rozmowy kuriera

20

17 – 30 sierpnia 2010 * Kurier Galicyjski

tragedia. Przekładaliśmy stosy już

bez mieszkania, jedzenia, z dala od

który nakazywałby im przerwanie

latach wojny znalazłem się w nor-

czy przyziemnych, po to,

gnijących ciał aby odszukać bliskich.

wszelkiej cywilizacji. Wielu stamtąd

ssania ludzkiej krwi, gdy były syte,

malnym kraju. Ludzie bezpiecznie

aby mieć walutę.

Kilka dni później hitlerowcy w nocy,

nie wróciło, szczególnie starszych.

więc zdarzały się przypadki, że wszy

Już w czasie wojny chemiczna

się bawią, cieszą. Duńczycy mieli

ukradkiem, aresztowali 25 wybitnych

Reszta, uratowana przez Armię An-

pękały z przekarmienia.

wiedza mi się przydała – robiłem „sa-

wspaniałe laboratoria. Wtedy nawią-

polskich profesorów Uniwersytetu,

dersa, rozproszyła się po całym świe-

mogonkę”, ale bardzo wysokiej klasy.

załem kontakty z szeregiem profeso-

- W maju 1944 roku wyje-

Politechniki i Akademii Handlu Zagra-

cie. Lwów ich stracił. Dobrze to opisa-

Zbierało się stare butelki, myło i nale-

rów, również z prof. Winge z Carls-

chał Pan do centralnej Polski

nicznego oraz 20 członków ich rodzin

ła Ola Watowa w książce „Wszystko

wało mój alkohol, który służył mi jako

berg Laboratory. Chciałem u niego

– do Końskich, a po wyzwo-

i domowników i po kilkugodzinnym bru-

co najważniejsze”, według której zo-

uniwersalna waluta.

w przyszłości popracować, on się

leniu Wybrzeża, w maju 1945

talnym przesłuchaniu w Bursie Abra-

stał też nakręcony film.

zgodził. Asystent – profesor Haakon

roku trafił Pan do Sopotu.

- Potem Pan nostryfikował

- W Końskich u stryja zatrzyma-

hamowiczów rozstrzelali ich w jarach

Następnie na rowerze, skrótem

Nord zakochał się w jednej z polskich

dyplom w Gliwicach. Było to

ła się moja rodzina po opuszczeniu

Wzgórz Wuleckich. Aresztowano także

obok Ossolineum pędziłem na Poli-

studentek. Chcieliśmy się wymienić

formalne uznanie, z pieczęcią

Lwowa. Tam też ja dojechałem w maju

mego wykładowcę z Politechniki, prof.

technikę, stamtąd zaś wracałem na

– ja miałem zostać w Danii, on miał

Politechniki Śląskiej, że ukoń-

1944 r. i podjąłem pracę w laborato-

geometrii wykreślnej, pięciokrotnego

ulicę św. Mikołaja do Instytutu.

pojechać do Polski. Musiałem jednak

czył Pan studia chemiczne.

rium chemicznym.

Po wyzwoleniu Gdańska posta-

nowiłem pojechać tam, by sprawdzić

możliwość zamieszkania na Wybrze-

żu. Ponieważ Gdańsk był kompletnie

zniszczony w przeciwieństwie do So-

potu, pięknego uzdrowiska, znanego

mi jeszcze sprzed wojny, poszuka-

łem tam wolnego poniemieckiego

mieszkania w jednej z nadmorskich,

3-rodzinnych małych kamienic nie-

daleko Grand Hotelu i kortów teni-

sowych. Wybrałem ten dom, bo nie

rzucał się w oczy i moje wytrychy

pasowały do zamków tak, że mogłem

dom zamknąć.

Najpierw trzeba było przeżyć…

Prof. Szybalski z aktorem Polskiego Teatru Ludowego Janem

W niecały miesiąc po swoim przyjeź-

Tyssonem i dziennikarką radia Lwów anną Gordijewską

dzie, sprowadziłem brata. W Sopocie

i w Gdańsku w ogóle nie było ludzi na

Przed Viii Gimnazjum we Lwowie

ulicach. Nie było sklepów, nie było

- Co to za nostryfikacja? Przecież

wrócić, bo do mego paszportu była

ja ukończyłem Politechnikę Lwowską

przyczepiona lista studentów. Poje-

premiera rządu RP Kazimierza Bartla.

– uczelnię polską, nie zagraniczną…

chałem również po to, aby przedłużyć

W 2008 roku ufundowałem w war-

To była czysta formalność, załatwio-

paszport.

szawskim Instytucie Biochemii i Bio-

na w dziekanacie, aby dokumenty

fizyki PAN w Warszawie kryształową

- Doktorat obronił Pan w

się zgadzały. Ale formalnie musiałem

tablicę ku pamięci zamordowanych.

1949 roku w Gdańsku?

mieć egzamin w Gliwicach prowadzo-

- Tak, doktorat zrobiłem u prof.

Niech przyjeżdżający tam z całego

ny przez prof. Adolfa Joszta, mego

Ernesta Syma, który specjalizował

świata naukowcy wiedzą o tej tragedii,

lwowskiego wykładowcę. Czuję się

się w biochemii drobnoustrojów, po-

niech pamięć o nich nie zaginie.

ciągle  absolwentem  Politechniki

tem lawirowałem pomiędzy Gdań-

Od 2003 roku negocjuję także z

Lwowskiej.

skiem a Kopenhagą.

władzami Uniwersytetu Lwowskiego

sprawę tablicy pamiątkowej dla prof.

- Prowadził Pan zajęcia na

- W 1949 roku zaczął się

Rudolfa Weigla przy wejściu do sta-

Politechnice Gdańskiej i wy-

Panem interesować Urząd

rego Uniwersytetu, przy ul. św. Miko-

jeżdżał ze studentami na sta-

Bezpieczeństwa. Nie odebrał

łaja, którą chciałbym ufundować. Ży-

że zagraniczne do Danii.

Pan już dyplomu doktorskie-

- To był cud. Granice były za-

czeniem moim jest, aby napis na tej

go w Polsce.

mknięte i tu raptem okazało się, że

- Następnego dnia po obronie dok-

tablicy był nie tylko w języku ukraiń-

możemy spędzić lato 1946 roku w

toratu wyjechałem do Danii, stamtąd

skim, którego większość przyjeżdża-

Danii, w Kopenhadze.

– po uzyskaniu amerykańskiej wizy

jących do Lwowa z całego świata na-

– statkiem do Ameryki. Podałem, że

ukowców i turystów nie zna, ale także

- Duńczycy zaproponowa-

mam doktorat. W USA przyjęli to na

po polsku i po angielsku. Niestety nie

li wtedy pomoc Polsce?

- Geneza była taka: było parę

słowo i nikt mnie nie sprawdzał. Wy-

ma na to zgody władz i tablicy dla tak

Prof. Wacław Szybalski z bratanicą przed operą Lwowską

osób dobrej woli w Danii, które chciały

drukowany dyplom doktorski przywiózł

wybitnego naukowca wciąż nie ma.

pomóc polskim studentom i naukow-

mi do USA dopiero w 1957 roku mój

gdzie kupić jedzenia. W magistracie

- Karmicielami wszy u

- Jak łączył Pan pracę u

com w poszerzaniu wiedzy podczas

brat.

w Sopocie można się było zapisać

prof. Weigla oprócz studen-

prof. Weigla ze studiami?

letnich kilkumiesięcznych sesji wyjaz-

do pracy w administracji wojewódz-

- U prof. Weigla pracowałem za-

- Biotechnologia jest jedną

tów, ludzi kultury, sztuki, było

dowych w Danii. Zniszczone podczas

twa gdańskiego. Pierwszą moją

raz po wejściu Niemców do Lwowa,

znajprężniejrozwijającychsię

wielu naukowców. Kto ze zna-

wojny uczelnie Gdańska trzeba było

posadą było stanowisko naczelnika

w 1941 r. w normalnych godzinach.

dziedzin nauki, począwszy od

nych naukowców był w Pana

odgruzowywać i odbudowywać, były

Wydziału Przemysłu Spożywczego.

Gdy w 1942 roku wznowiona zosta-

czasów dwudziestolecia mię-

grupie?

ogromne kłopoty ze sprzętem labora-

Najważniejszą sprawą był przydział

- Byli to naukowcy głównie ze

ła nauka na Politechnice („Techni-

dzywojennego. Jej badania i

toryjnym, odczynnikami, więc zdoby-

do stołówki. Od razu poszedłem na

lwowskiej  szkoły  matematycznej:

che fachkurse”), wstawałem o 5:30.

teorie prowadzą do praktycz-

wanie wiedzy i badania naukowe były

politechnikę, zobaczyć co tam się

Stefan Banach, Jerzy Albrycht, Feliks

Rowerem jechałem do Weigla, tam

nych zastosowań. Biotech-

bardzo utrudnione.

dzieje. Rozbite okna, w pomieszcze-

Barański, Bronisław Knaster, Włady-

pracowałem dwie godziny – przygo-

nolodzy zajmują się otrzymy-

Jedną z takich osób był prof.

niu politechniki stacjonowała konnica

sław Orlicz, a także inni naukowcy

towywałem klatki z wszami dla karmi-

waniem produktów za pomo-

Niels Bohr, który w 1922 roku dostał

sowiecka.

jak: Tadeusz Baranowski (biochemik),

cieli. Do moich obowiązków należało

cą czynników biologicznych,

nagrodę Nobla z fizyki za fundamen-

Od czasu do czasu chodziłem

Ludwik Fleck (bakteriolog), Seweryn

m.in. codzienne czyszczenie klatek,

np. mikroorganizmów, wirusów,

talne badania z mechaniki kwantowej

tam. Któregoś razu poszedłem i wi-

Krzemieniewski i jego żona Helena

sprawdzanie stanu wszy w różnych

komórek roślinnych i zwierzę-

(struktura atomu) i jego brat Harald

dzę, że już nie ma Sowietów. Spotka-

(oboje słynni bakteriolodzy) oraz Sta-

stadiach ich rozwoju, usuwanie z kla-

cych. Najczęściej ma zastoso-

Bohr – matematyk oraz sekretarz na-

łem miłego starszego pana. Okazało

nisław Kulczyński (botanik i przedwo-

teczek odchodów i martwych wszy itp.

wanie w medycynie (tworzenie

ukowy – Stefan Rozental (1903-1994)

się, że jest on nowym dziekanem po-

jenny rektor UJK, powojenny rektor

Byłem kierownikiem grupy karmicieli

nowych leków i szczepionek),

pochodzący z Polski. Stefan Rozen-

litechniki. Nazywał się Włodzimierz

Uniwersytetu Wrocławskiego), Stefan

– przekazywałem karmicielom klatki

produkcji żywności (hodowla

tal załatwił to wszystko. Oni zebrali

Wawryk, ze Lwowa. Powiedziałem, że

Krukowski (archeolog).

z wszami i po 45 minutach karmienia

roślin odpornych na choro-

prywatne fundusze. Jak się porozu-

jestem chętny do pracy na politech-

odbierałem je od nich, umieszczając

by i dających wyższe plony)

- Pan musiał pilnować,

mieć z polskim rządem? Samolotem

nice. Zaprowadził mnie do rektora –

w specjalnych pojemnikach.

i rolnictwie (biopreparaty do

żeby profesorowie, dyskutu-

Czerwonego Krzyża przylecieli do

prof. Stanisława Łukasiewicza, oczy-

Później prof. Weigl przyprowadził

nawożenia gleby, preparaty

jąc na różne tematy, nie prze-

Gdańska, pociągiem pojechali do

wiście także ze Lwowa. Zostałem „od

do pomocy p. Stefanię Skwarczyńską

paszowe).

karmili wszy, bo wszy pękały

Warszawy, do ministerstwa. Akurat

ręki” kierownikiem zakładu przemysłu

– profesor literatury polskiej, żonę ofi-

Nadzwyczaj ciekawa jest

z nadmiaru wyssanej krwi.

wtedy był Rząd Jedności Narodowej.

spożywczego i biotechnologii. Tak się

- Tak. Każdy normalny człowiek

cera polskiego. Rodziny oficerów So-

Pana kariera naukowa. Lata

Ja dostałem paszport zbiorowy, do

zaczęła moja gdańska kariera nauko-

jak najprędzej chciał zdjąć wszy, bo

wieci wywozili do Kazachstanu. Ra-

1949-50 spędził Pan w in-

tego została dołączona lista dwudzie-

wa w kierunku biotechnologii. W tych

miejsce, w których są umieszczane

zem ze swoją matką i dwiema małymi

stytucie Technologii w Ko-

stu paru studentów.

czasach miałem cztery lub pięć sta-

wszy bardzo piecze i swędzi, a na-

córkami również została wywieziona

penhadze. W latach 1951-56

nowisk jednocześnie.

ukowcy, omawiając swoje matema-

do Kazachstanu. Przy pomocy prof.

- Jak długo byliście wte-

pracował Pan w Laborato-

tyczne teorie, nie zwracali na to uwa-

Weigla i prof. Kleinera wróciła z ze-

dy w Danii?

rium Cold Spring Harbor

- Procesy fermentacji wy-

- Trzy miesiące. Było to coś nie-

gi. Wszy laboratoryjne pozbawione

słania. Opowiadała mi jak ciężko było

(USa).  Wówczas  właśnie

korzystywał  Pan  profesor

wyobrażalnego dla mnie… Po pięciu

były instynktu samozachowawczego,

egzystować tam, w Kazachstanie,

tam formowały się zręby

wcześniej, również do rze-