matematykach

spirytus pieprzowy z dodatkiem in-

wyjątkowo nieudane przede wszyst-

ku lwowskie kawiarnie nie tylko będą

nowy kapelusz, ale wkrótce ktoś

mianowicie.

grediencji, tylko Swystunowi, właści-

kim ze względu na… tryb życia miesz-

kolorowe, ale też i zaczną oddychać.

mu go zabrał z kawiarni, zostawia-

Dlaczego akurat „Szkocką” upodo-

cielowi lokalu, znanymi. Mówiono, że

kańców stolicy. (…) „zbyt aktywni, by

jąc na wieszaku znacznie gorszy.

bali sobie – nie wiadomo. Być może

zwalał z nóg po pierwszym strzale.

godzinami zatopić się w lekturę pism

Artykuł ten pisałam częściowo w

Auerbach nosił ten podrzucony

przez to, że nigdy nie było tam zbyt

„Podejrzane” towarzystwo zbie-

lub pogrążyć się w zadumę, zbytnio

Déjà vu, stolik przy oknie po lewej

kapelusz, nigdy go nie czyszcząc,

tłoczno, być może ze względu na wy-

rało się też w „Cafe Carlton”, tak

goniący za blichtrem, by móc spędzać

stronie.

spytany o powód takiego zachowa-

strój – małe stoliki o marmurowych