11

r WNi z r WNymi

Kurier Galicyjski * 2010

Polacy, bo w rzeczy samej Tatarzy – to

sądów, powodowały największą liczbę

leko od morskiego brzegu. W Polsce

czajkami, a wielkimi galerami turec-

łańcuch z prądem rzeki ogromne kłody

była hołota. Często uzbrojona byle jak,

uciekinierów. Na Dzikie Pola uciekali

znamy innych Kozaków. Słynna za-

kimi, gdzie Turków zdumiewał widok

drzewa, które zrywały go, albo jeszcze

czasami nawet bez szabel, a tylko z

nie tylko ludzie pokrzywdzeni, ale też

wsze była piechota zaporoska. Dużą

czajki, wypełnionej morską wodą,

przed Oczakowem przenosili czajki

kiścieniami, czyli ze swojego rodzaju

ścigani wyrokami przestępcy, zwy-

sławą cieszyła się też kozacka kawale-

z której, mimo to, stojący wewnątrz

z limanu, na morze.

pałkami, tworzonymi z elementów koń-

czajni złodzieje i bandyci. Uciekali

ria. A tak naprawdę, to byli marynarze,

niej po pas w wodzie Kozacy, wciąż

Wracając na Zaporoże, Kozacy

skiej czaszki, przywiązanych na krótkim

chłopi pańszczyźniani. Uciekała zde-

korsarze, wielokrotnie napadający na

strzelali do tureckiego okrętu. Czajka

często musieli korzystać z zupełnie

rzemieniu do jakiegoś kija. Dla Polaków

klasowana szlachta i różnego rodzaju

sam Konstantynopol, paląc w nim całe

musiała być łodzią lekką, którą Koza-

innej drogi niż ta, którą nadpłynęli.

problem był właściwie tylko jeden. – Jak

poszukiwacze przygód. Uciekali Ukra-

dzielnice pod obecność sułtana, pa-

cy mogliby przenosić na rękach, lub

Gdy dowiadywali się o czekającej na

tę ruchliwą bandę dopaść!?

trzącego na to ze zgrozą. Brawurowe

ińcy, Polacy i Rosjanie. Nawet Wę-

przetaczać na drewnianych rolkach z

nich koło Oczakowa wojennej flocie

Wracając do Dzikich Pól, można

ataki Kozaków zaskakiwały wszyst-

grzy. Osiedlali się tuż za porohami, na

jednego akwenu na drugi. Dla taktyki

tureckiej, cofali się przez Cieśninę Ker-

powiedzieć, że na całych ogromnych

kich. Turcy czy Tatarzy baranieli, gdy

licznych i łatwych do obrony wyspach

poruszania się zaporoskich piratów,

czańską na Morze Azowskie, a stam-

obszarach były one celowo utrzymy-

nagle, można powiedzieć, w biały

dnieprowych. Powstała społeczność

było to niezbędne. Dlatego czajki wy-

tąd płynęli pod prąd rzeki Kalmius tak

wane przez Tatarów w stanie dzikości

dzień, Kozacy napadali na ich niezdo-

zaporoska, mieszcząca się w obwa-

konane były z drzewa lipowego, lub

daleko, jak tylko było to możliwe (czajki

i pustkowia, a w miejscach szlaków

byte rzekomo miasta, porty, czy umoc-

rowanym obozie wojskowym zwanym

wierzbowego. Nie szkodzi, że było to

nie miały wielkiego zanurzenia i prawie

handlowych, potrzebnych chanatowi

nienia wojskowe. Wybijali turecką lub

Siczą. Dziwna to była społeczność,

drewno nietrwałe. Czajka najczęściej

nigdy nie przekraczało ono jednego

krymskiemu, już tak bardzo pustoszo-

tatarską załogę, mordowali cywilów,

metra). Stamtąd przenoszono czajki

ne nie były. Dzikie Pola, początkowo

palili i grabili wszystko, co się dało.

na dorzecze rzeki Samary, do rzeki

własność Wielkiego Księstwa Litew-

Płacili tym samym, co widzieli u sie-

Wowcza. Wowczą dopływali do Sama-

skiego, od roku 1569 zostały włączone

bie w wykonaniu „drogich” sąsiadów,

ry, a Samarą – do Dniepru, niedaleko

do Polski. Dla Dzikich Pól niczego to

czyli – pięknym za nadobne. Wyprawa

pierwszego na Dnieprze porohu Ku-

nie zmieniło. Ani Wielkie Księstwo, ani

w roku 1616 (150 czajek!) pod dowódz-

dackiego. Wystarczyło jeszcze tylko

później Polska ,nigdy nie miały nad Po-

twem hetmana zaporoskiego Piotra

przebyć porohy…

lami realnej władzy państwowej. Kraj

Konaszewicza-Sahajdacznego, rozbiła

Kozacy nie musieli napadać na

ten de facto nie należał do nikogo.

i zniszczyła koło Oczakowa wojenną

miasta tureckie, by wzbudzić tym

flotę turecką. Uwolniono przykutych do

gniew tureckiego sułtana. Każdy na-

wioseł wioślarzy-niewolników. Zaraz

pad Kozaków na miasta tatarskie,

Przypadek

potem zdobyto Kaffę – gniazdo han-

był w rzeczywistości również atakiem

interwencji... diabła

Takie obszary dzikiego pustkowia

dlarzy ludźmi i uwolniono całe rzesze

na Imperium Tureckie, odkąd w roku

nęciły wszystkich, którym nie podobało

niewolników, czekających na sprzeda-

1474 podbity przez Turków Chanat

się życie w Rzeczypospolitej, a takich

nie, poczym zostawiając za sobą tylko

Krymski stał się wasalem Imperium.

Hetman zaporoski Piotr Ko-

ludzi było wtedy niemało. Rzeczypo-

popioły i trupy porżniętych na dzwona

Sułtan rozumował, jak Murzynek

sułtan turecki osman II

naszewicz-sahajdaczny

spolita nie była, niestety, państwem

handlarzy i dozorców, w tryumfie po-

Kali. Jeśli więc Tatarzy napadli na Pol-

bo składająca się z samych tylko

była wykonywana jako łódź jednora-

sprawiedliwości społecznej. Sztywny

wrócono na Sicz. Uwolnieni z tureckich

skę, był to dobry uczynek. Jeśli jed-

mężczyzn (kobietom zabroniono

zowa. Ważne, że wykonana z takiego

podział stanowy był podstawą niesły-

galer Niemcy, Włosi, Hiszpanie i Grecy,

nak Kozacy napadli na Krym – był to

przebywania na Siczy), mężczyzn,

drewna, była łodzią lekką. Na wypra-

chanego wyzysku, szczególnie chło-

przyłączyli się do Kozaków.

bardzo zły uczynek. Trzeba przyznać,

dodajmy – silnych, uzbrojonych, za-

wę budowano około 50, 120, czasem

pów pańszczyźnianych, ale nie tylko.

„Chadzki” zaczynały się zwykle na

że kolejni władcy Turcji do roku 1619

czepnych i łatwych do zwady. Była

nawet 150 czajek. Na niezbyt zalesio-

Sądownictwo polskie też było diabła

Zaporożu. Starszyzna Siczy ogłaszała

ograniczali się w takich przypadkach

to organizacja bardzo podobna do

nym terenie Zaporoża nie można było

warte – to znaczy nie!! Co ja gadam?!

wówczas mobilizację Kozaków, prze-

do pisania listów protestacyjnych,

„bractw” pirackich, grasujących po

znaleźć aż tylu drzew lipowych, czy

Znana jest przecież interwencja diabła

bywających poza Siczą, znad porohów

składając w nich polskiemu królowi

wodach Morza Karaibskiego. Sicz

wierzbowych, mogących pokryć tak

na posiedzeniu trybunału w Lublinie,

przychodziły zapasy żywności, prochu,

skargi na Kozaków i domagając się

wciąż rosła w siłę. Kozaków, jak ich

wielkie zapotrzebowanie. Stąd brało

kiedy to podlubelski szlachcic kazał

ołowiu i w ogóle wszelkiego rodzaju

ukarania winnych. Wszystko zmie-

nazywano i jak sami mówili o sobie,

się uzależnienie Kozaków od dostaw

spalić dom i gospodarstwo biednej

uzbrojenia. Na Zaporoże spływały też

niło się jednak od czasu tak zwanej

przybywało w bardzo szybkim tempie.

drewna z północnej części Ukrainy.

wdowy, która nie chciała mu tego

znad porohów tratwy z drzewa lipo-

pierwszej odsieczy wiedeńskiej, kiedy

W roku 1534 było ich około 2000. W

Było to uzależnienie tylko teoretyczne

gospodarstwa sprzedać. W trybunale

wego i wierzbowego, potrzebnego do

to Zygmunt III Waza wysłał do pomo-

1553 już 3000. W pierwszych latach

do czasu, aż zostało wykorzystane

szlachcica bronili fałszywi świadkowie,

budowy kozackich czajek.

cy Wiedniowi oddziały lisowczyków,

XVII wieku przeszło 20 000!

przeciwko Kozakom.

przysięgając, że kobieta sama podpali-

ratując w ten sposób miasto przed ob-

łódź kozacka

Niezdrowe ględzenie o Kudaku, gdzie ja-

Czajka, to był taki kozacki pa-

Przez całą historię Polski przewija się

tent. Czajka była odkrytą, wiosłową

koby własną piersią zasłaniało się Ojczy-

i wciąż na nowo odtwarza nasze dzi-

łodzią morską o długości około 20

znę przed nieprzyjacielem, można

waczne postępowanie, będące chyba

metrów i szerokości dochodzącej do

i trzeba przedstawić w prawdziwym świe-

jakąś cechą narodową, polegające na

4 metrów, z wysoko podniesionymi

stewami: dziobową i rufową. W przy-

tle. Kudak bardzo skutecznie zrobił tylko

dobrowolnym uleganiu prawu, choćby

padku czajki, pojęcie dziobu i rufy wca-

jedno, do czego zresztą został stworzo-

głupiemu i szkodliwemu, tylko dlatego,

le nie było takie jednoznaczne. Łódź

ny. Skutecznie zablokował Kozaków.

że zostało nazwanemu prawem. Krótko

posiadała bowiem dwa stery i w jednej

chwili mogła dokonać skrętu o 180

mówiąc, potrafimy poddawać się

Czajka była łodzią uzbrojoną w kil-

lężeniem ze strony wojsk Bethlena Ga-

stopni, lub zgoła w sekundę zacząć

jakiemuś prawu, szkodliwemu dla nas

ka (od trzech, do sześciu) falkonetów,

bora, księcia siedmiogrodzkiego, który

poruszać się w odwrotnym, niż dotych-

w sposób ewidentny.

czyli armatek o niezbyt wielkim kali-

był protegowanym sułtana Ahmeda.

czas, kierunku. Bodaj doświadczenia,

brze. Załoga składała się z około 30

Lisowczycy pobili Gabora, czym do-

zebrane na porohach Dniepru, zna-

ła swój dom. Nikt nie chciał słuchać nie-

osób. Każdy Kozak musiał zabrać ze

prowadzili do silnego zdenerwowania

lazły tutaj swoją realizację. Łódź była

Kozacy, czyli piraci

szczęsnej i trybunał uniewinnił szlach-

sobą, nie licząc broni białej: rusznicę,

następcę Ahmeda, sułtana Osmana.

napędzana głównie wiosłami, najczę-

morza czarnego

cica, a orzekł winę wdowy. – Nawet

Porohy dzieliły na dwie części nie

dwa pistolety, 7 funtów prochu, ołów

Sułtan Osman, myśląc o prewencyj-

ściej było ich 6 par, ale były też czajki

diabeł wydałby sprawiedliwszy wyrok!

tylko Dniepr. Można powiedzieć, że

na kule i zapas żywności dla siebie,

nej wojnie z Rzeczypospolitą, ogłosił

nieco większe, nawet na 8 par wioseł.

– zawołała zrozpaczona kobieta.

dzieliły na dwie części całą Ukrainę.

czyli suchary, suszone mięso i ryby,

ją jednak jako wojnę spowodowaną

Czajka posiadała maszt, zaopatrzo-

I wtedy to się stało! Zapachnia-

Powyżej porohów kraj był gęsto za-

sołomachę (dla niewtajemniczonych

stratami, na jakie narażają Turcję czę-

ny w reję, podtrzymującą duży, pro-

ło siarką i na sali pojawił się diabeł.

lesiony, poniżej porohów przeważały

– jest to siekana cebula zatopiona w

ste kozackie „chadzki”. Krzyki o naru-

stokątny żagiel, służący jako napęd

Powiedział, że Piekło nie zgadza się

stepy, przechodzące w pobliżu ujścia

szmalcu, lub gęsto przekładana pła-

szonym honorze Imperium maskowały

pomocniczy, użyteczny tylko w cza-

z tak podłym orzeczeniem sądu i on

Dniepru w pustynne i półpustynne ob-

tami cienko krojonej słoniny) oraz za-

prawdziwy powód wojny – próbę roz-

sie pomyślnego wiatru. Czajka była

rozpoczyna rozprawę sądową jesz-

szary stepów nogajskich. Często uza-

pas słodkiej wody do picia. W czasie

bicia ewentualnej unii polsko-austriac-

łodzią wąską (by zmniejszyć opory

cze raz, ale teraz pod swoim własnym

leżniało to Kozaków, zamieszkujących

wyprawy, na czajce panowała żelazna

kiej, wymierzonej w interesy Turcji.

podczas wiosłowania), a przez to

przewodnictwem. Przerażeni fałszywi

Niż, czyli Zaporoże, od dostawy drew-

dyscyplina. Za wszczynanie kłótni, za

Z powodu tej wojny zginą, co dziwne,

chybotliwą i łatwą do przewrócenia

świadkowie tym razem nie śmieli kła-

na budowlanego sprowadzanego z ob-

upicie się, faceta wyrzucano za burtę.

wszyscy dowodzący wojskami: pol-

na burtę podczas dużego falowania.

mać. Zmartwiali ze zgrozy sędziowie

szaru leżącego powyżej porohów. Sta-

Czajki spływały Dnieprem aż do

skim, tureckim i zaporoskim.

Przed taką katastrofą zabezpieczały

tym razem wydali wyrok sprawiedliwy.

ła załoga Siczy nigdy prawie nie prze-

jego ujścia, które znajdowało się w

Wyprzedzając uderzenie tureckie,

czajkę dwa wielkie pływaki, wykonane

Diabeł dla potwierdzenia wyroku przy-

kraczała 1000 ludzi. Wyjątki stanowiły

płytkim limanie (szeroko rozlany zalew

Polacy usiłowali umocnić się na teryto-

z ciasno wiązanych, grubych i długich

łożył rękę do sędziowskiego stołu.

stany zagrożenia napadem Tatarów,

rzeczny, oddzielony od morza dwiema

rium Mołdawii, gdzie doznali spektaku-

na całą długość łodzi pęków suchej

Zasyczało. Buchnął dym i płomień…

lub okres szykowania się Kozaków

wąskimi mierzejami), wspólnym dla

larnej klęski pod Cecorą. W pogromie

trzciny, mocowane do obu burt, dość

Do dzisiaj można oglądać ten stół z

do ataku na nieprzyjaciela. Głównym,

Dniepru i Bohu. Między obiema mie-

wojsk Rzeczypospolitej zginął wielki

wysoko ponad linią wodną. Przechyla-

wypalonym na jego blacie odciskiem

bowiem, ich zajęciem, a także głów-

rzejami znajdowało się wąskie wyjście

hetman koronny Stanisław Żółkiewski.

jąca się na burtę czajka zatapiała pły-

ręki diabła.

nym źródłem ich utrzymania były gra-

na morze. W tym miejscu Turcy po-

W następnym roku ogromna armia

wak, który w miarę zatapiania nabierał

Opowieść o sprawiedliwym są-

bieżcze „chadzki”, napady na tatarskie

stawili twierdzę Oczaków, mającą za-

turecka podchodzi do granic Polski,

siły wyporu, a ta prostowała pochyla-

dzie diabelskim nie jest tylko bajką

lub tureckie miasta nadmorskie, czym

grodzić drogę Kozakom i uniemożliwić

sądząc, że czeka ją i tym razem woj-

jącą się łódź. Rozwiązanie genialne w

do straszenia dzieci. Skoro tworzyły

Kozacy rewanżowali się za napady Ta-

im wypłynięcie na morze. Kanał pod

na łatwa i krótka. Mogło się tak stać,

swojej prostocie. Pływaki utrzymywały

się takie legendy – jak to świadczyło

tarów na Polskę i Ukrainę. Kozacy byli

Oczakowem przegradzany był specjal-

gdyby nie hetman zaporoski Piotr Ko-

na powierzchni wody czajkę nawet

o polskim sądownictwie? Niesprawie-

piratami Morza Czarnego. Tak było,

nym łańcuchem, ale Kozacy radzili so-

naszewicz-Sahajdaczny i jego prawie

zupełnie zalaną. Zachowały się turec-

dliwość społeczna i niesprawiedliwość

choć ich baza, Sicz, leżała bardzo da-

bie w ten sposób, że albo puszczali na

30000 zaporożców, którzy przed

kie relacje z bitwy morskiej pomiędzy