24

świątynie lwowskie

30 lipca – 16 sierpnia 2010 * Kurier Galicyjski

ormiańskie kościoŁy podzamcza

JURIJ SMIRNOW

tekst i zdjęcia

W pierwszych wiekach ist-

nienia Lwowa, pod Wzgórzem

Wysokiego Zamku, na terenie

dawnego książęcego miasta,

Ormianie zbudowali kilka nie-

wielkich świątyń, a mianowi-

cie kościoły św. Anny i św.

ściół św. Jana Chrzciciela należał do

Jakuba z Nissibis z klaszto-

Ormian-unitów do roku 1396, lecz

rem żeńskim. Są usytuowane

posiadłości ormiańskich kupców i rze-

pomiędzy  najważniejszymi

mieślników dookoła świątyni istniały

świątyniami prawosławnymi

o wiele dłużej. Po roku 1396 o Ormia-

– św. Onufrego, św. Praksewii

nach-unitach we Lwowie już nic nie

Piatnyci i św. Mikołaja, a pała-

słychać. Prof. K. Stopka przypuszcza,

cem książęcym na Wysokim

że prawie wszyscy oni byli przyby-

Zamku, co świadczyło o dużym

szami, uciekinierami z Armenii i dość

znaczeniu kolonii ormiańskiej

szybko asymilowali się w środowisku

w owych czasach we Lwowie.

Kościół ormiański Św. Anny był

dominikańskich mnichów, przyjmując

jedną z najstarszych świątyń miasta.

obrządek łaciński.

Badacze historii Ormian lwowskich

Kościół św. Anny był budowlą

mówią o budowie pierwszej świątyni

obszerną, jednonawową, orientowa-

drewnianej w tym miejscu jeszcze w XII

ną częścią prezbiterium na północ-

Fasada dawnej kaplicy Benedyktynek ormiańskich p.w. Mat-

w. ksiądz Sadok Barącz, w swym dziele

ny wschód. Dookoła znajdował się

ki Boskiej Nieustającej Pomocy z 1897 roku, położonej w Pa-

pt. „Rys dziejów ormiańskich” (1869 r.),

duży ogród, zabudowania klasztorne

sieczańskim Lesie na łyczakowie

pisze: (…) „czasu, w którym Ormia-

i cmentarz. Wiadomości o wypo-

Dawny  kościół  ormiański

nie przybyli tu [do Lwowa], nie da się

sażeniu kościoła są bardzo skąpe.

p.w. Św. Krzyża przy ul. Za-

określić. Według ustnego podania, już

Możliwe, że właśnie z ołtarza tego

marstynowskiej  9.  Widok

w roku 1183 mieli oni kościół drew-

kościoła pochodzą dwa obrazy św.

od południowego zachodu

niany”. Badacz dziejów ormiańskich,

Ewangelistów Mateusza i Marka,

i apsyda od południowego

Czesław Lechicki, solidarnie z ks. S.

które znajdują się obecnie w mu-

wschodu

Barączem, podaje taką informację:

zeum narodowym we Lwowie.

„Ustna tradycja każe szukać we Lwo-

W 1623 r. pożar zniszczył prawie

swoich parafii prowadzili życie zakon-

wie początków kościoła ormiańskie-

całe przedmieście Krakowskie. Jego

ne. Bracia Bernatowicze ofiarowali

go pod wezwaniem św. Anny, już w

ofiarą padły również ormiańskie ko-

fundusze na utrzymanie przy kościele

1183 r., na ówczesnym przedmieściu

ścioły św. Jakuba i św. Anny, zwany

klasztoru i księdza.

Żółkiewskim [Podzamcze]. Był on

wtedy powszechnie klasztorem. Przez

W XIV w. spotykamy we Lwowie

pierwotnie drewniany, powtórnie zo-

pewien czas zabudowania kościelne

również Ormian unitów, ze zgroma-

stał odbudowany w 1240 r., a z cegły

stały opuszczone. 15 listopada 1654

dzenia Braci Unitów Świętego Grze-

i kamienia wymurowano go dopiero

r., pierwszy lwowski ormiańsko – ka-

gorza Oświeciciela. Sześciu z nich

w 1363 roku”. Biskup Franciszek Ksa-

tolicki arcybiskup Mikołaj Torosowicz

przybyło na Ruś z Krymu, Armenii

wery Zachariasiewicz był podobnego

(1627-1681), podpisał umowę z pro-

i ormiańskiego Królestwa w Cylicji.

zdania i w wydanych, w 1842 r., „Wia-

wizorami kościoła św. Anny, według

Między zakonnikami, wyznawcami

domościach o Ormianach w Polsce”

której poddali się oni razem z kilkoma

ortodoksyjnego ormiańskiego kościo-

zanotował, iż według ks. Zohraba:

mnichami pod jego władzę i uznali

ła Apostolskiego i Ormianami-unitami,

„były na cmentarzu, przy kościele

unię z Rzymem. Część zakonników,

istniały pewne nieporozumienia. Ks.

św. Anny, nagrobki z lat: 1130, 1184,

niechętnych zmianie obrządku, wy-

D. Kajetanowicz pisał, że katoliccy

1200, 1245”. Takie daty nie powinny

jechała ze Lwowa. W 1664 r. abp

unici „około roku 1370 zostali stąd

dziwić. Badania archeologiczne na te-

M. Torosowicz przekazał parafię pod

[klasztoru św. Anny] wypędzeni przez

renie dawnego Lwowa, jednoznacznie

opiekę ks. Szymona, jednak ten na-

Ormian schizmatyków (czyli przedsta-

świadczą o powstaniu miasta jeszcze

dal popierał wyznawców ormiańskie-

wicieli kościołaApostolskiego) i musieli

Obrazy ołtarzowe Św. Mateusz Ewangelista i Św. Marek Ewan-

w drugiej połowie XII wieku. Ormiań-

go kościoła Apostolskiego, a nawet

szukać przytułku duchowieństwa łaciń-

gelista z 1. ćwierci XVII wieku, pochodzące z jednego ze zniesio-

skie źródła wymieniają miasto pod

był posądzony o magię. Dlatego też

skiego”. Papież powierzył duchowną

nych kościołów ormiańskich (obecnie w Muzeum Narodowym)

nazwą „Ilof”. Przy kościele św. Anny

był wtrącony do więzienia, a po kilku

opiekę nad nimi ojcom dominikanom,

majątkiem  kościelnym  zarządzali

wspólnych proboszczów z kościołem

istniał też klasztor ormiański, organi-

tygodniach wygnany w Polski. No-

którzy odstąpili dla potrzeb Ormiań-

prowizorowie. „Za jego (ks. K. Berna-

św. Jakuba. Ostatnim z nich był zmar-

zowany według reguły św. Bazylego

wym proboszczem abp mianował ks.

skich Braci Unitów kościółek św. Jana

towicza) też czasów trwały w kościele

ły w 1783 r. ks. Benedykt Jaśkiewicz,

Wielkiego. Z tego powodu mnichów

Jakuba Marchiewicza, który otrzymał

Chrzciciela przy Starym Rynku obok

św. Anny obchody religijne podczas

archidiakon katedralny. Na cmentarzu

nazywano bazylianami podobnie, jak

święcenia kapłańskie już w nowym

cerkwi p.w. św. Mikołaja. W klaszto-

jubileuszu generalnego, nadanego

obok kościoła znajdowały się liczne

zakonników ruskich, którzy mieszkali

obrządku w Kolegium ojców Teaty-

rze przy kościele św. Jana Chrzciciela

przez Ojca Świętego Benedykta XIII,

nagrobki XVI - XVIII-wieczne, prze-

obok, przy cerkwi św. Onufrego. Do-

nów we Lwowie. Istnieją również wia-

osiadł wygnany z Kijowa ormiański

bullą z dnia 27 października 1727 r.

mieszczone później zostały na dzie-

okoła kościoła św. Anny zbudowano

domości, ze w klasztorze zostało też

unicki biskup Jakub. Od 1371 r. spra-

dla wszystkich Ormian, którzy do Unii

dziniec Katedry Ormiańskiej. Napisy

kilka domów murowanych lub drew-

kilku mnichów, którzy nie wyznawali

wował on jurysdykcję nad ormiańskimi

z kościołem rzymskim przystąpili”.

na tych płytach były tak i w języku or-

nianych, które należały do Ormian.

unii.

unitami całej Rusi. Znane jest również

Ks. S. Barącz pisał, że przez mno-

miańskim, jak i polskim. W roku 1784

W roku 1400 bracia Filip i Barnard

Nie zachowała się pełna lista księ-

imię ojca Jana „powołanego potem na

gie i sowite legata „czynione przez

rząd austriacki w trakcie reform ko-

Bernatowicze, zbudowali w 30 me-

ży, pełniących posługę duszpasterską

tę stolicę w roku 1396”. Wiadomości

zamożnych Ormian , posiadał kościół

ścielnych (t. z. józefińskich) postano-

trach od cerkwi św. Onufrego, kaplicę

przy kościele św. Anny. Następne

o Ormianach-unitach można znaleźć

św. Anny znaczne kapitały fundacyj-

wił likwidować kościół św. Anny razem

p.w. św. Jakuba (Akopa) z Nissibis.

wiadomości mamy dopiero z wieku

w kronikach jeszcze z roku 1200.

ne w gotówce i w drogich sprzętach

z klasztorem. 5 kwietnia, tego z roku,

Zbudowano też tam mały klasztor, w

XVIII. Krajoznawca Antoni Schneider

Historyk i heraldyk XVIII wieku, ks.

kościelnych”. O tym też wspomina

podpisano odpowiedni dekret guber-

którym osiedlili się ormiańscy mnisi,

w „Encyklopedii do Krajoznawstwa

Niesiecki pisał, iż „mieli franciszkanie

prof. Iwan Krypiakewycz. Prowizorów

nium i kościół został zamknięty. Or-

reguły św. Antoniego Pustelnika, zwa-

Galicji” pisze, że w 1723 r. probosz-

[we Lwowie] Ormianom około 1200 r.

obierano wśród najbogatszych i do-

mianie lwowscy obawiali się, że wła-

ni także antonianami. Do zgromadze-

czem był zasłużony dla archidiecezji

odstąpić jedną kaplicę św. Walentego

stojnych parafian.

dze zaborcze skonfiskują drogi sprzęt

nia tego wstępowali owdowiali kapła-

lwowskiej, ksiądz Krzysztof Bernato-

(w swoim kościele), która nazwana

W XVIII w. kościół św. Anny miał

kościelny, cenne wrota oraz kosztow-

ni ormiańscy, którzy po opuszczeniu

wicz, protonotariusz apostolski, lecz

została od tej pory ormiańską”. Ko-