WolNi z WolNymi

15

Kurier Galicyjski * 2010

wykazała się niezdolnością do wypeł-

XIX umowa polsko-ukraińska – „nowa

dów niepolskich na zasadach dobrowol-

Imperium Rosyjskiego i Austriackie-

mniej, niż 1%, wówczas, gdy w struk-

nienia swej misji”. Coprawda, nie moż-

epoka”, stała się wynikiem skompliko-

nego wejścia do federacji (Polska Partia

go (Austro-Węgierskiego). Jednak, w

turze ludności dawnej Rzeczypospoli-

na ignorować danych dokumentalnych

wanego kompromisu między ludowca-

Socjalistyczna). Jednak, te wymagania,

trakcie rozwoju narodowego docho-

tej – ponad 5%, a na ziemiach Ukrainy

o obecności w szeregach powstańców

mi galicyjskimi i Polakami, rządem au-

w ramach zasad ideowych umowy het-

dziło do uświadomienia, że przyszłe

Prawobrzeżnej – 6-10%. Poza tym, na

w guberniach Kijowskiej, Wołyńskiej i

striackim i społecznikami-ukrainofilami

mana I. Wyhowskiego z roku 1658,

państwo narodowe ogarnie wszystkie

charakterze ówczesnych stosunków

Podolskiej kilkuset uzbrojonych chło-

w Rosji, była skierowana przeciw mo-

nie miały wielu sympatyków, wpływ

ziemie etniczne „od Sanu do Donu”

ukraińsko-polskich odbiły się ogrom-

skalofilstwu, odegrała rolę decydującą

pów, a także relacji świadków o sym-

polskiego ruchu socjalistycznego we

lub „od Karpat aż do Kaukazu”. Idea

ne rozmiary ziem obszarniczych.

w umocnieniu świadomości społecznej

patii ludności miejscowej do oddzia-

wszystkich prowincjach kraju u schył-

samodzielnej państwowości Ukrainy

Według niektórych obliczeń, w wieku

idei niepodległości politycznej oraz nie-

łów powstańczych w poszczególnych

ku wieku XIX był niewielki.

przeczyła myśli o odrodzeniu Rzeczy-

XIX Polacy – właściciele ziemscy wła-

podzielności Ukrainy.

miejscowościach. Istnieją podstawy

Na przeszkodzie porozumieniu

pospolitej jako sojuszu „bratnich naro-

dali 9/10 wszystkich ziem na Ukrainie

Z polityzacją polskiego i ukraiń-

do tego, by stwierdzać, że badania

polsko-ukraińskiemu, próbom realiza-

dów”, ponieważ Ukraina Prawobrzeż-

Prawobrzeżnej, w przeddzień Po-

skiego ruchów narodowych w Galicji

polskie, łącznie z współczesnymi, cha-

cji nowych form współżycia narodów

na i Galicja, jak przewidywały ukraiń-

wstania Listopadowego we włada-

na przełomie XIX-XX wieku miało

rakteryzują się tendencją do przesa-

dawnej Rzeczypospolitej stało kilka

skie programy polityczne, miały wejść

niu obszarników, licznych klasztorów

miejsce zaognienie stosunków ukra-

dzenia roli chłopów ukraińskich w ru-

czynników. Po pierwsze, zasadnicza

do składu „zespolonej” Ukrainy.

rzymskokatolickich, kościołów, drob-

ińsko-polskich. W centrum walki na-

chu powstańczym na trenach Ukrainy

różnica w mentalności inteligencji

Na ziemiach „ruskich” dawnej Rze-

nej szlachty było ok. 6 mln dziesięcin

Prawobrzeżnej.

ziemi i blisko 3 mln „dusz” chłopów

Polskie koncep-

Jeszcze przed rozpoczęciem po-

pańszczyźnianych. Do magnatów –

cje polityczne

wstania 1863-1864 r., które weszło do

Polaków należały także niewielkie

historii jako największa akcja w ruchu

miasta i miasteczka. Z przyjściem ca-

opierały się o za-

wyzwoleńczym XIX w., część konspi-

ratu rosyjskiego miejscową szlachtę

sadę legitymizmu

ratorów (W. Antonowycz, T. Rylski

zrównano w prawach i przywilejach

historycznego,

i in.) przeszła do obozu ukraińskiego

ze szlachtą rosyjską, w ich własno-

odrodzenia jagiel-

i stanęła po stronie odrębności naro-

ści pozostawiono ziemię i chłopów

dowo-państwowej Ukraińców. Lider

pańszczyźnianych. Władze carskie,

lońskiej Rzeczy-

„chłopomanów” Włodzimierz Antono-

mimo licznych działań przymuso-

pospolitej w gra-

wycz zaapelował do polskiej młodzie-

wych po Powstaniu Listopadowym

nicach 1772 r.

ży rewolucyjnej o to, żeby przyznała,

1830-1831 r., nie potrafiły rozwiązać

iż większość mieszkańców Ukrainy

ważnej dla siebie „sprawy polskiej”,

adam czartoryski

ukraińskiej i polskiej, gdyż na przyzwy-

Prawobrzeżnej stanowią chłopi ukra-

zdecydowanie ograniczyć wpływów

czajenia i świadomość inteligentnego

rodowo-politycznej były dwie sprawy

szlachty polskiej.

Włodzimierz antonowicz

Szczególną rolę

Polaka miało głęboki wpływ dziedzic-

– powołanie we Lwowie uniwersytetu

W tych warunkach dalszy rozwój

two tradycji szlacheckiej. Natomiast

ukraińskiego oraz przeprowadzenie

czypospolitej w ciągu XIX w. był ostry

w krzewieniu idei

Idea Unii Hadziac-

rodząca się inteligencja ukraińska była

reformy politycznej, która zwiększy-

konflikt etnospołeczny między chłop-

porozumienia pol-

w znacznej mierze pochodzenia chłop-

łaby przedstawicielstwo Ukraińców

skim „dołem” i polską „górą”, która wła-

kiej, jako przejaw

sko-ukraińskiego

skiego, przesiąknięta ideologią ludową.

w Sejmie Galicyjskim i zmniejszyła

dała ziemią, co, oczywiście, nie sprzy-

myśli polityczno-

odegrali przedsta-

Oświeceni Polacy i Ukraińcy bardzo się

monopol władzy Polaków w kraju w

jało osiągnięciu porozumienia polsko-

prawnej swego

różnili ze względu na styl życia i wartości

oparciu o reformy konstytucyjne 1860-

ukraińskiego, jak to przewidywała Unia

wiciele tzw. „szko-

czasu, miała wpływ

życiowe, żaś tradycyjna nienawiść mię-

1870 roku. Nowoutworzone partie w

Hadziacka. D. Bovois zwrócił uwagę

ły ukraińskiej” w

dzy szlachtą polską a Kozakami ukraiń-

obozach ukraińskim i polskim, wbrew

badaczy stosunków ukraińsko-polskich

na stosunki ukraiń-

literaturze polskiej.

skimi lub hajdamakami nadal wpływała

zbieżnościom ideowym, zajmowały

w wieku XIX oraz pierwszej połowie

sko-polskie w ca-

na stosunki między obojgiem narodów

skrajnie przeciwne stanowiska, jeśli

XX w. przede wszystkim na czynniki

łym wieku XIX.

oraz ich elitami. Tym bardziej, że te od-

chodzi o kwestię narodowościową, co

o charakterze etnospołecznym. Na-

ińscy. Mówił, że szlachcice – Polacy,

czucia nasilały emocjonalne wspomnie-

przeczyło zasadom federalistycznym

woływał do tego, by nie skupiać się na

stając wobec głosu sumienia, mają

stosunków między Ukraińcami („Rusi-

nia o konfliktach kozacko-szlacheckich

Unii Hadziackiej. Najbardziej wpływo-

wyidealizowanych obrazach literatury

dwa wyjścia: albo „pokochać naród,

nami”, „Małorosami”) i Polakami – od

w przeszłości, do których odwoływali się

we partie ukraińskie – Ukraińska Partia

romantycznej, nie powtarzać mitów na

wśród którego żyją, przejąć się jego

konfrontacji do współpracy czy od-

utalentowani ukraińscy i polscy pisarze.

Narodowo-Demokratyczna, Ukraińska

kształt nostalgii Szewczenki o daw-

interesami, powrócić do ludowości...

wrotnie – zależał, przede wszystkim,

Wystarczy tu wspomnieć „Hajdama-

Partia Radykalna, Ukraińska Partia

nych czasach, kiedy Kozacy ukraińscy

i nieustanną pracą, i miłością na miarę

od polskich właścicieli ziemskich.

ków” T. Szewczenki i „Tarasa Bulbę” M.

Socjaldemokratyczna – stały na wspól-

„bratali się z wolnymi Lachami”. Prosił

sił wynagrodzić całe zło, wyrządzone

Mieli przed sobą alternatywę: albo

Gogola z jednej strony, a „Ogniem i mie-

nym stanowisku państwowym (niepod-

też, by nie wierzyć świadectwom

przez nich ludowi”, albo „przenieść się

liberalizację stosunków na płaszczyź-

czem” H. Sienkiewicza – z drugiej.

ległe zjednoczone państwo ukraińskie

dawnych polskich władców ziem-

na ziemię polską, zamieszkałą przez

nie „obszarnik-chłop pańszczyźniany”,

naród polski, aby nie dodawać w swej

Na przeszkodzie porozumieniu polsko-

Jedność trzech

aby w ten sposób skłonić na swoją

osobie kolejnego darmozjada...” Sam

ukraińskiemu, próbom realizacji nowych

części składo-

stronę ludność miejscową w walce o

Antonowycz nie mógł pozostać wśród

odrodzenie Rzeczypospolitej (ale już

form współżycia narodów dawnej Rze-

wyzyskiwaczy swego ludu, wybrał

wych odrodzonej

na zasadach braterskiego współżycia

pierwszą drogę, przez co w polskich

czypospolitej stało kilka czynników. Po

Rzeczypospolitej

sąsiednich narodów, w duchu Unii

kręgach rewolucyjnych uzyskał opi-

pierwsze, zasadnicza różnica w mental-

miała symbolizo-

Hadziackiej), albo też kontynuację

nię „zdrajcy narodowego”. Uczynek

ności inteligencji ukraińskiej i polskiej,

wać nowa pieczęć

polityki etnospołecznego gnębienia

W. Antonowycza był symboliczny,

warstwy chłopskiej. Obszarnicy pol-

świadczył o wzrastającej rozbieżności

gdyż na przyzwyczajenia i świadomość

Rządu Narodowe-

scy wybrali praktycznie drugą drogę,

między ruchami polskim i ukraińskim,

inteligentnego Polaka miało głęboki

go, na której teraz

dając mnóstwo przykładów okrutnego

o odejściu od panslawistycznych idei

wpływ dziedzictwo tradycji szlacheckiej.

były trzy herby –

traktowania swych chłopów pańsz-

w kierunku haseł o odrębności, które

czyźnianych. W historii zachowało się

Natomiast rodząca się inteligencja ukra-

były sprzeczne z tradycją unijną.

Orzeł Biały, Pogoń

wiele przykładów prawdziwego sady-

Sprzeczności ukraińsko-polskich

ińska była w znacznej mierze pochodze-

i Archanioł Michał

zmu poszczególnych obszarników pol-

nie potrafiły odwrócić nawet okreso-

nia chłopskiego, przesiąknięta ideologią

(odpowiednio

skich wobec ich poddanych, co, swoją

we próby porozumienia w Galicji, któ-

ludową.

symbole Polski,

drogą, wywoływało masowe protesty.

re miały charakter bardziej taktyczny

Oczywiście, wzajemne krzywdy i obra-

(zwłaszcza, w czasie „Wiosny Ludów”

Litwy i Rusi).

zy, przede wszystkim, krótkowzroczna

Innym czynnikiem, który stał na

skich, którzy we wspomnieniach dla

1848 r., akcja ugodowa J. Ławrynow-

polityka szlachty polskiej, stwarzały

przeszkodzie osiągnięciu porozumie-

potomnych z zamiłowaniem pisali

jako cel końcowy ruchu narodowego).

skiego 1869-1871 r., „nowa epoka”

niesprzyjający grunt dla działalności

nia ukraińsko-polskiego na poziomie

o idylli stosunków patriarchalnych

Dawało to podstawy do kształtowania

1890-1894 r.). Znamienne jest, że już

nielicznego w wieku XIX kręgu zwolen-

elit, była, jak twierdził I. Łysiak-Rudnicki

między panami i chłopami pańsz-

szerokiej koalicji politycznej w trakcie

w 1848 r. społeczność polska jedno-

ników Unii Hadziackiej.

„niewspółmierność programów narodo-

czyźnianymi w majątkach feudalnych

ogłoszenia i rozbudowania Zachod-

znacznie negatywnie odebrała pojawie-

Idea Unii Hadziackiej, jako prze-

wo-patriotycznych obu stron w ich pod-

na Kijowszczyźnie, Wołyniu, Podolu,

nioukraińskiej  Republiki  Ludowej

nie się pierwszej organizacji politycznej

jaw myśli polityczno-prawnej swego

stawie.” Polskie koncepcje polityczne

Galicji Wschodniej. W życiu realnym,

(ZURL) na warunkach Imperium Au-

Rusinów galicyjskich – Naczelnej Rady

czasu, miała wpływ na stosunki ukra-

opierały się o zasadę legitymizmu histo-

o czym przekonuje w oparciu u licz-

stro-Węgierskiego.

Ruskiej (dalej NRR), która deklarowa-

ińsko-polskie w całym wieku XIX. Była

rycznego,odrodzeniajagiellońskiejRze-

ne dokumenty archiwalne D. Bovois,

Natomiast wśród polskich partii

ła jedność całego narodu „ruskiego”

ona czynnikiem zbliżenia elit dwojga

czypospolitej w granicach 1772 roku. Na

stosunki te były budowane w oparciu

politycznych szerzono hasła odrodze-

(ukraińskiego) po obu stronach granicy

sąsiednich narodów, sprzyjała poszu-

odmianę od polskiej, ówczesna ukraiń-

o wyraźną przemoc ze strony obszar-

nia Polski niepodległej w granicach

austriacko-rosyjskiej. Była ona także za

kiwaniom dróg porozumienia, chociaż

ska myśl polityczna opierała się o tzw.

ników-Polaków.

1772 r. Na otwarcie antyukraińskim sta-

tym, żeby oddzielić Galicję Wschod-

generalnie, tak jak w odległym 1658

etnokulturową teorię narodu, według

Na Ukrainie Prawobrzeżnej zacho-

nowisku stała Partia Narodowo-Demo-

nią, „ruską”, od Galicji Zachodniej,

roku, napotkała na duży sprzeciw w

której naród stanowił jedność etnicz-

wała się nadzwyczaj wysoka, zwłasz-

kratyczna, której członków nazywano

polskiej. W protokołach NRR była

świadomości społecznej zarówno Po-

ną i językową. Co prawda, ukraińscy

cza w porównaniu do krajów Europy

endekami. Zależało im na odrodzeniu

mowa o tym, że Rusini „życzliwi

laków, jak też Ukraińców, pełen ste-

filozofowie polityczni i publicyści XIX

Zachodniej, liczebność stanu szla-

dawnej Rzeczypospolitej z następują-

narodowi polskiemu, mają jednak

reotypów wzajemnej wrogości.

w. w swej większości nie wykraczali

checkiego. Dla porównania – na Za-

cą po tym asymilacją narodów niepo-

świętą powinność dbać o swój naród

poza granice wymagań autonomii na-

chodzie szlachta stanowiła 1,0-1,5%

lskich. Jednocześnie socjaliści polscy

ruski...”, stąd też wymóg „podziału

rodowo-kulturowej oraz ograniczonego

ogólnej liczby ludności, w guberniach

obiecali ustrój federacyjny oraz równe

Galicji na dwie gubernie – ruską i ma-

(„Kurier Galicyjski” nr 8/2009,

samorządu terytorialnego w granicach

środkowych Imperium Rosyjskiego –

prawa narodowo-kulturalne dla naro-

zurską”. Ostatnia i największa w wieku

24.04.2009 r.)