Wydanie specjalne

18

2010 * Kurier Galicyjski

symoN petlura a polska i polacy

ukraińskie miały wiele trudnych mo-

niki walki najlepszych twoich synów

mentów, to ich początkowe efekty,

o najświętsze ideały ludzkości. Umie-

zwłaszcza w kwestii wojskowej, były

rając, błagali cię oni, żebyś prowadził

widoczne już w pierwszych miesią-

dalej tę ciężką walkę o wolność, aby

cach 1920 r. W tym czasie zaczęto

dowieść światu całemu, że i naród

bowiem potajemnie czynić w obozach

ukraiński zdolny jest do życia sa-

stanIsłaW stęPIEń

internowanych przygotowania do wer-

modzielnego i sam potrafi rządzić

bunku i szkolenia ukraińskich oddziałów

własną ziemią i kierować swoją wolą

„nocne rozmowy”

wojskowych. W lutym, na mocy rozka-

państwową. [...] Wzywam wszystkich

Piłsudskiego z Petlurą

Pod koniec 1919 r., pozostające

zu Piłsudskiego, rozpoczęto w obozie

obywateli do pracy dla dobra naszej

w dyspozycji Głównego Atamana,

w Łańcucie formowanie 6. Siczowej

ojczyzny, albowiem w pracy tej jest

wojska ukraińskie były jednak całko-

Dywizji Strzeleckiej, na czele której

rękojmia zwycięstwa i ziszczenia na-

wicie zdziesiątkowane. Brakowało

stanął płk Ołeksander Udowiczenko.

szych ideałów państwowych.

broni, amunicji, odzieży, prawie nie

W marcu dywizję tę przerzucono do

funkcjonowała aprowizacja. W tej sy-

twierdzy w Brześciu nad Bugiem, którą

Zdobycie Kijowa przez wojsko

tuacji pozostawała jedynie nadzieja

wyznaczono na ośrodek formowania

symona Petlury

na urzeczywistnienie polsko-ukraiń-

oddziałów ukraińskich. Ze strony pol-

W przeddzień ofensywy przeciwko

skiego porozumienia. Nie mogąc dłu-

skiej opiekę nad nim sprawował z pole-

bolszewikom Ataman Petlura dyspo-

żej utrzymać instytucji państwowych

cenia Józefa Piłsudskiego kpt. Juliusz

nował jedynie 12 tys. piechoty, 900 ka-

i szczątków struktur sił zbrojnych,

Ulrych, a szkoleniowcami byli polscy

walerzystami i 28 działami. W stadium

zdecydowano się na przekroczenie

oficerowie. W polskim ministerstwie

organizacji była 6. Dywizja Siczowa, li-

polskiej linii frontu. Petlura wraz z cy-

spraw wojskowych utworzono Ekspo-

cząca tylko 1500 żołnierzy piechoty i 80

wilnymi władzami republiki i wiernymi

zyturę do Spraw Ukraińskich, której

jazdy. Ponadto na tyłach Armii Czerwo-

mu oddziałami wojskowymi znalazł się

podlegały wszystkie sprawy, związa-

nej operowała grupą operacyjną gen.

5 grudnia na linii wojska polskiego, któ-

ne z organizacją wojska ukraińskiego

Omelanowycza-Pawłenki w sile ok. 6

re na mocy wspomnianego zawiesze-

na terytorium państwa polskiego. Po

tys. żołnierzy. Stan wojsk ukraińskich

symon Petlura

nia broni, obsadziło rejony koncentracji

sformułowaniu 6. Dywizji z nadwyżek

daleki był więc od oczekiwań Atamana.

wojsk URL i posunęło się do linii Uszyca

osobowych, przystąpiono do tworze-

Naród ukraiński był już bardzo zmęczo-

– Płoskirów – Szepietówka – Olesk, zaj-

Borykająca się z dużymi trudnościami

Czerwonej, starano się jak najszyb-

nia kolejnego oddziału – samodziel-

ny trwającą 6 lat wojną, gospodarka

mując 8 grudnia 1919 r. Kamieniec Po-

w zaopatrzeniu własnej armii w sprzęt

ciej doprowadzić, w oparciu o podpi-

nej brygady strzelców, początkowo

kraju była niemal doszczętnie zrujno-

dolski. Miasto to na kilka miesięcy stało

wojskowy i amunicję odradzająca się

saną umowę polityczną, do zawarcia

funkcjonującej jako oddział zapasowy

wana, a przede wszystkim brakowało

się siedzibą władz URL, które prze-

Polska nie była w stanie w dostatecz-

tajnej polsko-ukraińskiej konwencji

dywizji. Na jej czele stanął płk Ołek-

czasu na rozwinięcie akcji wyjaśnia-

bywały tam do kwietnia 1920 r., a na-

nym stopniu wywiązać się z zobo-

wojskowej. Ze strony polskiej głów-

sander Udowiczenko, a dowództwo

jąco-mobilizacyjnej, mogącej odwrócić

stępnie wobec ofensywy bolszewickiej

wiązań wobec ukraińskiego partnera

ną rolę w jej przygotowaniu odegrali

6. dywizji objął płk Marko Bezruczko.

bałamutną propagandę bolszewików.

musiały wycofać się dalej na zachód,

odnośnie dostarczenia wyposażenia

mjr Walery Sławek i kpt. Wacław Ję-

W kwietniu dywizja została skierowa-

Niemniej jednak, początkowo ofensywa

do Stanisławowa. Petlura urzędował

wojskowego.

drzejewicz. W imieniu rządu URL kon-

na do Berdyczowa. Jeszcze przed

przebiegała bardzo pomyślnie. 8 maja

wówczas w prowizorycznych warun-

wencja została podpisana 24 kwietnia

jej chrztem bojowym odbyła się tam

1920 r. Kijów zostaje zdobyty.

kach, głównie w stojącym na bocznicy,

przez gen. Wołodymyra Sinklera i ppłk.

w kwietniu 1920 r. podniosła uroczy-

Piłsudski, pragnąc zamanifesto-

Podpisanie umowy

kolejowej wagonie.

Maksyma Ditkowskiego. Konsekwencją

stość, w której wziął udział Ataman

wać niezależność państwa ukraińskie-

polsko-ukraińskiej

Początkowo wkraczające na pol-

W końcową fazę pertraktacje pol-

zawartego porozumienia było podjęcie

Petlura, który wręczył dywizji sztan-

go, nie pojechał na defiladę do stolicy

skie terytorium wojska ukraińskie, choć

sko-ukraińskie weszły 3 kwietnia 1920

przez Polskę działań militarnych, mają-

dar w kolorze malinowym (barwa ko-

Ukrainy, lecz spotkał się z Petlurą 17

wiązano z nimi duże nadzieje, były roz-

r., kiedy to Polacy przedstawili swój

cych na celu wyparcie Armii Czerwonej

zacka) z wyhaftowanym na błękitnym

maja w tzw. „białej sali” Rady Miejskiej

brajane i internowane. Petlura i urzęd-

ostateczny projekt umowy. Przewidy-

z ziem ukraińskich, a także akcji poli-

polu złotym tryzubem i hasłem „Ku

w Winnicy. Wydawało się wówczas, że

nicy państwowi, oficjalnie uchodzili za

wał on uznanie przez Polskę Ukra-

tycznej na arenie międzynarodowej, w

wyzwoleniu Ukrainy”. Dywizja wal-

sojusz polsko-ukraiński ma pełne szan-

osoby prywatne, ale byli pod specjalną

ińskiej Republiki Ludowej, ustalenie

celu doprowadzenia do uznania URL.

czyła później w składzie 3. armii gen.

se urzeczywistnienia, z ust Naczelnika

opieką polskich władz politycznych

granicy między obu państwami, której

Wkrótce też rząd polski podjął,

Edwarda Rydza-Śmigłego.

Państwa padają więc znamienne sło-

i wojskowych. Ataman Główny przybył

uwieńczoną powodzeniem, akcję dy-

wa: Polska i Ukraina przeżyły ciężką

Wojska ukraińskie dochowały wierności

do Warszawy 7 grudnia i pozostał do

plomatyczną na rzecz uznania Ukra-

niewolę. [...] Wolna Polska nie może

wiosny 1920 r., nadzorując trwające

iny przez Finlandię (w komunikacie

być istotnie swobodna, dopóki naokoło

sojuszniczej Polsce do końca, bohater-

tam polsko-ukraińskie pertraktacje. W

urzędowym podkreślono, że rząd fiń-

panuje wciąż hasło poddawania woli

sko osłaniając odwrót wojsk polskich

nocy z 9 na 10 grudnia 1919 r. spotkał

ski robi to na prośbę Naczelnika Pań-

narodowej przy pomocy terroru. [...]

przed nacierającą Armią Czerwoną.

się z marszałkiem Piłsudskim. Obaj

stwa Polskiego). Podobne działania

Szczęśliwym będę, kiedy nie ja – mały

Przez miesiąc broniły one, linii Zbrucza,

mężowie wymienili poglądy na temat

podjęto na forum innych państw euro-

sługa swego narodu – ale przedstawi-

sytuacji międzynarodowej oraz omó-

pejskich, a nawet Stanów Zjednoczo-

ciele sejmu polskiego i ukraińskiego

następnie Dniestru; szczególnie zasłu-

wili wstępne warunki przyszłej współ-

nych. Polski poseł w Waszyngtonie

ustanowią wspólną platformę poro-

żyła się 6. Dywizja, dowodzona przez

pracy polsko-ukraińskiej. To pierwsze

oświadczył w Departamencie Stanu,

zumienia. W imieniu Polski wznoszę

płk. Marka Bezruczkę.

spotkanie zapoczątkowało całą serię

że Polska uznaje niepodległość Ukra-

okrzyk: Niech żyje wolna Ukraina!

przeważnie nocnych spotkań obu po-

iny, licząc na moralne poparcie Ame-

Jeden z uczestników walk o Ki-

lityków. Piłsudski bowiem, mimo iż był

Kolejnym osiągnięciem ukraińskiej

przebieg miał wyglądać następująco:

ryki.

jów, późniejszy adiutant Piłsudskiego,

zdecydowanym zwolennikiem budowy

misji wojskowej w Warszawie było uzy-

od granicy z Rumunią wzdłuż rzeki

Rozpoczynając 25 kwietnia 1920

Mieczysław Lepecki pozostawił rela-

niezależnego państwa ukraińskiego,

skanie pomocy w formowaniu na tere-

Zbrucz, dalej od Wyżgródka na pogra-

roku wspólną polsko-ukraińską ofensy-

cję o przyjeździe do stolicy Atamana

wyrażał jednak pogląd, że państwo

nie Kamieńca Podolskiego na począt-

niczu galicyjsko-wołyńskim, na północ

wę zarówno Petlura, jak i Piłsudski wy-

Petlury. Pewnego dnia – napisał po la-

takie może się utrzymać jedynie wów-

ku marca 1920 r. 2. Dywizji Strzeleckiej

– wzdłuż Prypeci, do jej ujścia. Strona

dają odezwy do narodu ukraińskiego.

tach w swych wspomnieniach – Jedna

czas, jeśli podjęty zostanie zbiorowy

(później przemianowano ją na 3. Żela-

ukraińska miała się zrzec wszelkich

Naczelnik Państwa informował w niej,

z kompanii naszego pułku otrzymała

wysiłek narodu w walce o niepodle-

zną Dywizję Strzelecką). Niestety, pol-

pretensji do Galicji Wschodniej, czę-

że wojska polskie wkraczają na ziemie

rozkaz udania się na stację kolejową,

głość. Dlatego był zwolennikiem rzu-

skie dostawy sprzętu i amunicji dalekie

ści Wołynia i Polesia, Polska zaś –

ukraińskie nie w celach aneksyjnych,

jako kompania honorowa, na powita-

cenia Petlury „na głębokie wody”.

były od oczekiwań ukraińskich. Główna

terenów ukraińskich, należących do

lecz po to, aby uwolnić naród ukraiński

nie przyjeżdżającego Atamana. Wia-

Czas naglił, bo Armia Czerwona z

przyczyna tkwiła w tym, że możliwości

Rzeczypospolitej przed rokiem 1772.

od „obcych najeźdźców”. Informował

domość o przyjeździe człowieka, na

pełnym powodzeniem rozgromiła woj-

odradzającego się państwa polskiego

Mniejszościom w obu państwach mia-

przy tym, że: Razem z wojskami pol-

którym pokładano ostatnie nadzieje

ska Denikina, zajmując kolejno główne

no przyznać pełnię praw, gwarantują-

były nadzwyczaj skromne i niemal cał-

skimi wracają na Ukrainę szeregi wal-

uratowania z bolszewickiej toni, roze-

miasta Ukrainy: Charków (11 XII 1919

cych rozwój narodowy. Były to warun-

kowicie uzależnione od dostaw francu-

czących jej synów pod wodzą Atama-

szła się po mieście błyskawicznie. Na

r.), Kijów (16 XII 1919 r.), Odessę (7 II

ki dla Petlury, jak już wspomniano, ze

skich i angielskich, a ponadto Piłsudski,

na Głównego, Semena Petlury, które

wielkim placu, przy wspaniałej cerkwi

1920 r.). Na podległym terenie bolsze-

względu na polityków zachodnioukra-

jak już wspomniano, napotykał na po-

w Rzeczypospolitej Polskiej znalazły

[sobór św. Sofii – przyp. S. S.] zebrały

wicy tworzyli radzieckie państwo ukra-

ińskich, jak i opozycję we własnym

ważną opozycję, otwarcie krytykującą

schron i pomoc w najcięższych dniach

się tłumy ludzi. Wszystkie okna, bal-

ińskie. Sojusz z Polską stał się więc

zarówno w Sejmie, jak i w Senacie jego

rządzie, bardzo trudne do akceptacji.

próby dla ludu ukraińskiego.

kony i dachy przepełnione były cie-

jedyną szansą przetrwania młodego

Niemniej jednak, coraz tragiczniejsza

„ukraińską politykę”. Zdecydowanie

Szczególnie wymowna była ode-

kawymi. Poszedłem również oglądać

państwa, choć trzeba było za niego

sytuacja na froncie nie pozostawiała

przeciwny był porozumieniu polsko-

zwa Atamana Głównego, który usiło-

„bohatera narodowego”. Ponieważ

zapłacić cenę bardzo dużą w postaci

mu zbyt wielkich możliwości manew-

ukraińskiemu przywódca polskiej Na-

wał maksymalnie zmobilizować naród

na placu stał wielki tłum, udałem się

utraty Galicji Wschodniej, uważanej

ru. Po krótkich konsultacjach, polecił

rodowej Demokracji Roman Dmowski,

ukraiński wokół idei państwowej. Pisał

do jednego z prywatnych mieszkań

przez Polskę nie tylko w oparciu

więc ministrowi Liwickiemu podpisa-

który obawiał się, że jeśli nawet pod

więc: Zniszczone sioła, ruina gospo-

i poprosiłem o pozwolenie obserwo-

o argumenty historyczne, ale także ze

nie umowy, co nastąpiło w nocy z 21

wpływem trudnej sytuacji politycznej,

darcza, krew niewinnych, łzy, wylane

wania uroczystości z balkonu. Petlura

względu na znaczny odsetek ludności

na 22 kwietnia 1920 r.

Symon Petlura zgodzi się na przyłą-

po zabitych i zamęczonych przez bol-

nadjechał powozem, zaprzężonym w

polskiej na tamtym terenie, zwłaszcza

Ponieważ już 17 kwietnia Piłsud-

czenie Galicji Wschodniej do Polski, to

szewików ojcach, matkach i siostrach,

parę ładnych koni i zatrzymał się tuż

w miastach, za obszar niewątpliwie

ski rozpoczął na Wołyniu i Podolu

za pewien czas, po stabilizacji państwa

niezliczone szeregi samotnych mogił

pod moim balkonem, przed którym

polski. Mimo, że rozmowy polsko-

działania militarne przeciwko Armii

ukraińskiego, upomni się o ten region.

na całym obszarze Ukrainy – oto wy-

ustawione były oddziały wojska ukra-