Wydanie specjalne

16

2010 * Kurier Galicyjski

symoN petlura

Wielokrotnie stawiano Piłsudskie-

SzyMON KAzIMIERSKI

mu pretensje, dlaczego wstrzymał ofen-

sywę przeciwko bolszewikom, dlaczego

Pierwsza wojna światowa

nie zaatakował ich razem z Denikinem,

stworzyła okazję do uzyska-

dlaczego pozwolił im odetchnąć, zebrać

nia niepodległości dla kilku

siły i w konsekwencji pobić Denikina. Co

narodów Europy, dotychczas

więcej, Piłsudski podobno dał bolsze-

podporządkowanych swoim

wikom niedwuznaczny sygnał, wręcz

sąsiadom. 24 kwietnia 1916

zapewnił bolszewików, że ani myśli po-

roku niepodległość ogłosiła

magać Denikinowi.

Irlandia. 6 grudnia 1917 roku –

Zapewnił? Nie zapewnił? – Trzeba

finlandia. 16 lutego 1918 – Li-

zrozumieć Pana Marszałka. Z dwojga

twa. 24 lutego 1918 – Estonia.

złego wolał, żeby w tej wojnie Ro-

Gruzja 26 maja 1918, a w dwa

sjan – zwyciężyli bolszewicy. To, co

dni później – armenia. 28 paź-

napisałem, może się Państwu wydać

dziernika 1918 proklamowano

herezją, ale naprawdę tak było. Z pro-

powstanie czechosłowacji. 31

stej przyczyny. Polska była za słaba,

października 1918 Jugosławii.

aby samodzielnie prowadzić wojnę

11 listopada 1918 ogłosiła

Godło UrL

z Rosją. Musiała w tej wojnie liczyć

niepodległość Polska, a 18 li-

na pomoc Zachodu. Polska dostawa-

stopada 1918 łotwa. na Ukra-

ła pomoc z Zachodu (obojętnie, jak ją

inie dwukrotnie proklamowano

oceniać) tylko dlatego, że walczyła

powstanie państwa ukraińskie-

z Rosją bolszewicką. Gdyby zwycię-

go, jako Ukraińskiej republiki

żył Denikin i po zwycięstwie odtworzył

Ludowej. Po raz pierwszy w

nową Rosję, obojętnie, czy carską, czy

tak zwanym III Uniwersale z 20

demokratyczną, Zachód natychmiast

listopada 1917, gdzie ogło-

odwróciłby się od Polski! Znów by za-

szono  powstanie  państwa

częły obowiązywać umowy międzyna-

ukraińskiego w federacji z ro-

rodowe pomiędzy Rosją i państwami

sją, zaś w IV Uniwersale z 25

Zachodu, Polska nie dostałaby już ani

stycznia 1918, ogłoszono już

jednego naboju karabinowego, a dziel-

pełną niezależność Ukrainy.

ni sołdaci Denikina pohulaliby sobie

Pierwszym prezydentem URL zo-

po Polsce, tak, jak to tylko oni pohulać

stał wybrany profesor Mychajło Hru-

mychajło Hruszewski pierw-

potrafili. Wstrzymanie się Piłsudskiego

szewski, zaś początkowo dowództwo

szy prezydent UrL

przed atakiem na bolszewików dało

nad niewielką, bo liczącą tylko kilka

tysięcy żołnierzy armią Republiki, ob-

jął dotychczasowy dowódca kadrowe-

symon Petlura

go Hajdamackiego Kosza Słobódzkiej

od nowa Ukraińską Republikę Ludową,

Ukrainy, Symon Petlura.

zamieniając jednak Centralną Radę

Symon Petlura urodził się 22 maja

i urząd Prezydenta na organ naczelny

1879 w Połtawie. Początkowo uczył się

państwa w postaci tak zwanego Dy-

w połtawskim seminarium duchownym,

rektoriatu. Skoropadski w przebraniu

ale wkrótce poświęcił studia teologicz-

niemieckiego żołnierza musiał uciekać

ne dla działalności politycznej. W roku

z Kijowa. Pierwszym przewodniczą-

1900 został członkiem Ukraińskiej par-

cym Dyrektoriatu został Wołodymyr

tii Rewolucyjnej i jednym z założycieli

Wynnyczenko. Symon Petlura objął

Ukraińskiej Partii Socjaldemokratycz-

dowództwo Armii Czynnej, zbrojnego

nej. Od roku 1917 silnie zaangażował

ramienia odtworzonej Republiki.

się w działanie ukraińskich organizacji

Pozbywszy się obecności armii

niepodległościowych.

niemieckiej, władze bolszewickiej

Ogłoszenie ukraińskiej deklaracji

Rosji utworzyły w Moskwie Tymcza-

niezależności spowodowało natych-

Hetman skoropadski z oficerami

sowy Robotniczo-Włościański Rząd

miastowy atak ze strony bolszewic-

w efekcie to, o co Marszałkowi cho-

Ukrainy i chcąc zainstalować go w

wyraźnie przegrywali. Bolszewicy

kiej Rosji. Rząd URL, nie mogąc so-

Wołodymyr Wynnyczenko

dziło, czyli totalne pobicie Denikina.

Kijowie, rozpoczęły następną wojnę

zajęli Kijów. Rząd URL przeniósł

bie poradzić z silnym i bezwzględnym

To mniej więcej właśnie wtedy

ukraińsko-bolszewicką.

się wtedy na Wołyń, ale tam z ko-

naciskiem armii bolszewickiej, zwrócił

przez Ukrainę zaczęły przetaczać

W Galicji, położonej tuż obok tery-

lei rozpoczęły się walki z Polakami.

się o pomoc do Niemiec i Austro-Wę-

ność zarówno wśród wyższych warstw

się fale pogromów antyżydowskich.

torium Ukraińskiej Republiki Ludowej,

Przeniesiono się więc do Kamieńca

gier. Podczas rozmów w Brześciu

społeczeństwa Ukrainy, jak i wśród

Oblicza się, że w latach 1919-1921

powstały zaczątki drugiego państwa

Podolskiego, ale kiedy w maju 1919

Litewskim 3 marca1918 ustalono, że

mas chłopskich. Chłopom nie podo-

w pogromach zabito około 100 000

ukraińskiego, Zachodnioukraińskiej Re-

roku bolszewicy zajęli też Kamieniec,

URL zrzeka się pretensji do austro-

bała się ograniczona reforma rolna

ludzi.

publiki Ludowej.

Petlura zmuszony został do wszczę-

węgierskiej części Ukrainy. Z kolei,

Wynnyczenki, natomiast bardzo im

Chyba większość z nich padła

1 listopada 1918 roku oddziały

cia rozmów pokojowych z Polską.

pod naciskiem Niemiec, Rosja uznała

się podobały bolszewickie konfiskaty

ofiarą napadów rabunkowych, prze-

ukraińskie zajęły wiele z najważniej-

Początkowo podpisano tylko polsko-

nowo utworzone państwo ukraińskie

całej ziemi i jej nieograniczone niczym

prowadzanych przez lokalne bandy

szych punktów strategicznych Lwo-

ukraińskie zawieszenia broni.

URL i zobowiązała się do wycofania

rozdawnictwo. Kandydatów na ofiary

chłopskie, jak również Kozaków doń-

wa, ogłaszając powstanie Republiki.

Wiosną 1919 roku na Ukrainie

swoich wojsk z jego terytorium. Na

Wielkiego Głodu zaczynał ogarniać

skich z oddziałów Armii Ochotniczej

Przewodniczącym Ukraińskiej Rady

pojawił się dodatkowy element woj-

miejsce wojsk bolszewickiej Rosji, na

coraz większy zachwyt nad wspania-

generała Denikina, anarchistów Ne-

Narodowej został Jewhen Petrusze-

ny, a mianowicie tak zwana „biała”

Ukrainę zaczęły wchodzić wojska nie-

łym, w ich mniemaniu, ustrojem bol-

stora Machno, oddziałów Armii Czer-

wycz. 13 listopada 1918 Rada Naro-

rosyjska Armia Ochotnicza generała

mieckie i austro-węgierskie.

szewickim.

wonej, a także oddziałów wojskowych

dowa wydała tymczasową ustawę za-

Antona Denikina. Denikin prowadził ją

Niechętne nastawienie dowództwa

podporządkowanych URL. Wszystkie

sadniczą o niezależności państwowej

przeciwko bolszewikom, z północne-

niemieckiego do rządu URL doprowa-

10 lutego 1919 roku

te okropności zrzuca się na głowę Sy-

ziem ukraińskich byłej monarchii au-

go Kaukazu na Moskwę i po drodze

dziło do zamachu stanu, wymierzone-

prezesurę dyrektoriatu

mona Petlury, bo jakoby był on prze-

stro-węgierskiej. Dowódcą oddzia-

zajmował Donbas, Charków i Kijów.

go przeciwko temu rządowi, a doko-

objął symon Petlura

cież odpowiedzialny za wszystko, co

łów wojskowych Republiki, które nie-

Denikin, mający zamiar przywrócenia

nanego przez Pawła Skoropadskiego,

10 lutego 1919 roku Wynnyczenko

się wtedy działo na Ukrainie. Mało

długo utworzą tak zwaną UHA (Ukra-

jednej, świętej i niepodzielnej Rosji,

popieranego przez Niemców byłego

został zdymisjonowany, a prezesurę

kogo obchodzi fakt, że większość

ińska Halicka Armia), został Dmytro

bił równo bolszewików i Ukraińców.

carskiego generała-majora. 29 kwiet-

Dyrektoriatu objął Symon Petlura. Ar-

pogromów dokonywali żołnierze, nie

Witowski. Doprowadziło to do walk

Wściekał się na jakiekolwiek objawy

nia 1918 roku Pawło Skoropadski zli-

mia ukraińska pod naciskiem bolsze-

tylko niepodlegający Petlurze, ale ci,

polsko-ukraińskich, toczonych aż do

ukraińskiej samodzielności narodowej

kwidował Ukraińską Republikę Ludo-

wików cofała się. Dyrektoriat zaczynał

z którymi Petlura prowadził właśnie

16 lipca 1919, kiedy to oddziały UHA

i na zajętych przez siebie terenach,

wą, mianował się hetmanem i prokla-

tracić panowanie nad terenem, na

bój na śmierć i życie, a działo się to

zostały wyparte za Zbrucz, na tere-

niszczył ukraińskie szkoły i ośrodki

mował powstanie hetmanatu Ukrainy

którym wyrastały prywatne armie ta-

na terenach, nad którymi Petlura nie

ny Ukraińskiej Republiki Ludowej.

kulturalne, a ukraińską inteligencję

w postaci powołanego przez niego do

kie, jak wojska anarchistów Nestora

panował.

22 stycznia 1919 roku oba państwa

traktował okrutnie i brutalnie. Ciężkie

życia Państwa Ukraińskiego.

Machny, lub antybolszewickie oddziały

Rozkaz Petlury z sierpnia 1919 za-

ukraińskie podpisały umowę jed-

walki z Armią Ochotniczą trwały aż

Po kapitulacji państw centralnych

Jewhena Anheła, Matwija Hryhoryiji-

kazywał żołnierzom ukraińskim uczest-

noczącą URL i Zachodnioukraińską

po wrzesień i październik 1919 roku.

w listopadzie 1918 roku, 14 grudnia

wa, czy Zełenego, nie licząc drobnych

nictwa w pogromach pod groźbą kary

Republikę Ludową. Był to wstęp do

Petlura mógł poświęcić się sprawie

tegoż roku Symon Petlura i Wołody-

grup lokalnej samoobrony, czy nawet

śmierci. Ten sam rozkaz nakazywał

wspólnej ofensywy UHA i armii URL

walki z Denikinem, bo miał zapewnio-

myr Wynnyczenko, z pomocą korpusu

chłopskich band rabunkowych.

rozstrzeliwanie, lub oddawanie pod

przeciwko bolszewikom.

ny spokój ze strony Piłsudskiego. Ale

Strzelców Siczowych, dowodzonych

Nacisk bolszewików był bardzo

sąd wojenny prowokatorów nawołują-

Rząd Wynnyczenki pomimo tego,

Piłsudski nie atakował wtedy i Armii

przez pułkownika Jewhena Konowal-

silny i mimo połączenia Armii Czynnej

cych do pogromów.

że starał się jak mógł, tracił popular-

Czerwonej.

ca, obalili Skoropadskiego i odtworzyli

i Ukraińskiej Halickiej Armii, Ukraińcy