18

31 sierpnia - 17 września 2010 * Kurier Galicyjski

Dwa lata temu, ukazała się piękna książka Tadeusza Olszańskiego – znanego dziennikarza, przyjaciela naszej

gazety, a przede wszystkim stanisławowiaka, choć opuścił to miejsce jako młody chłopiec – „Kres Kresów

– Stanisławów”. Mimo dodruków, daremnie szukać jej dziś w księgarniach. Wkrótce jednak w warszawskim

Wydawnictwie „Iskry” ukaże się jej druga część – „Stanisławów jednak żyje”.

Oddajmy głos autorowi:

Nie ma już Stanisławowa. Jest Iwano-frankiwsk. Z dziwną, sztuczną nawet dla Ukraińców, a dla nas Polaków

obco brzmiącą nazwą, w żaden sposób nie przylegającą do murów miasta, które kiedyś było Stanisławowem!

Tak zacząłem „Kresy Kresów – Stanisławów”, swoją pierwszą książkę o moim rodzinnym mieście.

Powtórzę, nie ma już Stanisławowa, ale ciągle są i żyją Stanisławowiacy! I to właśnie oni odezwali się po

ukazaniu książki o naszym rodzinnym mieście. Niezwykle szeroką falą. To od nich otrzymałem wprost niezliczo-

ną ilość listów, maili, telefonów. Nie tylko z Polski, od Przemyśla po Szczecin, ale i z całego świata. Z Australii,

Belgii, francji, Izraela, Kanady, Niemiec, Rosji, Szwajcarii, Stanów Zjednoczonych. Zewsząd, dokąd rzucił ich

los. Okazało się, że nazwę miasta można wymazać z mapy, ale nie sposób z pamięci. Wywożone na Sybir przez

Sowietów, rozstrzelane przez Niemców, mordowane przez UPA, wreszcie wysiedlone w ramach sztucznie na-

zwanej repatriacją akcji miasto wciąż żyje w sercach tysięcy tych, którzy przetrwali wszystkie przeciwności losu.

Także zgotowaną w czasie II wojny światowej zagładę, która zmieniła obraz ludności, pustosząc południowe

Kresy, nasz, polski, tolerancyjny wobec wszystkich żyjących tam narodowości Stanisławów. Przestał być Pol-

ską, ale przecież ma polską historię i tego faktu, przeszłości, nic nie zmieni.

To dla nich, Stanisławowiaków, spisałem swoje wspomnienia z wczesnej młodości, z polskiego i wojen-

nego Stanisławowa. Bardzo osobiste. I w odpowiedzi na ów niespodziewanie szeroki odzew przystąpiłem do

napisania niejako dalszego ciągu „Kresu Kresów”. W oparciu o relacje świadków, o częściowo lub wcale nie-

znane mi zdarzenia oraz dzięki dotarciu do wskazanych źródeł. Bo na szczęście ani miasta, które dziś ma inną

nazwę, ani przeszłości nie sposób przekreślić, usunąć. Z pamięci, a zwłaszcza serc. Więc Stanisławów żyje.

Poniżej, za zgodą autora drukujemy jeden z rozdziałów niewydanej jeszcze książki „Stanisławów jednak żyje”.

piŁsudski W staNisŁaWoWie

TADeUSZ OLSZAńSKI

Z tych żałobnych dni zapamiętałem

przed wybuchem wojny. W 1913 roku

Miałem zaledwie 6 lat, by-

dwa wydarzenia. Mama zabrała mnie

gorliwie nadzorował ćwiczenia swoje-

łem dzieciakiem, ale miałem już

na uroczystą mszę żałobną do Kościoła

go przyszłego legionu, a Stanisławów

wojskową czapkę. Ułańską ro-

Farnego. Przed głównym ołtarzem stał

oraz Stryj, po Krakowie i Lwowie, był

gatywkę z niebieskim otokiem,

katafalk, a przy nim straż honorowa z

trzecim okręgiem skupiającym naj-

którą dostałem w prezencie na

wszystkich garnizonowych pułków. Po

więcej patriotycznej młodzieży. Ślad

urodziny. Takie czapki szyto na

mszy ustawiła się ogromna kolejka do

po tych wizytacjach szybko zaginął w

specjalne zamówienie i był to

symbolicznej trumny, wszyscy składali

porównaniu ze znacznie ważniejszymi

drogi prezent. Miałem też ułań-

kwiaty i za chwilę katafalk zamienił

wydarzeniami, walkami i bitwami, które

skie czako z czasów Wielkie-

się w olbrzymi kwiecisty kopiec. Kilka

doprowadziły do odzyskania niepodle-

go Księstwa Warszawskiego

dni później znów matka zabrała mnie

głości. Leszkowi Wierzejskiemu udało

i dziecięcą szabelkę, ale to były

na dworzec kolejowy, aby zobaczyć

się wszakże odnaleźć przypomnienie

zabawki. A ułańska rogatywka

przejeżdżającą przez Stanisławów

jednej z takich wizytacji, opublikowa-

była prawdziwa i byłem z niej

honorową kompanię rumuńskiego

nych w 1938 roku na łamach „Kuriera

niesłychanie dumny, bo jak

wojska, która udawała się do Krakowa,

Stanisławowskiego”.

większość polskich dzieci w

aby uświetnić pogrzeb marszałka. Na

Z tej relacji niedwuznacznie wy-

moim wieku marzyłem o tym,

dworcu były tłumy, a na mostek, który

nikało, że Józef Piłsudski wraz ze

że jak dorosnę, to zostanę

przebiegał nad peronami wchodziło się

swoim szefem sztabu Kazimierzem

żołnierzem.

za specjalnymi zezwoleniami. Mama

Nie bez wpływu na ten nasz dziecię-

Sosnkowskim 16 listopada 1913 roku

miała taki bilecik i z góry zobaczyłem

cy patriotyzm pozostawał fakt, że Sta-

zupełnie niespodziewanie pojawił się

siedzących w rozsuniętych drzwiach

nisławów był garnizonowym miastem.

w Stanisławowie. I jako Komendant

wagonów towarowych, rumuńskich

Polskiego wojska było na każdym

Główny Związku Strzelców z miejsca

wojaków, w oliwkowych mundurach

kroku mnóstwo, a tradycyjne defilady

zarządził mobilizację całego stanu

i kapeluszach z kolorowymi piórami,

w dniach 3 maja oraz 11 listopada były

Obozu Niepodległościowego łącznie

ale bez butów, machających bosymi

bardzo ważnymi i pięknymi wydarze-

z rezerwą.

stopami. Oficerowie, którzy wysiedli

niami. Czytać i liczyć jeszcze nie umia-

W Stanisawowie doszło też do słyn-

z salonki zaraz za parowozem i prze-

łem, a już wiedziałem, że granatowe

nego spotkania z Petlurą. W sprawie

chadzali się po peronie, mieli nie tylko

otoki na czapkach to piechota, czarne

zawarcia sojuszu z państwem polskim

jeszcze bardziej eleganckie mundury,

to artyleria, a niebieskie to nasz uko-

nie było po stronie ukraińskiej jedności,

ale i wysokie buty z cholewami. Tak

chany, stacjonujący w Stanisławowie 6

bo uzależniali współpracę z Polską

wyglansowane, że odbijało się w nich

pułk ułanów kaniowskich! Najważniej-

od uznania ich prawa do Zachodniej

słońce. Naprzód na peron wniesiono

szy wszakże w całym naszym wojsku

Galicji, włącznie ze Lwowem. Tylko

kocioł ze strawą i kosze z chlebem,

i w ogóle w Polsce był marszałek Józef

Petlura zdawał sobie sprawę, że sojusz

Tadeusz Olszański

a zaraz potem pudełka z butami oraz

Piłsudski, bo to on wywalczył dla nas

z Polską jest ostatnią szansą na ura-

onucami dla Rumunów. Szybko owijali

niepodległość. W dodatku był dla mnie

Wrocławski Klub „Stanisławów” cenna

towanie politycznej egzystencji i stwo-

zresztą opiekował się Lesiem, bo często

nogi i wciągali buty i dopiero wtedy

jedynym autentycznym „Dziadkiem”,

książka „Stanisławów Gród Rewery” ,

rzenie własnego państwa. I dlatego

chorował. Lesio widząc mój zachwyt

pociąg odjechał. Nie sposób było tego

który spod krzaczastych brwi dobrotliwie

która przełamała panujące wokół dzie-

po rokowaniach przeprowadzonych w

znaczkamizPiłsudskim,wspaniałomyśl-

zapomnieć!

na mnie spoglądał z wielu portretów. Nie

jów naszego miasta milczenie.

Warszawie i Winnicy, w kwietniu 1920

nie ofiarował mi kilka żałobnych znacz-

Rok później, już w szkole, jeden

miałem bowiem dziadków ani ze strony

W tym zbiorze też znalazł się tekst

roku w imieniu Ukraińskiej Republiki

ków i od tego momentu i ja zacząłem je

z moich kolegów, Leszek Wierzejski,

ojca, ani matki, bo wcześniej poumierali.

o związkach marszałka Józefa Piłsud-

Ludowej podpisał traktat, zrzekający

zbierać. Dla Leszka natomiast bodaj ta

pokazał mi swój zbiór polskich znacz-

Gdy więc 12 maja 1935 roku umarł nasz

skiego ze Stanisławowem. O co nie było

się pretensji do Wschodniej Galicji

filatelistyczna pasja zapoczątkowała

ków, a w nim blok żałobny wydany dla

marszałek płakałem rzewnymi łzami.

łatwo, bo Piłsudski w czasie austriac-

i Wołynia. Granica Polski została wy-

zainteresowanie się historią. To prze-

uczczenia pamięci marszałka Piłsud-

Nie ja jeden, bo starsi również ocierali

kiego zaboru oficjalnie tylko dwa razy

tyczona na linii rzeki Zbrucz I zaraz po-

cież on po wojnie i wylądowaniu we Wro-

skiego. Były to znaczki z czarnymi

łzy. Nawet mój ojciec, choć nie był wcale

przyjechał do Stanisławowa, o czym

tem nastąpiła ofensywa połączonych

cławiu zrobił tam doktorat z historii i jako

obramowaniami i ząbkami. Z Lesiem

piłsudczykiem, o czym zresztą dowie-

wspomniałem w pierwszym rozdziale.

polskich i ukraińskich wojsk, w wyniku

pierwszy zaczął publikować na łamach

znałem się i bawiłem od dawna, ponie-

działem się nieco później, bo w wieku

Nieoficjalnie wizytował swoich strzelców

której 7 maja zdobyto Kijów! Petlura

„Tygodnika Powszechnego” liczące

waż jego rodzice byli pacjentami mego

6 lat nie docierały do mnie przecież

znacznie częściej, co najmniej kilka,

jednak nie zyskał poparcia ludności

się artykuły o historii Stanisławowa. Aż

ojca i przyjaźnili się z nami. Mój ojciec

rozmaite polityczne różnice.

jeśli nie kilkanaście razy. Zwłaszcza

Ukrainy. Kraj był rozbity przez rewolu-

zebrała się wydana w 1993 roku przez