zacNi z zacNymi

13

Kurier Galicyjski * 2010

1648 roku umiera król. Już od kilku

stosuNki ukraiŃsko-polskie

miesięcy trwa powstanie Chmielnic-

kiego. Próba rozbrojenia wojska za-

poroskiego, szykowanego przez króla

W Wieku XiX: miĘdzy koNfroNtacją

na wojnę z Krymem i Turcją, skończy

się tragedią Polski, tragedią Ukrainy,

a pr bami porozumieNia

a także tragedią tej szlachty i magna-

terii ukraińskiej, która gotowa była do

sojuszu nawet z diabłem, byle tylko

nie dopuścić do powstania na Ukra-

które połączyły polskie i ukraińskie zie-

demicka lub naukowa, „gromadzenie

inie nowej, średniej klasy społecznej.

mie etniczne w jednej prowincji z cen-

spuścizny”; b) kulturalna, organizacyj-

Początkowo walki Kozaków, a wresz-

trum we Lwowie. Zależność ilościowa

na; c) polityczna. Schemat Grocha (au-

cie i całej ludności Ukrainy, nie miały

między dwojgiem narodów była tu

torstwa historyka czeskiego Mirosława

wcale charakteru antypolskiego. Oni

mniej więcej jednakowa. Jednocześnie

Grocha, opracowany u schyłku lat 60.

początkowo walczyli tylko z syste-

zagrożenie ze strony Imperium Rosyj-

XX w. – aut.), omawiający trzy kolejne

mem, odmawiającym im prawa do

skiego było czynnikiem, stymulującym

stadia „A”, „B”, „C” stał się, jak twierdzi

bycia obywatelami we własnym kraju.

zbliżenie ukraińsko-polskie, co dobrze

historyk współczeny Jarosław Hrycak,

Stopniowo, walki nabierały jednak

widać na przykładzie Galicji, znajdują-

swego rodzaju alfabetem badaczy ru-

IHor raJKIWsKI

charakteru jak najbardziej antypol-

cej się pod panowaniem Austrii. Polity-

chów narodowych w regionie Europy

kierownik Katedry Historii

skiego. Kozacy wciąż spotykali się,

cy polscy, działający w ostatnich trzech

Wschodniej (...) Mówiąc krótko, jest to

Ukrainy narodowego Uniwer-

bowiem, z atakami wojsk polskich,

dziesięcioleciach wieku XIX, byli skłon-

wzór mobilizacji politycznej mas ludo-

sytetu Przykarpackiego im.

posyłanych na Ukrainę celem pacy-

ni wspierać idee ukrainofilskie i ruchy

wych pod szyldem pewnej ideologii”.

Wasyla stefanyka,

fikowania kozackiego buntu, więc nic

ludowe – w przeciwieństwie do moska-

Na odmianę od ukraińskiego, polski

doc. dr nauk historycznych

dziwnego, że połączenie pojęć Polak

lofilów.

ruch narodowy w XIX w. badacze trak-

szymon Konarski

– nieprzyjaciel, stawało się na Ukra-

Biorąc pod uwagę zniewolenie

tują jako „historyczny”, albo „pełny” ze

Podstawowa idea Unii Ha-

inie masowe i rozprzestrzeniało się

prawie wszystkich narodów słowiań-

względu na strukturę społeczną. Żywe

dy przygnębienie stawało się nie do

dziackiej – przekształcenie rze-

po kraju z szybkością błyskawicy.

skich, które przebywały w XIX w. pod

w pamięci było jeszcze istnienie pań-

zniesienia, Ukraińcy rżnęli Polaków.”

czypospolitej w równoupraw-

władzą sąsiednich imperiów – Rosyj-

stwa polskiego do roku 1795.

Jednocześnie, nie ulega wątpli-

niony sojusz narodów pol-

„nienawiść wrosła w serca

skiego, Austriackiego, Osmańskiego

Rozwój ruchów ukraińskiego i pol-

wości nasilenie się innej tendencji

skiego, litewskiego i ruskiego

i zatruła krew pobratymczą”

i Pruskiego, w świecie słowiańskim

skiego różnił się po obu stronach grani-

– poszukiwania wzajemnych kompro-

(ukraińskiego) miała w wieku

– to znowu pan sienkiewicz

szerzyły się idee panslawizmu, powo-

cy austriacko-rosyjskiej. Z tego powo-

misów, umów, porozumienia. Polacy

XIX wielu zwolenników. Wiek

Wiadomo, że Sienkiewicz, to mistrz

du wybitny naukowiec ukraiński, Iwan

łania ogólnosłowiańskiej federacji de-

mieli znaczący wpływ na ukraiński

XIX wszedł do historii, jako

słowa, a więc zdanie zostało napisa-

mokratycznej jako ostoi wyzwolenia

ruch narodowy na wszystkich eta-

okres krystalizacji ukraińskie-

Badacze polscy

ne po mistrzowsku, z wielkim ładun-

narodowego. Wśród panslawistów

pach jego rozwoju. Znamienne jest,

go i polskiego ruchów narodo-

z pierwszych dzie-

kiem emocji, że brzmi ono uroczyście

było przodujące grono inteligencji

że badacze polscy z pierwszych dzie-

wo-politycznych, umocnienia

i podniośle. Ale w mojej ocenie (mam

sięcioleci XIX w.

ukraińskiej i polskiej, która widziała

sięcioleci XIX w. odegrali szczególną

modernistycznej świadomości

przecież prawo do takiej oceny, chociaż

na tej drodze możliwość zdobycia

rolę w badaniach folkloru ukraińskie-

narodowej pod wpływem za-

odegrali szcze-

gdzie mi tam do Sienkiewicza) jest ono

państwowości narodowej i rozwiąza-

go i etnografii, zakładając podwaliny

chodnich idei demokratycz-

gólną rolę w ba-

bałamutne i nieszczere. Pięknie do-

nia sprzeczności ukraińsko-polskich.

naukowe do polityzacji ukraińskiego

nych – oświecenia i roman-

branymi słowami zamazuje prawdziwy

daniach folkloru

Pierwsza ukraińska tajna organizacja

ruchu narodowego w przyszłości.

tyzmu. rewolucja francuska

obraz konfliktu. Zdaje się sugerować

polityczna – Bractwo Cyryla i Meto-

Wśród polskich badaczy twórczo-

1789-1794 r. głosiła, iż nośni-

ukraińskiego.

interwencję jakiegoś niewidzialnego de-

dego – w latach 1846-1847 wypowie-

ści ludowej Rusinów-Ukraińców byli

kiem identyczności narodowej

mona, ślepego losu, diabła, kłócącego

Łysiak-Rudnicki, stwierdzał, iż pro-

działo się za oparciem na ideałach

Adam Czarnocki, bardziej znany pod

jest cały naród, a nie warstwa

dotychczasowych dobrych pobratym-

blem wpływu polskiego powinien być

chrześcijańskich, wolności i równości,

pseudonimem Zoriana Dołęgi-Choda-

panujących (przypomnijmy so-

ców, podczas gdy problem nie był wy-

rozpatrywany dwustronnie. „Idee wol-

które łączyły się z pragnieniem od-

kowskiego, Wacław Zaleski (pseudo-

bie, że we francji, monarchii

nikiem działania sił nadprzyrodzonych.

nomyślicielstwa europejskiego docie-

rodzenia państwowości ukraińskiej

nim Wacław z Oleska), Żegota Pauli

absolutnej, państwowość była

Bardzo realne i konkretnie działające

rały do Ukraińców tamtego pokolenia

we wspólnocie wszystkich narodów

i in. „Sami Polacy (Wacław z Oleska,

personifikowana w osobie kró-

prawo natury mówi, że działająca przy-

przeważnie kanałami polskimi, - pi-

słowiańskich, z centrum w Kijowie. Tę

Żegota Pauli i in. – pisał Iwan Franko

la, dynastii: „państwo – to ja”).

czyna powoduje, że powstanie skutek.

sał.- Z drugiej strony, samostanowie-

formułę – połączenia idei chrześcijań-

– dali młodzieży ruskiej pierwszą pod-

Podobnie jak idee rewolucji

Tak było, jest i będzie. Od początku, aż

nie odrębnej narodowości ukraińskiej

skiej i narodowościowej – członkowie

stawę do własnego ruskiego patrioty-

francuskiej, przykładem dla

do samego końca świata. Precyzuje to

w sposób nieunikniony przewidywało

bractwa Cyryla i Metodego zapoży-

zmu, pokazując jej bodaj część tego

innych ruchów narodowościo-

trywialne staropolskie porzekadło mó-

walkę przeciwko tradycyjnej przewa-

wych stała się walka Polaków

jubileusz Unii Lubelskiej w swej istocie

wiące, że – „kto w ul dmuchnie, temu

dze polskiej” (na ziemiach daw-

o ich prawa narodowe. Walka

pysk spuchnie” (cudowna jest ta staro-

nej rzeczypospolitej – aut.).

położył kres nadziejom społeczności pol-

ta rozpoczęła się po rozbiorach

polszczyzna).

W historii stosunków ukraińsko-pol-

Polski (lata 1772, 1793, 1795).

skiej Galicji na to, że uda się jej włączyć

Nie łudźmy się, proszę Państwa,

skich w wieku XIX można spotkać

Od końca XVIII w. narody ukraiń-

ówczesne społeczeństwo ukraińskie do

że konflikt, o którym mówimy wziął się

wiele przykładów zarówno współpra-

ski i polski przebywały w niewoli. Carat

tak jakoś nie wiadomo, z czego, że

ruchu o odrodzenie Rzeczpospolitej.

cy, jak też otwartej konfrontacji.

rosyjski za czasów Katarzyny II osta-

przecież wszyscy chcieli dobrze… –

Nie chciałbym dziś koncentro-

tecznie zlikwidował pół-autonomiczny

Nie chcieli dobrze! Sejm, szlachta i

wać uwagi na przejawach wrogości

słownego, duchowego skarbu, który się

czyli od intelektualistów zachodniosło-

ustrój Hetmanatu. Przestała istnieć po-

magnateria doskonale wiedzieli, jak nie

międzyetnicznej, które nasilały się

zachował w ustach prostego chłopa

wiańskich, przede wszystkim, z utworu

tężna niegdyś Rzeczpospolita, a ziemie

dopuścić do tragedii na Ukrainie i czym

w związku z umocnieniem ruchów

ruskiego”. Co prawda, tomiki folklo-

Adama Mickiewicza, wybitnego pol-

ukraińskie, którymi niegdyś władała,

można by narastający konflikt natych-

ukraińskiego i polskiego oraz ich upo-

rystyczne Polaków drukowane były

skiego poety i działacza społecznego.

zostały podzielone między Rosję (Ukra-

miast zażegnać, w dodatku, z wielkim

litycznieniem, szczególnie u schyłku

łacinką, a nawet spotykano tam ruskie

Chodzi o „Księgi narodu i pielgrzym-

ina Prawobrzeżna) i Austrię (Galicja).

pożytkiem dla całej Rzeczypospolitej.

wieku XIX. Bardzo głośnymi wydarze-

pieśni ludowe na przemian z polskimi.

stwa polskiego”, wydane w Paryżu

W wieku XIX Ukraińcy znaleźli się pod

Ba! Ale takie rozwiązanie zupełnie nie

niami, które świadczyły o zaognieniu

Rozbiory Rzeczypospolitej wpro-

w 1832 r., po klęsce Powstania Listo-

władzą dwóch imperiów – Rosyjskie-

odpowiadało ich interesom i dlatego nie

sytuacji konfliktowej w stosunkach

wadziły istotne zmiany do sytuacji spo-

padowego w roku 1830.

go (blisko 90% terytoriów i ludności)

dopuścili do niego, idąc na ryzyko roz-

ukraińsko-polskich, były w austriackiej

łeczno-politycznej na Kresach, gdzie się

„I powstanie Ukraina ze swego gro-

i Austriackiego (od roku 1867 – Austro-

walenia całego państwa. Rzeczpospo-

Galicji zamach na Iwana Frankę w 1897

bu, – była mowa w programie Bractwa

pojawił trzeci czynnik – carat rosyjski na

Węgierskiego). W tym samym czasie

lita była jednak tak silnym organizmem,

roku, krwawe rozprawy z wyborcami

– „Księdze bycia narodu ukraińskiego”

prawym brzegu Dniepru oraz władze

Polacy znaleźli się pod władzą trzech

że sztuczka z rozwaleniem państwa

ukraińskimi, zabójstwo namiestnika

(„Prawie Bożym”) Mykoły Kostomaro-

austriackie w Galicji. Na skutek tego re-

państw – Rosji, Austrii (Austro-Węgier)

udała się chłopcom dopiero po bodaj

Galicji hrabiego Andrzeja Potockie-

wa, – i znów odezwie się do wszyst-

konstrukcja mniej-więcej realnego obra-

i Prus. W porównaniu do Rzeczypo-

150 latach. Ale trzeba przyznać, że im

go, którego dokonał student ukraiń-

kich swoich braci Słowian, i usłyszą jej

zu stosunków ukraińsko-polskich w XIX

spolitej szlacheckiej miały one inny

się to w końcu udało. Obecnie, w roku

ski Mirosław Siczyński (1908 r.) oraz

krzyk, i powstanie Słowiańszczyzna,

wieku jest możliwa jedynie pod warun-

ustrój i tradycje polityczne, a Rosja

1658, kiedy już wszystko było zniszczo-

zabójstwo przez polskich studentów

i nie będzie już ani cara, ani króle-

kiem wielostronnego badania stosun-

i Prusy, dodatkowo – także inne do-

ne, kiedy już z Polakami na Ukrainie nikt

Adama Kocki (1910 r.), jednego z lide-

wicza, ani królewny, ani kniazia, ani

ków w nowopowstałych trójkątach: rząd

minujące wyznanie.

nie chciał rozmawiać, zaproponowano

rów ukraińskiego ruchu studenckiego.

hrabiego, ani księcia, ani jaśnie pana,

rosyjski (lub odpowiednio – austriacki) –

W XIX wieku Polacy i Ukraińcy

Kozakom tak zwaną Ugodę Hadziacką.

stosunki ukraińsko-polskie stały się

ani ekscelencji, ani pana, ani bojara,

Polacy-Ukraińcy. Znamienne jest, że w

musieli rozwiązywać podobne zada-

Z treści tej Ugody właśnie wynika, jak

szczególnie napięte po rozpadzie Im-

ani pańszczyźnianego, ani chłopa...

owym czasie o losach Ukraińców („Ma-

nia, walczyć o wolny rozwój narodo-

dobrze znane były powody Kozackich

perium Austro-Węgierskiego i Rosyj-

Ukraina będzie niepodległą Rzecz-

łorosów”, „Rusinów”) decydowano bez

wo-kulturalny i odrodzenie państwo-

powstań, że wiedziano jak do konfliktu

skiego, w latach 1920-1940. „Jeśli nie

pospolitą (republiką – aut.) w

ich udziału. Konflikty ukraińsko-polskie

wości w warunkach polityki kolonial-

nie dopuścić, a mimo to, do konfliktu

wchodzić w szczegóły stosunków mię-

sojuszu słowiańskim.” W swej istocie,

– w celu umocnienia własnej pozycji

nej rządów imperialistycznych. Okre-

doprowadzono. Teraz właśnie, próbując

dzy Ukraińcami i Polakami w okresie

Bractwo Cyryla i metodego walczyło o

– umiejętnie wykorzystywała lokalna

sy ruchów wyzwoleńczych narodów

ratować, co się jeszcze da, wystąpiono

średniowiecza i w czasach nowszych,

konieczność porozumienia ukraińsko-

administracja rosyjska, wdrażając w

„bezpaństwowców” są rozpatrywane

do Kozaków z Ugodą. Tylko, że było już

– podsumowuje współczesny badacz

polskiego w federacji demokratycznej

życie sprawdzoną zasadę Imperium

przez historiografię współczesną przez

„po ptakach”, jak powiadają na Śląsku.

ukraiński Bogdan Hud , – to można je

narodów słowiańskich. Bliskie temu du-

Rosyjskiego: divide et impera (dziel

pryzmat modelu trójdzielnego. W roz-

(„Kurier Galicyjski” nr 10/2008,

sprowadzić do wzorca nieco uproszczo-

chowi myśli wyrażał Adam Mickiewicz,

i rządź). Ta polityka była wcielana w

woju ruchów narodowych są wyod-

27.05.2008 r.)

nego: Polacy gnębili Ukraińców, a kie-

życie także przez władze austriackie,

który wierzył w mesjanizm polski,

rębniane trzy fazy lub stadia: a) aka-