Wydanie specjalne

8

2010 * Kurier Galicyjski

wschodniej Ukrainy. Zadnieprze

mówieniu, zwracając się do księcia

oszczędności, a gdy i to nie wystar-

wojska. Księżna wstydziła się prosić

niespodziewana

zostało odcięte powstaniem od resz-

Jaremy Wiśniowieckiego, dał popis

cza, zaczyna zaciągać długi.

o pieniądze niechętnego księciu kró-

i szybka śmierć księcia

ty Rzeczypospolitej, a jego ludność

Gdy książę zaczął chorować, my-

małostkowości, złego wychowania,

la. Nie chciała też prosić o pieniądze

znalazła się w potrzasku. Żydzi do

ślano, że przyczyną choroby są zje-

pychy i w końcu też, skrajnej głupoty.

Sejmu. Trumnę z ciałem księcia pozo-

beresteczko

dzisiaj jeszcze modlą się za spokój

dzone przez niego surowe ogórki popi-

Oto jego wystąpienie: „Służyłeś, ksią-

Tymczasem  rozpoczynała  się

stawiono, więc w sokalskim kościele

duszy księcia, w podzięce za ratunek,

te miodem, ale bardzo szybka śmierć

żę Rzeczpospolitej, ale nie nam; nie

nowa kampania wojenna. Pułkownik

bez pogrzebu.

jakiego książę udzielił wtedy Żydom,

Iwan Teodorowicz Bohun (nie książ-

księcia, wzbudziła podejrzenie otrucia.

chciałeś, byśmy byli królem, a teraz

Po dwóch latach, we wrześniu

zamieszkującym  Ukrainę.  Gdyby

kowy Jurko Bohun, a prawdziwy puł-

Wojsko zaczęło się burzyć. Chcąc

my nie chcemy, byś był hetmanem.

roku 1653, księżna Gryzelda przywio-

nie Jarema, nikt z nich nie przeżył-

kownik kozacki) zaatakował oddziały

uspokoić żołnierzy, zarządzono sekcję

(...) Przy nas być ci się nie godzi i do-

zła trumnę z ciałem męża do klasztoru

by powstania. Ludność Zadnieprza

hetmana Kalinowskiego, które pod na-

zwłok księcia, by przekonać się o otru-

póki za łaską bożą jesteśmy królem,

na Świętym Krzyżu. Przywiozła go tu,

zebrano w ogromne tabory, gdzie ra-

ciskiem Kozaków zaczęły wycofywać

ciu, lub otrucie wykluczyć. Opis oglę-

ty naszego wojska prowadzić nie bę-

bo dotychczasowe miejsce w Sokalu,

zem maszerowali chłopi, mieszczanie

dzin narządów wewnętrznych księcia

się w stronę Polski. Książę Jarema

dziesz. Monarchowie szanują tych,

wobec narastających ataków Chmiel-

i szlachta. Polacy, Ukraińcy i Żydzi,

sprowadzał się do stwierdzenia, że

zbiera, więc swoją dywizję, ale jeszcze

którzy zdrowia ich pilnują i dobrze im

nickiego, przestało już być bezpieczne.

wszyscy, którzy usiłowali wydostać

„naleziono w nim niesłychanie tłustość

przed wyjazdem z Krzeszowa, pisze

życzą…”

Księżna prosiła zakonników o przetrzy-

się z objętego mordem i pożarem

wielką; kiszki tak łojem oblane, jako u

testament. Czyżby coś przeczuwał?

Najgorsze, więc, co według Jana

manie trumny księcia do czasu, kiedy

kraju przyłączali się do pochodu Ja-

wieprza nie mogą być tłustsze, serce

Nigdy przedtem nie pisał testamentu.

Kazimierza zrobił Wiśniowiecki było

sytuacja finansowa pozwoli jej na wy-

remy. Jego prywatna dywizja dwoiła

tak tłustość oblała, że szpilką nie było

Wznowienie działań wojennych

to, że służył Rzeczypospolitej, a nie

prawienie księciu okazałego pogrzebu.

się i troiła zabezpieczając powolny

gdzie tknąć i płuca bardzo zniszczałe”.

nastąpiło w roku 1651. Tego to roku,

jemu, Janowi Kazimierzowi. Rzeczy-

Świętokrzyscy benedyktyni zgodzili się

pochód cywilów.

Otrucia nie stwierdzono, co nie

30 czerwca, siły kozacko-tatarskie

wiście. Karygodne zaniedbanie.

i trumnę księcia umieszczono w kryp-

oznacza, że księcia na pewno nie

cie klasztornej. Zrujnowana finansowo

otruto. Nie umiano wtedy wykrywać

księżna Gryzelda wciąż jeszcze mia-

wielu trucizn, a już na pewno nie

ła nadzieję na powrót do ogromnych

umiano wykrywać arszeniku, bardzo

majątków męża, ale nie było to już

wtedy popularnej trucizny. Przyczy-

możliwe. W roku 1654 rada starszyzny

na śmierci Jaremy nie jest znana do

kozackiej uchwaliła w Perejesławiu

dzisiaj. W obozie pod Powołoczą mu-

zjednoczenie lewobrzeżnej Ukrainy z

siała chyba panować jakaś choroba o

Rosją. Skutki umowy perejesławskiej

charakterze zatrucia pokarmowego,

trwały przecież aż do czasu upadku

bo można przeczytać, że właśnie

Związku Radzieckiego.

wtedy… „rzadka to chorągiew, żeby

Księżną Gryzeldą zaopiekował się

kilkunastu towarzystwa leżeć nie mia-

jej brat i od tej pory mieszkała przez

ło na swoje gorączki (...)”.

cały czas w Zamościu, gdzie zmarła

Więc może księcia zabiła Sal-

w niedzielę wielkanocną 17 kwietnia

monella, jak teraz wytwornie nazywa

1672 roku.

się to, co kiedyś nazywano tyfusem

Pogrzeb księciu Wiśniowieckiemu

brzusznym? Ale równie dobrze mo-

chciał wyprawić w roku 1670 jego syn,

Portret rainy Wiśniowieckiej,

głoby to być otrucie. Tym bardziej,

wtedy król Polski Michał Korybut Wi-

matki Jaremy

że znaleźć można relację, mówiącą

śniowiecki. Było to już po tak zwanym

o tym, że książę chorował tylko 22

„potopie szwedzkim”, podczas którego

Konstantynów i Piławce

godziny, nie zaś jak twierdzi wersja

w opactwie na Świętym Krzyżu przez

20 maja 1648 w Mereczu na Li-

oficjalna, że choroba trwała tydzień.

trzy lata stała załoga wojsk okupacyj-

twie umiera król Polski Władysław IV

O otrucie księcia podejrzewano het-

nych, złożona ze Szwedów i Węgrów.

Waza. Straszna komplikacja dla i tak

mana Mikołaja Potockiego, który

Opactwo było, więc plądrowane przez

już skołowanej Rzeczypospolitej.

niedawno powrócił z tatarskiej niewo-

trzy lata przez najeźdźców, uważanych

26 – 28 lipca 1648 doszło do bi-

li i jak gdyby nigdy nic, wziął się do

za jednych z największych grabieżców

twy pod Konstantynowem. Jeremi,

dowodzenia polskim wojskiem. Tytuł

Europy. Po ich trzyletnim pobycie, na

właśnie odstawił cywilów do miejsc

hetmana wielkiego koronnego był u

Świętym Krzyżu nie było już niczego.

spokojniejszych i teraz wraca do gry.

nas wtedy DOŻYWOTNI!! Szlach-

W poszukiwaniu kosztowności szpe-

W zwarciu z armią Maksyma Krzywo-

ta i oficerowie kpili sobie jednak z

rano nawet w obu świętokrzyskich

nosa, Jarema osiąga pierwsze pol-

hetmana, ile wlazło. Wszyscy woleli

kryptach, wyrzucając z trumien ciała

skie zwycięstwo w tej wojnie. 60 000-

słuchać księcia Wiśniowieckiego niż

zmarłych.

tysięczna armia Krzywonosa traci 15

oszklona trumna w krypcie kaplicy oleśnickich na świętym

tego hetmana z odzysku, więc facet,

tysięcy żołnierzy. Straty Jaremy to

Krzyżu. Widok obecny. Higieniczny i lśniący

uważający sam siebie za wojskowego

300 żołnierzy.

ciała nie znaleziono

geniusza, wściekać się musiał dniami

Po przegonieniu Szwedów, król

Po klęsce pod Korsuniem, sejm

i nocami.

Michał Korybut prawdopodobnie nie

19 lutego 1649 dochodzi do pod-

poniosły druzgocącą klęskę pod Bere-

mianował dowódcami wojska pol-

Żydowski kronikarz Natan Hanower

znalazł już w splądrowanych kryp-

pisania zawieszenia broni i Chmiel-

steczkiem. Uderzenie głównych sił pol-

skiego, w miejsce wziętych do nie-

w swojej kronice napisał bez ogródek:

tach ciała swojego ojca, bo ograniczył

nicki odchodzi na Ukrainę.

skich, dowodzonych osobiście przez

woli hetmanów, trzech tak zwanych

„W owym czasie zazdrościli panowie

się tylko do ufundowania w kościele

10 lipca – 22 sierpnia 1649. Oblę-

Jana Kazimierza oraz jazdy, prowa-

regimentarzy. Byli to: Władysław Za-

bardzo ks. Wiśniowieckiemu coraz to

opactwa pamiątkowej tablicy poświę-

żenie Zbaraża.

dzonej do boju osobiście przez księcia

sławski, Mikołaj Ostroróg i Aleksander

większych godności i zaszczytów i dali

conej księciu Wiśniowieckiemu. Oto

15 – 16 sierpień 1649. Porażka

Wiśniowieckiego, doprowadziły do po-

Koniecpolski. Kozacy nazywali ich:

mu do picia truciznę. I umarł książę Wi-

jej tekst:

wojsk Jana Kazimierza mających sta-

gromu przeciwników i ucieczki z pola

Zasławskiego ze względu na niedo-

śniowiecki”. Podobno Żydzi zawsze byli

nowić odsiecz dla Zbaraża.

bitwy tatarskiego chana Islama Gireja

łęstwo i brak inteligencji – Pierzyną,

Hieremias cosacorum ter-

o wszystkim najlepiej poinformowani.

W sumie nie wyszło najgorzej,

i Bohdana Chmielnickiego. Ugoda w

uczonego Ostroroga – Łaciną, a mło-

ror – dux et princeps visnio-

Jeśli za śmiercią Wiśniowieckie-

bo Polakom udało się przekupić Ta-

Białej Cerkwi, którą następnie zawarto,

dego Koniecpolskiego – Dzieciną.

viecus – michaelis Primi re-

go naprawdę stał hetman Potocki, los

tarów, a ci przekupieni, porzucili Ko-

zmniejszyła rejestr kozacki o połowę, a

23 – 25 października. Dowodzo-

gis Poloniae Progenitor – ab

zadrwił sobie z niego, jak zwykle drwi

zaków, co zmusiło Chmielnickiego do

Kozakom pozostawiła tylko wojewódz-

ne przez regimentarzy wojsko polskie

a.d. 1653 depositus

z napuszonych, głupich i śmiesznych.

zawarcia tak zwanej ugody zborow-

two kijowskie.

doznaje spektakularnej klęski w bitwie

czyli

Hetman przeżył Jaremę tylko o kilka

skiej, która przyznawała Kozakom

Po Beresteczku wszystko zaczęło

pod Piławcami. Karykatura dowódz-

Jeremiemu pogromcy ko-

miesięcy i zmarł 20 listopada 1651

województwa kijowskie, bracławskie

się dziać, jak gdyby pod dobrym zna-

twa, jaką był urząd regimantarzy,

zaków, wodzowi i księciu Wi-

roku.

i czernihowskie oraz podwyższała re-

kiem i można było sądzić, że książę

przyniosła Polsce następną porażkę.

śniowieckiemu, Michał pierw-

Zwłoki księcia ubrano w karma-

jestr do 40000. W zamian za te zdo-

powróci na Zadnieprze. Ale nie po-

Ku zdziwieniu naszych regimentarzy,

szy, Król Polski, potomek, zło-

zynowy kontusz i zalano smołą w

bycze Kozacy odstąpili.

wrócił. Jarema Wiśniowiecki zmarł

ale i całego Sejmu z nieprzeliczoną

żonemu od 1653r.

drewnianej trumnie, jak to było w

W roku 1777 kościół na Świętym

Po odwrocie z Zadnieprza Wi-

podczas wyprawy wojennej w obozie

ilością innych polskich „statystów”

zwyczaju, gdy odsyłano poległych w

Krzyżu doszczętnie spłonął. Tablica

śniowieccy zostali pozbawieni bazy,

wojsk polskich, w małym ukraińskim

okazało się, że dowodzenie wojskiem,

daleką drogę do miejsca pochówku.

Michała Korybuta, aczkolwiek nieco

potrzebnej dla utrzymania nie tylko

miasteczku Pawołocz, 20 sierpnia

to jednak nie to samo, co mądrzenie

Szczególnie podczas letnich upałów.

zniszczona pożarem, ocalała. Prze-

rodziny, ale i licznego prywatnego

1651 roku o godzinie jedenastej.

się na sali sejmowej.

Trumnę z ciałem księcia odesłano do

niesiona została do klasztornego kruż-

wojska. Szwagier Wiśniowieckiego

Śmierć nastąpiła z nieznanej przyczy-

6 – 24 listopad 1648. Kozacy ob-

kościoła w Sokalu.

ganku i umieszczona na jego ścianie.

„Sobiepan” Zamojski, przeznaczył

ny. Książę miał zaledwie 39 lat i jego

legają Zamość. 17 stycznia 1649 roku

6 września 1939 roku, podczas nie-

im na kwaterę Krzeszów i leżące

szybka śmierć zaskoczyła wszystkich.

następuje koronacja nowego króla

mieckiego bombardowania, tablica

wokół Krzeszowa majątki na pogra-

Książę czuł się przecież dobrze, był

Jana Kazimierza.

niepogrzebane zwłoki

Gdy zwłoki tam dotarły okazało

wraz z całym fragmentem muru zosta-

niczu Wołynia i Lubelszczyzny. W

wesoły, chętnie popijał z oficerami, gdy

się, że księżna Gryzelda nie ma pie-

ła zniszczona.

sytuacji, w której Wiśniowiecki nie

nagle poczuł się źle, wystąpiła gorącz-

Jarema i król Jan Kazimierz

niędzy nie tylko na wyprawienie księ-

Kościół na Świętym Krzyżu od-

dysponował już swoim majątkiem,

ka i biegunka. Chorego przeniesiono

19 stycznia i 14 lutego 1649. W

ciu pogrzebu, ale nawet na zapłatę

budowywano po pożarze z roku 1777

jego prywatna armia zaczyna ciążyć

do zamku w Powołoczy i oddano pod

tych dniach odbył się Sejm koronacyj-

dla sług, zajmujących się do tej pory

przez ponad dwadzieścia lat.

księciu nieznośnym ciężarem. Od-

opiekę doktora Cunasiusa. Chory czuł

ny. Wszyscy myśleli, że nowo wybrany

strażą przy zwłokach. Wiśniowiec-

Na początku wypalone pożarem

cięty od dochodów, a zobowiązany

się jednak coraz gorzej i w niedzielę

król nada nareszcie Wiśniowieckiemu

cy nie mieli już żadnych pieniędzy.

mury rozebrano, a kościół, w zupełnie

do utrzymywania swojego wojska,

20 sierpnia zakończył życie. Co mogło

buławę hetmańską. Stało się jednak

Książę wszystko wydał na utrzymanie

innym, niż poprzednio, stylu, wybudo-

książę zaczyna wydawać ostatnie

być przyczyną śmierci księcia?

inaczej. Jan Kazimierz w swoim prze-