Wydanie specjalne

10

2010 * Kurier Galicyjski

Kręcąc, omijając sterczące ska-

Tu zawsze było najwięcej wypadków.

to Tatarom niesłychaną mobilność po-

niczyjej” na tyle obszerne, że chroniły

Tatarzy, prawie rok w rok wyrzynali

ły, zmieniając co chwila kierunki, wił

Najwyższy poziom wód Dniepru ni-

chodu, a dla obserwatora – złudzenie

one Chanat przed odwetowym ata-

żywotne siły narodu? Czego, w końcu,

się przez porohy tor wodny na tyle

gdy nie potrafił zalać w całości ław

wielokrotnie liczniejszego wojska, niż

kiem ze strony polskiej. Tatarzy żyli z

pilnował ten wspaniały Kudak?!

głęboki, że umożliwiający spłynięcie

porohu i pionowo sterczących nad

ono naprawdę było. Przy okazji roz-

tego, co zrabowali w Rzeczypospoli-

Już niedługo, sami Państwo bę-

statków. Zwano go „starą drogą ko-

ławami skał, wzniesionych ponad po-

prawię się z jeszcze jedną legendą,

tej, więc raz po raz i wciąż od nowa,

dziecie mogli się przekonać, czego

zacką”. Na spławność kozackiego

ziom wody na wysokość 5 – 6 metrów!

brednią tym razem, ale brednią na tyle

po prostu żeby się najeść, musieli na-

pilnował Kudak. Nie wiem, czy uwie-

Po obu stronach porohu widać było

szlaku wielki wpływ miał poziom wód

padać na Polskę, rabując konie, kro-

silną, że funkcjonującą w Polsce do

rzycie.

cmentarze. Przybywało wciąż nowych

na Dnieprze, bo od jego wysokości

wy, owce i oczywiście ludzi, których

dzisiaj. Jest to tak zwany – befsztyk

Obecny Dniepr i Dniepr z dawnych

mogił, bo nigdy nienasycony, diabelski

zależało, którą wersję szlaku nale-

potem sprzedawali z zyskiem. Sami

tatarski, czyli podawane na surowo,

czasów, to właściwie dwie kompletnie

poroh potrzebował wciąż nowych ofiar.

żało wybrać. Znajomość samego

stanowili dziadowski kraik, nie potra-

tarte, lub siekane mięso.

inne rzeki. Na dawnym Dnieprze nie

Za Nienasytcem – zabora Woronowa.

szlaku, jak i różnych jego wariantów,

fiący się samodzielnie wyżywić i hi-

Ludzie! Żaden, najgłupszy nawet

istniały jeszcze zapory wodne, po któ-

była wiedzą niemałą, którą posiadali

Bardzo niebezpieczna. Potem zabora

storia chanatu toczyła się od jednego

Tatar, nigdy nie miał czegoś takiego w

rych zbudowaniu rzeka zmieniła się

jedynie mieszkańcy okolicznych siół,

Krzywa, a za nią – poroh Wolnik. Na

masowego głodu do drugiego. Tam

ustach! A jeszcze te opowieści, że Ta-

nie do poznania. Wielka, bo trzecia

zwani przez wszystkich – sternikami.

porohu cztery, bardzo niebezpieczne

tarzy podkładali sobie pod siodła płaty

wiecznie panował kryzys, bo to był

(nie licząc pogranicznej rzeki Ural), co

Mimo ich nieprawdopodobnej zręcz-

ławy. Najtrudniejszy poroh po Niena-

kraj bandycki, żyjący z bandytyzmu,

surowego mięsa, by to mięso podczas

do wielkości rzeka Europy, płynęła w

sytcu. Ale za porohem, wariackie do tej

marszu ubijać tyłkiem dla większego

sposób naturalny, ograniczona jedy-

pory tempo jazdy, wyraźnie zwalniało

potem smaku… – O, Matko Boska! –

nie warunkami terenu, jaki napotykała

i wody rozlewały się, tworząc prawie

Horror! – Kto to wymyślił??!!

na drodze.

całkowicie spokojne jezioro. Za spo-

Tatarzy podkładali pod siodła

A że w swoim dolnym biegu rze-

kojną wodą – poroh Budziłowski. Dwie

świeżo zdarte owcze skóry, surowizną

ka napotykała podłoże skaliste i nie-

ławy. Dalej – zabora Skubowa, a za nią

do skóry konia, ale tylko wtedy, gdy

ustępliwe, przebijała się przez nie,

– poroh Liszny. Znowu dwie ławy.

koń miał na grzbiecie odparzenia. To

spływając po granitowych skałach,

Ostatni poroh, to poroh Wilny.

był sposób na leczenie konia. Podob-

sprawiając wrażenie, że toczy się po

Nazwa odnosiła się do bardzo krętej

no bardzo skuteczny. No, nie wiem.

jakichś monstrualnych schodach. Po-

drogi wodnej na porohu (sześć ław)

Może czasami z braku skór, podkła-

dobieństwo do schodów potęgowała

i oznaczała wicie się, poskręcanie.

dali i cienkie płaty mięsa? Może na-

budowa skalnego podłoża, składają-

Dawniejsza nazwa porohu brzmiała:

wet, z głodu, takie mięso potem jedli.

cego się z płaskich kamiennych płyt.

„poroh Gadniczy”, czyli wężowy. Żeglu-

Ale na pewno nie na surowo!

Na dystansie 70 kilometrów rzeka na-

ga przez porohy kończyła się z chwilą

Atak Tatarów przebiegał w ten

potykała na swojej drodze 9 kamien-

osiągnięcia wyspy Chortycy.

sposób, że w pewnym momencie,

nych stopni, przegradzających całko-

Ta wyspa na Dnieprze była bar-

początkowo wielotysięczna gromada

wicie jej koryto. Były to owe słynne

Hetman stanisław Żółkiewski

dzo ważnym węzłem komunikacyjnym

tatarskich wojowników rozpadała się

Porohy Dnieprowe. Jeden różnił się

ności i wieloletniego doświadczenia

i ośrodkiem handlowym. To na wyspie

na mniejsze grupy – czambuły, które

od drugiego wysokością i dystansem,

Hetman Jan Karol chodkie-

w przeprowadzaniu statków, ilość

Chortycy kończył się wodny szlak han-

rozchodziły się na boki, samodziel-

na jakim zajmował koryto rzeki, a tak-

wicz

zdarzających się mimo to katastrof

dlowy z Morza Czarnego. Tutaj przeła-

nie przenikały przez Dzikie Pola, by

że ilością sterczących na nim piono-

była ogromna. Wystarczyła sekunda

dowywano towary ze statków na wozy,

w jednym czasie, już w Polsce zno-

a profesja bandyty nie zapewnia, jak

wych skał, ale każdy z porohów miał

wahania, wystarczyła pomyłka kursu

by wwieźć je do góry ponad porohy.

wu połączyć się ze sobą. Takiego

wiadomo, stałych i przewidywalnych

budowę płytową i posiadał różną ilość

liczona na centymetry i woda roztrza-

To do Chortycy przychodziły statki po

manewru Wojsko Polskie długo nie

dochodów. Istnieją legendy na temat

nawarstwionych na siebie, różnie

skiwała statki, masakrowała na ska-

przejściu porohów, zawsze nie dołado-

potrafiło dokonać. Nikt nie wiedział,

rzekomej potęgi tego chanatu, który

szerokich, grubych kamiennych płyt,

łach bezradnych wobec żywiołu ludzi

wane, dla uzyskania większej pływal-

dlaczego Tatarzy nie gubią się na ste-

posiadał armię, liczącą jakoby setki

zwanych ławami.

i topiła przewożone towary.

ności, a więc, zawsze skore do wzięcia

pie, dlaczego zawsze odnajdują się w

tysięcy żołnierzy. – Lipa! Setki tysię-

Porohy nie były jedynym utrud-

Na początku, łodzie dobijały do

na Chortycy trochę dodatkowego ła-

tym samym miejscu i w tym samym

cy, to było wszystkich Tatarów razem

nieniem w ewentualnej żegludze po

dwóch, położonych tuż przy pierw-

dunku w drodze do ujścia Dniepru.

czasie, dlaczego puste stepy, dla nich

wziętych, włącznie z babami, starca-

Dnieprze. Były one zdecydowanie

szym porohu wiosek: Kamionki i Ko-

Przez Chortycę przebiegała, po-

sprawiają wrażenie dobrze oznako-

mi i niemowlętami przy piersi. Prze-

utrudnieniem największym, bo prze-

daku, zwanego też Kudakiem. Tutaj

przecznie do rzeki, ważna droga han-

wanej i uczęszczanej drogi.

sadzano siłę chanatu, w ten sposób

gradzały sobą całą szerokość rzeki,

wynajmowało się sterników, którzy na

dlowa z Rosji na Krym. Ponieważ nurt

Aż w końcu sprawa się wydała!

słodząc sobie własne porażki, własne

ale kamienne podłoże, po którym

czas spływu mieli nad powierzonymi

Dniepru był powolny i spokojny, leni-

Tatarzy brali ze sobą na wyprawę…

safandulstwo i, co tu dużo mówić –

spływał Dniepr, utworzyło jeszcze inną

wie opływający wyspę, tutaj właśnie

kompasy i zegarki! Najlepsze, jakie

Najwyższy poziom wód Dniepru nigdy

była najdogodniejsza przeprawa przez

wtedy istniały. Niemieckie, holenderskie

Tatarzy brali ze

nie potrafił zalać w całości ław porohu

rzekę. Na wielkiej wyspie było dość

i angielskie! Kupowali je od Włochów,

sobą na wyprawę…

miejsca na kupieckie składy, warsztaty

w zamian za niewolników. Włosi po-

i pionowo sterczących nad ławami skał,

kompasy i zegarki!

rzemieślników, noclegownie i knajpy

trzebowali niewolników do wioseł na

wzniesionych ponad poziom wody na

Najlepsze, jakie

dla żeglarzy. Wyspa była bezpieczna

swoich galerach, czyli pełnomorskich

wysokość 5 - 6 metrów! Po obu stro-

dla jej mieszkańców już samym tylko

statkach wojennych i handlowych, napę-

wtedy istniały. Nie-

położeniem na środku ogromnej rzeki,

dzanych wiosłami. Niewolnicy „zużywali”

nach porohu widać było cmentarze.

mieckie, holender-

ale Chortycy broniło jeszcze coś, a tym

się jednak przy wiosłach niesłychanie

Przybywało wciąż nowych mogił, bo ni-

skie i angielskie!

czymś była Sicz Zaporoska.

szybko, więc trzeba było nabywać wciąż

gdy nienasycony, diabelski poroh

Z tego, co do tej pory napisałem,

nowych. Takich niewolników najłatwiej

potrzebował wciąż nowych ofiar.

może wyniknąć dla Czytelnika pewna

było kupić na Krymie, w starej genu-

strach przed tymi dzikusami. Gdyby

sprzeczność. Zacząłem, bowiem, od

eńskiej (włoskiej) faktorii handlowej,

Rzeczpospolita potrafiła to zrobić,

przedstawienia południowej części

zwanej Kaffa. Tatarzy porywali nie-

rozdeptałaby ten Chanat, jak robaka

formę blokady rzecznego koryta, czyli

ich opiece ludźmi i statkami władzę

Ukrainy, jako bezludnego pustkowia.

wolników i sprzedawali ich Włochom.

na drodze.

tak zwane zabory. Zaborami nazywa-

pełną i absolutną.

Teraz, jakby wbrew temu, co napisa-

(Sprzedawali nie tylko Włochom, ale

To dlaczego tak nie zrobiła??!!

no niepełne przegrody Dniepru. Zna-

Sternicy dokonywali przeglądu ło-

łem poprzednio, piszę o ruchu statków

teraz mówimy o tych zegarkach, a to

– Nie był to tylko jedyny powód, ale

czyło to, że w zaborze zawsze istniało,

dzi. Czasami kazali ją częściowo roz-

i łodzi na Dnieprze, przedstawiam wy-

była sprawa Włochów). Za włoskie

głównie dlatego, że Polacy nie potra-

choćby tylko jedno, wolne przejście,

ładować. – Nie było gadania! Wyłado-

spę Chortycę jako gwarny port prze-

pieniądze Tatarzy urządzali wyprawy

fili przejechać Dzikich Pól! W terenie

i zabora nigdy nie przegradzała rzeki

wany towar musiał pojechać furman-

ładunkowy. Mam zamiar napisać o

po następnych niewolników. Czasami

pustego stepu, pozbawionego ja-

na całej jej szerokości. Takich zabór

kami po drodze wzdłuż rzeki. Czasami

Siczy Kozackiej, czyli o stacjonarnym

na zorganizowanie wyprawy dosta-

kichkolwiek punktów orientacyjnych,

było sześć. Wszystko to okraszone

sternicy dokonywali w łodzi pewnych

garnizonie wojskowym, liczącym so-

wali od handlarzy ludźmi pożyczki,

Polacy gubili się jak dzieci. Tatarzy

było obfitą ilością skał pojedynczych,

przeróbek. Dobudowywali, na przy-

bie na co dzień około tysiąca żołnie-

kredyty, rozliczane później, gdy wra-

natomiast jeździli sobie po Polach, jak

stojących samotnie, albo grupami.

kład, do łodzi nowe stery. Dopiero

rzy. No, więc, jak tam w końcu było na

cali z połapanymi.

im się tylko podobało. Dlatego słysze-

Niektóre były widoczne i sterczały

wtedy zaczynała się jazda. W tempie

tych Dzikich Polach? Pustkowie tam

Wstrętne to było. – Prawda? Cho-

liście Państwo wiele na temat tatar-

ponad powierzchnię, a inne czaiły

oszalałej motorówki. W głuszącym

było, czy nie pustkowie?

lernym genueńczykom nie przeszka-

skich ataków na Polskę, a nie wiem,

się podstępnie, ukryte w głębi wody.

wszystko ryku rozpędzonej wody. W

dzało, że handlują chrześcijanami.

czy Państwo słyszeli o jakiejkolwiek

bryzgach i tumanach wodnej piany.

Że płacą muzułmanom za łapanie

polskiej akcji przeciwko Tatarom na

I od razu, pierwszy na drodze, poroh

dzikie Pola

Przeprawianie się

chrześcijan, że potem trzymają tych

Krymie. Ja nie słyszałem.

Kudacki. Cztery ławy! I już w następnej

i chanat krymski

przez porohy

Proszę Państwa. Oba obrazy

chrześcijan na swoich statkach gorzej

Przez porohy można było przepły-

chwili zapora Monasterska. Później

Dzikich Pól są prawdziwe i oba ist-

niż dzikie bydlęta, że ich tłuką, tortu-

nąć tratwą lub łodzią, ale ryzyko takie-

poroh Surski. Tylko (!) dwie ławy. Da-

o „befsztyku tatarskim”

niały jednocześnie obok siebie. Dzi-

rują, głodzą.

go spływu było ogromne. Wielka rzeka,

lej poroh Łochański. Trzy ławy, z dość

słów prawdziwych kilka

kie Pola były tworem sztucznym, po-

Niewątpliwie, to genueńczycy na-

Tatarzy często sprawiali wrażenie

zwężona sztucznie przez otaczające ją

dużą wyspą na środku. Potem zabora

wstałym w wyniku celowego działa-

uczyli Tatarów nawigacji. Kapitanowie

ogromnej armii ze względu na swój

skały, z piorunowym rykiem usiłowała

Strzelcza, a za nią poroh Dzwoniec, jako

nia małego, wrednego i paskudnego

genueńskich statków też mieli na mo-

sposób poruszania się w czasie wy-

zmieścić swe wody w wąskim, kamien-

że ryczał, aż uszy odpadały. Na Dzwoń-

kraiku, jakim był Chanat Krymski. To

rzu do dyspozycji podobne kompasy

prawy bojowej. Każdy Tatar prowa-

cu cztery lawy do przebycia. Dalej Dniepr

nym przejściu. Pokonywała przy tym

krymscy Tatarzy, na przestrzeni wielu

i zegary, a to wystarczyło, żeby się

dził ze sobą kilka koni, często były

dzielił się na dwie odnogi, otaczające

wysokość 32 metrów, a więc wyso-

lat, zniszczyli cały ten kraj, wymor-

nie zgubić. Czy to na morzu, czy na

to cztery dodatkowe konie, na które

dużą wyspę. Jedną (prawą) odnogę

kość dziesięciopiętrowego wieżowca!

dowali lub porwali w niewolę miesz-

pustym stepie.

kolejno przesiadał się w biegu, dając

Dniepru blokowała zabora Tiachińska.

Nigdzie nie tworzyła wodospadów, ale

kańców tego kraju i celowo stworzyli

W czasie bojowego zwarcia Pola-

odpocząć zmęczonemu koniowi, który

Teraz największy i najstraszniejszy

szybkość przepływu potwornych mas

na północ od Krymu obszary „ziemi

ków i Tatarów, najczęściej wygrywali

niósł go do czasu przesiadki. Dawało

poroh. Nienasytec! Dwanaście ław!!

wody była straszna.