Wydanie specjalne

14

2010 * Kurier Galicyjski

iński działacz społeczny, naukowiec

Nawet klęska Powstania Listopa-

uważał Polaków za tych, którzy

ryn Goszczyński, Juliusz Słowacki i in.

raz, na tle ogólnym wyglądają jednak,

drugiej połowy XIX w. mówił, że te

dowego 1830-1831 r. i represje rosyj-

walczyli o wolność i niepodległość

W swych utworach wyraźnie pokazy-

jak przypadki jednostkowe. Niestety,

działania ostatecznie rozwiały iluzje

skie nie powstrzymały działaczy pol-

wszystkich narodów. Pisał: „...Wielki

wali romantyczny zachwyt Ukrainą, jej

praktycznie nie zostały uwzględnione

„o zdolności do życia w Galicji tradycji

skich, z których część (ponad 8 tys.

naród, Litwa, połączył się z Polską,

bogatą przyrodą i heroiczną historią,

w trakcie przygotowań do Powstania

unijnej”.

działaczy politycznych i wojskowych,

jako mąż z żoną, dwie dusze w jednym

propagowali mit o Rzeczypospolitej

Styczniowego 1863-1864 r.

Otóż, realia życia obalały mit ro-

działaczy nauki i kultury etc.) emigro-

ciele. […] Bo to połączenie i ożenienie

jako bratnim sojuszu trojga narodów –

Potwierdził to tragiczny los Szy-

mantyczny o Rzeczypospolitej jako

wała za granicę, gdzie kontynuowała

Litwy z Polską jest figurą przyszłego

polskiego, litewskiego i ruskiego (ukra-

mona Konarskiego, przedstawiciela

braterskim sojuszu „trojga narodów”.

walkę polityczną, poświęcając uwagę,

połączenia wszystkich ludów chrze-

ińskiego). Znamienne jest, że w wersji

polskiej grupy rewolucyjnej „Młoda

Potwierdzały to powstania polskie

w pierwszej kolejności, działaniom dy-

ścijańskich, w imię Wiary і Wolności”.

polskiej szerzono legendę o proroku

Polska”, utworzonej w Szwajcarii

1830-1831 r. i 1863-1864 r., szczegól-

plomatycznym. Stwierdzić można, że

Z wiarą w przyszłość swego narodu

ludowym, Kozaku Musiju Wernyhorze,

w 1834 r. Będąc uczestnikiem Po-

nie tam, gdzie „przerzuciły się” one na

strona polska otrzymała realną szansę

A. Mickiewicz akcentował, że „naród

którego przedstawiano jako obrońcę

wstania  Listopadowego,  boleśnie

Ukrainę Prawobrzeżną. Szlacheccy

tego, by przemyśleć przyczyny klęski

polski nie umarł, dusza wróci do ciała,

Polaków podczas Koliwszyzny. U pod-

przeżywał on porażkę patriotów pol-

rewolucjoniści próbowali przeciągnąć

powstania. Liderem emigracji polskiej

і naród zmartwychwstanie, і uwolni

staw tego mitu była idea o braterskim

skich i szukał jej przyczyny w stano-

ma swoją stronę miejscową ludność

w Paryżu został Adam Czartoryski,

wszystkie ludy Europy z niewoli”. Jak

sojuszu Polaków i Ukraińców przeciw-

wisku szlachty polskiej. Dzięki jego

„ruską”, „małorosyjską”. W tym celu

wokół którego zorganizowało się kółko

widzimy, nie są tu wspominani kon-

ko Moskwie. Wedle legendy, Wernyho-

wysiłkom na ziemiach litewsko-ru-

Polaków-ukrainofilów, którzy pochodzili

Idea porozumienia

z Ukrainy i zachwycali się jej przeszło-

Realia życia obala-

ukraińsko-polskie-

ścią, zwłaszcza kozaczyzną, widząc w

ły mit romantyczny

niej potężne źródło umiłowania wolno-

go odnalazła swe

o Rzeczypospoli-

ści, charakterystyczne dla „ducha sło-

odbicie w twórczo-

wiańskiego”. Członkowie kółka (Michał

tej, jako braterskim

ści Tarasa Szew-

Czajkowski, Franciszek Duchiński i in.)

sojuszu „trojga na-

postrzegali przyszłość Ukrainy (Rusi)

czenki.

rodów”.

w składzie odbudowanej federacyj-

kretnie Rusini-Ukraińcy, jednak teza

nej Rzeczypospolitej, propagowali

o połączeniu wysiłków w walce naro-

idee wspólnoty losu oraz interesów

kolportowano odezwy, pisane w ję-

dowo-wyzwoleńczej narodów dawnej

narodowych Polaków i Ukraińców. W

zyku „ruskim” łacinką. Apelowano w

Rzeczypospolitej miała swoich zwo-

oparciu o nazwę rezydencji paryskiej

nich o poparcie wystąpień antyimpe-

lenników.

A. Czartoryskiego, grupę nazwano „Ho-

rialistycznych pod hasłem „Za wol-

Idea porozumienia ukraińsko-pol-

tel Lambert.”

ność naszą i waszą”.

taras szewczenko

skiego odnalazła swe odbicie w twór-

Zwolennicy A. Czartoryskiego wią-

Zdaniem autorów programu Cen-

czości Tarasa Szewczenki, który wie-

zali odrodzenie Rzeczypospolitej z moż-

tralnego Komitetu Narodowego, który

omelian ogonowski

le uwagi poświęcił sprzecznościom

liwością skorzystania z obcej pomocy

stał na czele Powstania Styczniowego

skich została utworzona rozgałęziona

między obojgiem narodów w prze-

oraz z ogólną wojną poprzez współza-

1863-1864 r., niepodległa Polska po-

podziemna organizacja powstańcza,

szłości. Utwierdzał w przekonaniu, że

wodnictwo wielkich państw o wpływ na

ra zwiastował nieuniknione wskrzesze-

winna była się stać państwem trojga

licząca prawie trzy tysiące osób,

Ukraina, mimo smutnego losu, zmar-

Bałkanach i Bliskim Wschodzie. Wśród

nie „z popiołu” Rzeczypospolitej, tym ra-

narodów – polskiego, litewskiego i „ru-

zjednoczonych w „Sojuszu Narodu

twychwstanie, wykona rolę Mesjasza.

emigrantów byli nawet ci, którzy się

zem „trojga narodów”, prawdopodobnie

skiego”, zaś wszyscy jego obywatele

Polskiego”. Program Sojuszu przewi-

W sensie poezji Szewczenki jest mito-

spodziewali demokratyzacji ustroju spo-

z pomocą oddanych idei jagiellońskiej

otrzymają równe prawa i swobody,

dywał przygotowanie nowego powsta-

logiczny odbiór Ukrainy, która nabiera

łecznego w Imperium Rosyjskim. Szcze-

chłopów ruskich. Obraz Wernyhory był

chłopi – ziemię, na której pracują, zaś

nia narodowego Polaków, jednak już

cech idealnego zjawiska. Mimo to,

gólnie aktywny był F. Duchiński – autor

tak bardzo atrakcyjny artystycznie, że

właściciele ziemscy – nagrodę z fundu-

z udziałem szerokich kręgów chłopów

że Ukrainie przeciwstawiały się świat

teorii o pokrewieństwie rasowym Pola-

pociągał nie tylko nielicznych zwolenni-

szy państwowych za utracone powin-

ukraińskich. Sz. Konarski zwracał się

katolicki na zachodzie i samowładz-

ków i Ukraińców, która to teoria przeczy-

ków porozumienia polsko-ukraińskiego

ności chłopów. Była to prosta kontynu-

do chłopów po pomoc, obiecując im

two moskiewskie na Wschodzie, T.

ła słowiańskiemu charakterowi narodu

na Kresach, ale także znaczną część

acja ducha idei Unii Hadziackiej, które

całkowite równouprawnienie z Polaka-

Szewczenko spodziewał się poprawy

rosyjskiego. Przyszłość stosunków ukra-

emigracji polskiej, zwłaszcza A. Mickie-

nie otrzymały jednak wsparcia w śro-

mi. Jednak, nie udało mu się osiągnąć

stosunków polsko-ukraińskich w przy-

ińsko-polskich – uważał on – miałaby się

wicza, M. Mochnackiego i J. Lelewela.

dowisku spiskowców. Programu nie

swego celu. W 1838 r. „Sojusz” został

szłości. W wierszu „Do Polaków” pisał

budować na wzór Unii Hadziackiej 1658

„Słowacki, – pisał wybitny poeta

poparli tzw. Biali i nawet część kon-

wykryty przez policję rosyjską, po roku

otwarcie:

roku. Rzeczpospolita polsko-litewska

ukraiński i działacz społeczny Dmy-

spiratorów Czerwonych. Rzec można,

Sz. Konarski został stracony w Wilnie,

Kiedyśmy byli Kozakami

że powstańcy dokonali pierwszej pró-

Konflikty ukraińsko-polskie – w celu

Liderem emigra-

I nic o unii nie słyszeli,

by postawienia kwestii niepodległości

Na wolnych stepach, wolni sami,

narodów, które wchodziły w skład

umocnienia własnej pozycji – umiejętnie

cji polskiej został

Brataliśmy się z Polakami

Rzeczypospolitej przed rozbiorami

wykorzystywała lokalna administracja

Adam Czarto-

I żyli sobie najweselej!

(Białorusinów nie wyodrębniono, bo

rosyjska.

ryski w Paryżu,

W sadach dziewczęta, niczym białe

uważani byli za mieszkańców Litwy).

wokół którego

Lilije, kwitły dla miłości.

W programie akcentowano, że celem

tro Pawłyczko, – wyprowadza w wielu

miałaby się przekształcić w federację

A matki z dumą spoglądały

powstania miały być „Zjednoczona

zorganizowało się

swych utworach Wernyhorę jako głosi-

Polski, Litwy i Rusi-Ukrainy.

Na swoich synów, którzy rośli […]

Polska, Litwa i Ruś bez żadnej hege-

kółko Polaków-

ciela i proroka pojednania ukraińsko-

S. Goszczyński oraz rewolucjoni-

Wszystko się zmieniło, pisał T.

monii jakiejkolwiek z tych trzech nacji”

ukrainofilów.

polskiego”. „Zachwyt tematyką ukra-

ści szlacheccy ze wspólnoty „Humań”

Szewczenko, po ustaniowieniu pano-

z zastrzeżeniem, że „Litwini i Rusini

ińską”, jak twierdzi D. Pawłyczko, do-

(Leopold Kowalski, Jan Drzebiński,

wania polsko-szlacheckiego w opar-

otrzymują pełną swobodę pozostania

a jego sojusznicy zostali srodze uka-

prowadził J. Słowackiego do tego, że

Jan Kryński i in.), która należała do

ciu o Unię Lubelską:

w związkach z Polską lub też decydo-

rani. Znamienne jest, że Sz. Konar-

„ogłosił Ukrainę swą drugą ojczyzną.”

organizacji „Lud Polski”, wyrażali

Aż przyszli księża i w imieniu

wania o sobie według własnej woli.”

ski nie potrafił przekonać właścicieli

Wernyhora zwraca się do Polaków w

uczucie „głębokiej pokuty” za krzyw-

Chrystusa Pana podpalili

Jedność trzech części składowych

ziemskich na Ukrainie Prawobrzeżnej

imieniu narodu ukraińskiego:

dy, których doznał naród ukraiński.

Nasz cichy raj […]

odrodzonej Rzeczypospolitej miała

do tego, by poszli na duże ustępstwa

Ani za żadne perły, ni diamenty

Pragnęli oni powołania „bratniego

Jednocześnie, utwór zawiera apel

symbolizować nowa pieczęć Rządu

wobec chłopów.

Nie będę przy rozmowie tu, zabawie,

sojuszu narodów-sąsiadów. Uświa-

do strony polskiej:

Narodowego, na której były trzy her-

W 1869 r., roku 300-lecia Unii Lu-

Ani usiądę przy stole na ławie

domienie przez S. Goszczyńskiego

I tak, Polaku, druhu, bracie,

by – Orzeł Biały, Pogoń i Archanioł

belskiej, w Galicji, znajdującej się pod

Ja połączony z wami duchem bratnim...

oraz „humańczyków” potrzeby zmian

Zachłanni księża i magnaci

Michał (odpowiednio symbole Polski,

panowaniem Austrii, zorganizowano

stosunków między Polakami i Ukra-

Nas poróżnili, rozdzielili,

Litwy i Rusi).

uroczystości. W Imperium Rosyjskim

Jednocześnie osoby o podwój-

ińcami świadczyło o przekonaniu

A my wciąż zgodnie byśmy żyli.

Jednak, miejscowi chłopi ukraiń-

nie były one możliwe ze względu na

nej (ukraińsko-polskiej) świadomości

części postępowej rewolucyjnej emi-

Podajże rękę Kozakowi

scy oraz nieliczni przedstawiciele in-

represje caratu. We Lwowie od wrze-

narodowej (gente Ruthenus, natione

gracji polskiej, przygnębionej straszli-

I serce swe do niego przychyl,

teligencji byli wrogo nastawieni wobec

śnia 1869 roku zaczęła się ukazy-

Polonus) mieszkały w austriackiej

wym upadkiem powstania, o tym, by

I razem w imię Chrystusowe

planów szlachty polskiej, dotyczących

wać gazeta pod wymownym tytułem

Galicji, praktycznie odgrywając rolę

poważnie się zastanowić nad jego

Odbudujemy raj nasz cichy!

odrodzenia Rzeczypospolitej, „Polski

„Unia” (redaktor – A. Fogel). Była

pośredników między polskim i ukra-

przyczynami, szukać perspektyw dla

historycznej” w granicach sprzed 1772

(tłum. Jerzy Jędrzejewicz)

organem katolickim i propagowała

ińskim ruchami narodowymi. „Rusini

przyszłości dwojga sąsiednich naro-

roku. Jak piszą historycy współcześni,

ideę narodowo-politycznego sojuszu

narodowości polskiej” (J. Dobrzański,

dów. Jednak, nie warto przeceniać

Widocznie, wyrażone poglądy T.

Leonid Zaszkilniak i Mykoła Krykun, „Li-

polsko-ukraińskiego. Jednak, jubi-

P. Kostecki, J. Horoszkiewicz i in.) nie

wpływów zwolenników porozumienia

Szewczenki współbrzmiały z najważ-

twini, Białorusini i Ukraińcy otrzymali pa-

leusz Unii Lubelskiej w swej istocie

tyle odzwierciedlali realia, ukształto-

na proces rozwoju stosunków ukra-

niejszą ideą Unii Hadziackiej – utrwa-

sywną rolę statystów... Chłopi ukraińscy

położył kres nadziejom społeczności

wane w czasach Rzeczypospolitej,

ińsko-polskich w wieku XIX. Cieszą-

lenie sprawiedliwych stosunków mię-

nie mieli zaufania do szlachty polskiej...”

polskiej Galicji na to, że uda się jej

ile aktywnie budowali współczesny

cy się dużym autorytetem historyk

dzy Polakami i Ukraińcami, realizacja

D. Bovois był zmuszony przyznać, że

włączyć ówczesne społeczeństwo

model „ruskości” jako część orga-

francuski D. Bovois akcentował, że

nowych form współżycia narodów

powstanie polskie „było aktywne

ukraińskie (przynajmniej jego część

niczną polskiej wspólnoty politycznej.

przestrogi S. Goszczyńskiego, doty-

dawnej Rzeczypospolitej.

w Warszawie, Królestwie Kongre-

– narodowców) do ruchu o odrodze-

Ideą kluczową „Rusinów narodowości

czące istniejącej między Ukraińcami

Szczególną rolę w krzewieniu idei

sowym i na Litwie”, zaś na Ukrainie

nie Rzeczpospolitej. Obydwa prądy w

polskiej” było odrodzenie unii polsko-

i Polakami przepaści nie do przekro-

porozumienia polsko-ukraińskiego ode-

Prawobrzeżnej „nie wyszło ze stanu za-

ruchu galicyjsko-ruskim – i narodow-

ukraińskiej na zasadach równoupraw-

czenia, wyrażone w „Królu zamczy-

grali przedstawiciele tzw. „szkoły ukraiń-

rodkowego”. Utworzone tu przez Rząd

cy, i rusofile (moskalofile) odmówiły

nienia, co faktycznie świadczyło o

ska” (1842) oraz apele kilku członków

skiej” w literaturze polskiej, polscy poeci

Narodowy powstańców struktury „były

udziału w obchodach jubileuszowych.

uznaniu jej braku, albo, co najmniej,

wspólnoty „Humań” do wzajemnego

i pisarze, którzy urodzili się i dorastali na

słabe, zaś niewielka liczba aktywistów,

Omelian Ogonowski, wybitny ukra-

stanie głębokiego kryzysu.

przebaczenia zadanych krzywd i ob-

Ukrainie – Józef Bogdan Zaleski, Sewe-

Białych i Czerwonych, bardzo szybko