25

Kurier Galicyjski * 17 – 30 sierpnia 2010

„tchnienie życia”

ta-budowniczego kościoła św. Krzyża,

rowie ormiańscy. Ks. S. Barącz podaje

ale wyżej wymienione osobliwości

nazwiska ostatnich dwóch probosz-

każą go szukać w kręgu lwowskich

czów ormiańskich. Byli to: ks. Stefan

architektów tamtego okresu, miano-

Olej (zmarł 20.11.1748 r.) – wikariusz

dla świątyń tywrowa

wicie Wojciecha Kielara (nawa głów-

generalny diecezji i ks. Gabriel Warta-

na katedry ormiańskiej i kościoła Marii

nowicz. Łaciński arcybiskup lwowski

Magdaleny), Jakuba Boniego i Mar-

przekazał Ormianom w zamian kościół

cina Godnego (kościół św. Łazarza

św. Wojciecha pod Wysokim Zamkiem,

HaLiNa PŁUGaTor tekst

i Marii Magdaleny). Charakterystyczny

obok nowego kolegium Teatynów.

zdjęcia z archiwum

dla architektury lwowskiej monumental-

Sytuacja kardynalnie się zmieni-

ny przedsionek można uważać za dolną

ła po włączeniu Lwowa do imperium

Kilkadziesiąt młodych ka-

część wieży-dzwonnicy. We Lwowie ta-

austriackiego. 5 kwietnia 1784 r. nowe

tolików z polski i z Ukrainy

kie rozwiązanie architektoniczne ma za

władze skasowały seminarium ojców

wspólnie wzięło udział w festi-

wzór układ przestrzenny kościoła Matki

Misjonarzy i zamknęły kościół św. Krzy-

walu „Tchnienie życia”, który

Boskiej Śnieżnej (XIV w.) i występuje w

ża. Zabudowania klasztorne zostały

przeprowadzono w starym

późniejszych planach kościoła ojców

przekazane na potrzeby wojskowego

podolskim mieście Tywrów

Paulinów przy ul. Łyczakowskiej, ojców

sądu garnizonowego i więzienia, kościół

obwodu winnickiego.

Bonifratrów i Benedyktynek łacińskich.

zaś pełnił funkcję kaplicy więziennej.

„Impreza miała na celu zwrócić

Kościół św. Krzyża na zewnątrz

Taka sytuacja istniała do września 1939

uwagę społeczeństwa na niegdyś

i wewnątrz otynkowano. Boczne fasa-

r., kiedy dawne zabudowania klasz-

sławne, dziś jednak prawie zrujno-

dy są jednolite, nierozczłonkowane,

torne i kościół zajęło śledcze więzienie

wane podolskie świątynie katolickie:

okna położone bardzo wysoko, naroż-

NKWD. Kaplicę zlikwidowano. Wów-

kościół i klasztor”, – mówią organi-

niki nawy wzmocniono kamiennymi

czas zostało zniszczone całe wyposa-

zatorzy, Misjonarze Oblaci Maryi Nie-

blokami. Ściany nawy i absydy obiega

żenie kaplicy i zdobienie wewnętrzne.

pokalanej. Wraz z nimi, według słów

fryz, podtrzymujący profilowanygzyms

W latach powojennych zabudo-

ks. Rafała Strzyżewskiego, probosz-

koronujący. Wysokie trójkątne szczyty

wania dookoła kościoła przekazano

cza parafii św. Michała Archanioła w

Tywrowie, wszystkim zajmowała się

młodzież. Przepełniona entuzjastycz-

ną werwą, ułożyła ona program, przy-

gotowała koncert, zebrała przyjaciół.

Najwięcej starali się chyba Edward

Kunicki i Igor Kożewnikow, którzy

praktycznie żyli festiwalem miesz-

kając przez pół roku w Tywrowie.

Ciekawym jest to, że na początku

przygarnęli ich parafianie, a później

chłopcy nocowali przy świątyniach.

W czasie festiwalu, na spotka-

nia z młodzieżą i odprawienie Mszy

świętej do Tywrowa codziennie przy-

jeżdżali księża z różnych parafii.

Dawne kolegium Teatynów

„A oprócz tego, mięliśmy aktywny od-

poczynek, gdyż chwałę Bogu można

na szkołę milicji, którą już w latach

zwięczone krzyżami na postumentach.

głosić przez każdy dokonany czyn”

niepodległej Ukrainy przekształco-

Prawdopodobnie na kształt nawy w

– opowiadają z radością goście z Ka-

no na Lwowski Instytut Spraw We-

katedrze ormiańskiej, szczyty były

towic. Ciekawą atrakcją dla uczest-

wnętrznych. Niestety nie zachowały

flankowane piramidkami-obeliskami.

ników festiwalu była nauka gry na

się żadne opisy lub inwentarz zarów-

Okna posiadają wąskie obramienie ka-

bębnach, konsekwencją których była

no siedemnastowiecznego kościoła,

mienne. Wewnątrz, według kronik or-

oprawa muzyczna Mszy świętej. Wie-

jak i dziewiętnastowiecznej kaplicy

miańskich, świątynia posiadała bogate

czorami zazwyczaj przeprowadzano

więziennej. Na szczęście, architekto-

zdobienie. Liczne pożary i przebudowy

koncerty, fire show (tańce z ogniem)

niczne formy budowli przetrwały bez

zniszczyły wszystko. Do dziś zacho-

oraz pokazy filmów.

większych zmian.

wało się tylko rozczłonkowanie nawy

W czas trwania święta, młodzież

Wolnostojący kościół zbudowano

lizenami i profilowany gzyms. Sklepie-

miała możliwość oddać się adoracji

z cegły i bloków z ciosanego kamie-

nie w dwuprzęsłowej nawie krzyżowe

ziono około 150 ciężarówek śmieci.

Najświętszego Sakramentu. W ka-

nia. Jednonawowa świątynia, została

z profilowanymi listwami, imitującymi

Widząc aktywność młodzieży, miej-

pliczce ciągle pełnili dyżur księża,

zorientowana na osi wschód-zachód.

żebra i zwornikami. Jednoprzęsłowe

scowa ludność miała się nad czym

zawsze gotowi do szczerej rozmowy

Monumentalną absydę zbudowano ze

prezbiterium i chór posiadają również

Winnicy. Podziemne przejścia są wy-

zastanowić i zaczęła pomagać. Polscy

i wysłuchania spowiedzi. W ostatnim

wschodniej strony nawy i zakończono

sklepienie krzyżowe.

murowane cegłą i na tyle szerokie, że

goście byli zaskoczeni jej przyjaznym

dniu festiwalu, miasteczko odwiedził

półkoliście. Jest ona takiej samej wy-

Nie zachowały się opisy kościoła

swobodnie mogą się w nich minąć…

powitaniem, pomocą i ofiarnością.

biskup diecezji w Kamieńcu Podol-

sokości, jak i nawa, ale dwukrotnie

z czasów osiemnastowiecznej przebu-

dwie karety!

„Pięć lat temu przyjechałem na Ukra-

skim Leon Dubrawski.

węższa. Do prostokątnej nawy od

dowy, przeprowadzonej pod kierownic-

Lata mijały. Kościół, pałac i park

inę po raz pierwszy – mówi wolonta-

Miejsce, w którym przeprowadzono

zachodu przybudowano kwadratową

twem architekta Bernarda Meretyna.

przez wieki były ozdobą Tywrowa.

riusz Jan Kudełka z Katowic. „Bardzo

„Tchnienie życia” jest bardzo sławne,

kruchtę (przedsionek). Do absydy

Można tylko przypuszczać, że dolne

Niestety, los nie zmiłował się nad

mi się podoba Wasze państwo. Od tej

choć niestety zaniedbane. Wiele prze-

przybudowano dwie małe prostokątne

okna nawy, czy zamurowany dziś ocu-

wspaniałą architekturą tego miejsca.

pory będę tu ciągle przyjeżdżać. Pla-

wodników podaje, iż ciężko wyobrazić

zakrystie, zaś do przedsionka – rów-

lus absydy powstały właśnie wtedy.

Jeszcze w 1891 r. tywrowski pałac

nuję ze swą grupą muzyczną pomóc

sobie bardziej pokrzywdzoną przez

nież dwa nieduże pomieszczenia.

Wewnętrzne zdobienie i wyposażenie

sprzedano podolskiemu arcybiskup-

parafianom Czernihowa i Krzywego

ludzi świątynię, niż ogromny klasztor

W ogólnym założeniu, architekto-

wnętrz miało też odpowiadać prądom

stwu, które otworzyło tam szkołę

Rogu” – zwierza się ”Kurierowi” mło-

dominikanów w Tywrowie. Historycy

niczne kształty świątyni są charakte-

epoki. Nic też dziwnego, że Franciszek

duchową. Centralną część budowli

dy człowiek.

podają, że od 1590 r. Tywrów i okoli-

rystyczne dla kilku niewielkich obron-

Barański w 1902 r. w przewodniku po

z elewacją zniszczył jednak pożar.

„To miejsce i Państwa modlitwy

ce przez długie lata należały do rodu

nych świątyń lwowskich pierwszej

Lwowie nazwał ten kościół „rokoko-

Gmach wprawdzie odbudowano, ale

zdziałały wiele – mówi Radosław Zmi-

szlacheckiego Kalityńskich. W 1742 r.

połowy XVII w., zbudowanych poza

wym”. W 1925 r. M. Orłowicz wspomi-

spójność architektoniczna została

trowicz, przełożony delegatury Misjona-

właściciel Tywrowa, racławski chorąży

murami miasta, na odległych przed-

na tylko, że „wnętrze kościółka świeżo

utracona. Świątynię zniszczono nato-

rzy Oblatów Maryi Niepokalanej – Przy-

Michał-Jan Kalityński, wzniósł w miej-

mieściach. Jest to kościół: pw. św.

brzydko pomalowane, ma ładne mozai-

miast za czasów władzy radzieckiej.

jemnie jest nam pracować z taką ak-

scu starego zniszczonego klasztoru

Łazarza (1620-1639), prezbiterialna

ki”. Niestety, nie zachowały się ani mo-

W jej gmachu znajdowała się wów-

tywną młodzieżą, jest to zresztą jeden

dominikanów nowe zabudowania

część kościoła św. Marii Magdaleny

zaiki, ani rokokowe zdobienie i ołtarze.

czas fabryka plastiku, cały wystrój

z naszych kanonów”. Ksiądz spodzie-

i zaprosił braci-dominikanów. Z czasem

(1609-1612), nawa główna katedry

Na początku XXI w. kościół św.

wnętrz został zrujnowany i do naszych

wa się, że wkrótce w Tywrowie będzie

miasteczko przeszło na własność innej

ormiańskiej (1630). Łączy je wyraź-

Krzyża przekazano parafii grekokato-

czasów zachowały się jedynie ściany.

założone centrum młodzieżowe. Prócz

rodziny szlacheckiej – Jaroszyńskich.

ny charakter obronny, reminiscencje

lickiej. Czas nie oszczędził zabytków

Ostatnimi czasy, przeprowadzono do

tego, festiwal ten stanie się katalizato-

Zbudowali oni w pobliżu kościoła duży

gotyku, konsolowe fryzy, trójkątne

ormiańskich na terenie najdawniejszej

klasztoru komunikacje, wywieziono

rem nowych powołań i stworzenia ro-

pałac i ufundowali park. Historycy po-

szczyty, ostrołukowo zamknięte wą-

dzielnicy Lwowa, u stóp Wysokiego

śmiecie i urządzono na podwórzu

dzin chrześcijańskich, przecież młodzi

dają również informacje o tym, że na

skie okna. Jest to typowa europejska

Zamku. „Pomnikami minionej chwały”

miejsce pod miasteczko namiotowe.

ludzie zawierają tu znajomości, zako-

terenie klasztoru ukrywali się uczestni-

architektura, charakterystyczna dla

zostały tylko zabudowania kościoła św.

Młodzież z Ukrainy i Polski wiele

chują się, więc mamy nadzieję na za-

cy polskiego powstania w latach 1830-

wschodnich regionów Polski. Jednak

Krzyża i dawnego klasztoru, które mało

sił poświęciła odnowieniu świątyń.

łożenie przez nich dobrych rodzin. Nie-

1831. Uciekali tu przez podziemia, któ-

w architektonicznych formach kościo-

kto ze współczesnych mieszkańców

Prace zaczęły się jeszcze jesienią

długo na terenie tywrowskiego klaszto-

re prowadzą do każdej wioski rejonu

ła św. Krzyża nie znajdziemy żadnego

miasta kojarzy z dziedzictwem Ormian

ubiegłego roku: wysprzątano teryto-

ru odbędzie się pierwsze wesele.

tywrowskiego. Mawia się, że można

naśladownictwa architektury ormiań-

lwowskich.

kG

kG

rium, usunięto starą podłogę, wywie-

przez nie przejść od rzeki Bug aż do

skiej. Nie jest znane nazwisko architek-