19

zacNi z zacNymi

Kurier Galicyjski * 17 – 29 września 2010

ińskiego, zorganizowane poprzednio w

Zwycięstwo w bitwie warszawskiej

poseł na Sejm RP, a od 1990 r. prawo-

Petlura podjął także szereg spo-

zamieszkał w Warszawie wraz z żoną

Polsce. Był to mężczyzna jeszcze mło-

rozbudziło na nowo nadzieję Petlury.

sławny patriarcha kijowski Mstysław

tkań i konferencji z polskimi polity-

i córką pod przybranym nazwiskiem

dy, wyglądający na lat czterdzieści, wy-

Tym bardziej, że strona polska nadal

(zm. 1993 r.).

kami i wojskowymi, pragnąc wyjaśnić

Włodzimierza Redlicha, starając się

golony, ubrany w bluzę szarą, zapiętą

poważnie traktowała swego sojusz-

Dnia 15 maja 1921 r. marszałek Jó-

położenie ukraińskiej emigracji, a

sprawować kierownictwo polityczne

pod szyję i kaszkiet kroju rosyjskiego.

nika. Dawna Ekspozytura Minister-

zef Piłsudski odwiedził obóz w Szczy-

zwłaszcza uzyskać odpowiednie środ-

nad rządem i ewakuowanymi insty-

Wysiadł z powozu i rozpoczął przegląd

stwa Spraw Wojskowych do Spraw

piornie. Towarzyszący mu mjr Ulrycht,

ki finansowe na funkcjonowanie agend

tucjami ukraińskimi. Działalności tej

wojska. Wojsko to, ubrane w mundury

Ukraińskich została przekształcona

państwowych i organizację życia obo-

nie sprzyjała ostra krytyka, kierowana

takopisałtospotkanie:Byłemświadkiem

koloru khaki i metalowe hełmy angiel-

w Polską Ekspozyturę Wojskową

zowego. W czerwcu 1921 r., pragnąc

pod adresem Petlury ze strony środo-

wielu manifestacji na cześć Piłsudkiego.

skie, z namalowanym na nich herbem

przy Rządzie Ukraińskiej Republiki

wysondować, jakie jest stanowisko

wisk politycznych mniejszości ukraiń-

Lecz takiego morza entuzjazmu, takie-

demokratycznej Ukrainy, prezentowało

Ludowej i przystąpiła do formowania

skiej w Polsce. Tym bardziej, że miała

MSZ-u w sprawach ukraińskich, spo-

go bezmiaru uczuć, takiego zbiorowego

się bardzo dobrze.

nowych oddziałów ukraińskich. Na

ona miejsce w okresie otwartego boj-

tkał się z jego przedstawicielem płk.

wzruszenia – nie widziałem nigdzie i nie

Po zajęciu terenu Ukrainy, Petlura

ich koncentrację wyznaczono Krze-

kotu państwa polskiego i podważania

przeżyłem nigdy... Komendant odebrał

Stanisławem  Dowoyno-Sołłohubem.

starał się maksymalnie mobilizować

mieniec. O powadze całego przed-

suwerenności polskiej wobec Galicji

raport, rozmawiał z nimi, chodził wśród

Przy tej okazji Ataman zwrócił uwagę

społeczeństwo do organizacji admini-

sięwzięcia świadczy fakt, iż na czele

Wschodniej.  Petlurę  postrzegano

nich. W końcu zaproszony wszedł do

rozmówcy na fakt, że Polska tylko czę-

stracji terenowej oraz wstępowania w

Ekspozytury stanął z woli Piłsudskie-

więc jako zdrajcę sprawy ukraińskiej.

świetlicy, przybranej odświętnie w em-

ściowo zapłaciła za majątek i sprzęt

szeregi armii. Ze strony polskiej dobrym

go, jego najbliższy przyjaciel – Walery

Nie potrafiono mu wybaczyć podpi-

blematy polskie i ukraińskie. Tutaj,

wojskowy, wwieziony do Polski z te-

posunięciem był wydany 12 maja przez

Sławek. Niestety rozwój wydarzeń w

sania umowy warszawskiej, tym bar-

wśród podniosłego nastroju, odbyło

rytorium Ukrainy. Sołłohub zapewnił

Piłsudskiego zakaz wpuszczania Pola-

Polsce powodował, że w ośrodku tym

dziej podkreślano, że stało się to po

się powitanie [przez gen. Bezruczkę –

go, że ukraińscy emigranci nadal będą

ków, byłych właścicieli ziemskich, do ich

przeszkolono jedynie kilkuset żołnie-

ogłoszeniu „aktu soborności”.

S.S.]. Dziękowano Panu Marszałkowi

traktowani przez rząd polski jako byli

dawnych majątków, zresztą często już

rzy ukraińskich, którzy wzięli udział

Należy podkreślić, że Petlura, re-

rozparcelowanych. Z niepokojem na to

w ostatnich walkach o niepodległość

zygnując z części Wołynia i etnicznie

posunięcie patrzyli bolszewicy, słusznie

swego kraju.

mieszanej Galicji Wschodniej, doma-

obawiając się, że wymyka się im z ręki

Podpisanie przez Polskę w Ry-

gał się, aby państwo polskie stworzyło

poważny atut propagandowy. Niestety,

dze preliminariów pokojowych, które

pełne możliwości rozwoju dla żyjącej

wskutek wielkiego zmęczenia ludności

weszły w życie 18 października 1920

tam ludności ukraińskiej. W liście do

ukraińskiej wieloletnią wojną, silnie od-

r., stawiały Petlurę i rząd ukraiński w

Piłsudskiego, z dnia 14 lipca 1920 r.

ciskającą swe piętno zarówno na psy-

bardzo trudnej sytuacji. Ataman Głów-

pisał: Galicyjską część narodu ukra-

chice społecznej jak i przede wszystkim

ny mimo rozgoryczenia, rozumiał poło-

ińskiego trzeba pozyskać i zachęcić

na gospodarce kraju, Petlura nie zdołał

żenie Naczelnika Państwa i polskiego

do wspólnej pracy. Ja wierzę, że jest

wykrzesać entuzjazmu społeczeństwa

rządu. Ale wśród żołnierzy ukraińskich,

to sprawa nie tylko możliwa, ale z

z odzyskiwanej niepodległości.

a nawet wyższych dowódców, postę-

punktu historycznego konieczna. Z

powanie Polski oceniane było jako

pełnym poczuciem odpowiedzialności

zdrada sojusznika. Petlura postanowił

o przyszłość, o los obu narodów, nale-

do Kijowa wkracza

jeszcze jesienią 1920 r. zorganizować,

ży przystąpić do tej sprawy, nie ulega-

armia czerwona

To wszystko oraz niewątpliwe

przy potajemnym polskim wsparciu,

jąc wrażeniom niedawnych przeżyć, a

członkowie dyrektoriatu UrL – a. makarenko, (od lewej) f.

błędy militarne polskiego dowództwa

wyprawę na Ukrainę. Niestety zakoń-

przeciwnie kierować się wyłącznie my-

szweć, s. Petlura. Kamieniec Podolski, 1919 r.

spowodowały, że wojska sojusznicze

czyła się już 21 listopada, kiedy to

ślą o czasie przyszłym republiki. Dlate-

zmuszone zostały do opuszczenia Ki-

ukraińscy powstańcy zmuszeni zostali

go też należy podjąć takie kwestie jak:

sprzymierzeńcy, choć publicznie wła-

za przybycie, nie wysuwając żadnych

jowa i odwrotu. Do stolicy 11 czerwca

przez oddziały Armii Czerwonej do wy-

a) amnestia dla wszystkich, któ-

dze polskie muszą kierować się posta-

próśb, żadnych spraw. A cóż Piłsud-

1920 r. wkroczyła Armia Czerwona.

cofania się za Zbrucz.

rzy w dobrej wierze służyli swemu na-

nowieniami traktatu ryskiego. Ponadto

ski? Powiedział, pamiętam tych kilka

Sytuacja na froncie momentami sta-

rodowi walcząc o suwerenność Galicji

wspieranie ukraińskiej emigracji było

słów: „Ja Was przepraszam Panowie,

wała się tragiczna. Wojska ukraińskie

Wschodniej;

niekorzystnie widziane przez Ententę,

ja Was przepraszam”.

rząd ukraiński

dochowały jednak wierności sojusz-

b) wolny wstęp wszystkich zdol-

co jak sądzono, mogło mieć negatyw-

Tymczasową siedzibą rządu emi-

na emigracji w Polsce

niczej Polsce do końca, bohatersko

Ataman Główny, nie tracąc na-

nych do służby wojskowej galicjan do

ny wpływ na stosunek państw zachod-

gracyjnego był Tarnów, gdzie przeby-

osłaniając odwrót wojsk polskich

dziei na dalszą walkę, zwrócił się do

armii sojuszniczych;

nich dla młodego państwa polskiego.

wał także Ataman Petlura jako głowa

przed nacierającą Armią Czerwoną.

władz polskich z prośbą o zachowanie

c) zachęcanie miejscowych Ukra-

państwa i zwierzchnik sił zbrojnych.

Przez miesiąc broniły one, staczając

struktury jednostek wojskowych, ich

ińców do brania aktywnego udziału w

Tam też pod koniec 1921 r. powstała

W 1923 r. sytuacja Petlury

ciężkie boje, linii Zbrucza, następnie

utrzymania, zorganizowania opieki

życiu kraju;

namiastka ukraińskiego parlamentu,

znacznie się pogorszyła

Dniestru; szczególnie zasłużyła się

medycznej oraz stworzenia możliwo-

d) rozpoczęcie rozmów władz pol-

Ostatnim aktem walki o niepodle-

Rada Republiki, na czele której stał

wspomniana 6. Dywizja dowodzona

ści dalszego szkolenia. Sugestie te w

skich z przedstawicielami społeczno-

głość Ukrainy była próba wywołania

Iwan Feszczenko-Czopiwski (później-

przez płk. Marka Bezruczkę.

większości zostały uwzględnione i żoł-

ści ukraińskiej Galicji Wschodniej. [...]

powstania narodowego jesienią 1921

szy profesor metalurgii krakowskiej

Jednakże niepomyślny przebieg

nierze ukraińscy zostali umieszczeni

Właśnie teraz trzeba nam myśleć

r. Całą akcję przygotowano przy współ-

Akademii Górniczo-Hutniczej). Prócz

początkowej fazy wojny polsko-bolsze-

w sześciu obozach: Aleksandrów Ku-

o tym, bo odpowiadamy przed histo-

pracy z Oddziałem II Sztabu General-

spraw, związanych z organizacją

wickiej powodował, iż Piłsudski zdawał

jawski, Piotrków Trybunalski, Pikulice

rią i ludźmi obecnego pokolenia, bo

działalności rządu, dużą wagę przy-

nego WP. Niestety i ona zakończyła się

sobie sprawę, że nawet po odniesie-

koło Przemyśla, Łańcut, Wadowice

odpowiadamy nie tylko za współcze-

wiązywał Petlura także do uaktywnienia

niepowodzeniem. Zawarte zostały one

niu przez Polskę zwycięstwa, w co

i Kalisz. Ponadto, w Częstochowie na

sność, ale i za przyszłość.

działalności ukraińskich misji dyplo-

w broszurze pt. Сучасна українська

nie wątpił, bardzo trudno będzie, ze

stanowiskach cywilnych, zatrudnieni

Analiza powyższych słów nie pozo-

matycznych w różnych krajach Euro-

еміграція і її завдання (Współczesna

względu na bardzo krytyczny stosunek

zostali urzędnicy i oficerowie minister-

stawia wątpliwości, że Polska pragną-

py. Stał on wówczas zdecydowanie

emigracja ukraińska i jej zadania), któ-

Ententy do polskiego zaangażowa-

stwa spraw wojskowych i sztabu gene-

ca utrzymać sojusz z URL, zmuszona

na stanowisku, że jedyną gwarancją

rą wydaje Petlura w Szczypiornie w

nia na Ukrainie, a także niekorzystny

byłaby do poszanowania praw naro-

1923 r. pod pseudonimem O. Riast.

W 1923 r. sytuacja Petlury znacznie się

układ sił politycznych w polskim par-

dowych tej części narodu ukraińskie-

W Polsce reprezentacją emigracji

pogorszyła, zwłaszcza po wycofaniu się

lamencie oraz zmęczenie społeczeń-

go, która znalazła się w granicach II

ukraińskiej stał się zarejestrowany

marszałka Piłsudskiego z czynnego życia

stwa wieloletnimi działaniami wojen-

Rzeczypospolitej. Tym bardziej, że na

już w sierpniu 1921 r. w Warszawie

nymi na ziemiach polskich, prowadzić

Ukrainie Naddnieprzańskiej żyła zna-

Ukraiński Komitet Centralny, który swe

politycznego. Na najwyższe instytucje pań-

dalszą walkę o niepodległość Ukrainy.

cząca ilościowo, ekonomicznie i kul-

oddziały zaczął tworzyć we wszystkich

stwowe odtąd bezpośredni wpływ miała

Toteż starał się przekonać stronę

turalnie mniejszość polska. Upadek

skupiskach emigracyjnych na całym

narodowa demokracja i ugrupowania z nią

ukraińską do podjęcia takich działań,

URL odbił się więc bezpośrednio na

terenie państwa. Aktywna działalność

związane, toteż naciskane przez radziec-

które ułatwiłyby mu przekonanie opinii

położeniu mniejszości ukraińskiej w

Petlury stała się przyczyną protestów

międzynarodowej i polskich polityków,

Polsce.

rządu radzieckiego i usilnych żądań

ką dyplomację, domagającą się ścisłego

zwłaszcza endeckich, o konieczności

W 1923 r. sytuacja Petlury znacz-

wydania go władzom bolszewickim.

przestrzegania postanowień traktatu ryskie-

podjęcia dalszego wysiłku w obronie

nie się pogorszyła, zwłaszcza po wy-

Jesienią 1921 r. przedstawiciel pełno-

go, nie zamierzały ułatwiać wykonywania

niepodległości państwa ukraińskiego.

cofaniu się marszałka Piłsudskiego z

mocny Rosji Radzieckiej w Warszawie

przez Atamana Głównego jego funkcji poli-

W celu omówienia zaistniałej sytuacji

czynnego życia politycznego. Na naj-

Lew Karachan posunął się nawet do

16 lipca 1920 r. doszło w Zamościu

wyższe instytucje państwowe odtąd

propozycji przekazania Polsce 10 mln

tycznych.

do spotkania Piłsudskiego z Atama-

bezpośredni wpływ miała narodowa

rubli w złocie w zamian za wydanie

ralnego URL. W sumie, na terytorium

utrzymania w przyszłości niepodległego

nem Głównym. Bliski współpracow-

demokracja i ugrupowania z nią zwią-

Petlury i działaczy antyradzieckich.

Polski znalazło się wraz z rodzinami

państwa ukraińskiego i stabilizacji w Eu-

nik Piłsudskiego Kazimierz Świtalski

zane, nie poczuwające się do solidar-

Wprawdzie Piłsudski propozycję taką

17464 wojskowych, urzędników cywil-

ropie środkowo-wschodniej jest sojusz

zanotował w swym „Diariuszu”: Pe-

ności z ukraińską emigracją politycz-

ocenił jako handel żywym towarem i

nych oraz naukowców ukraińskich. Na

państw „basenu bałtycko-czarnomor-

tlurze Komendant tłumaczył, że [...]

ną, toteż naciskane przez radziecką

pogwałcenie prawa azylu wobec lu-

emigracji w Polsce znalazł się wraz z

skiego”. Dzięki pośrednictwu J. Piłsud-

opinia Europy przeszła do porządku

dyplomację, domagającą się ścisłego

dzi, którzy razem z nami walczyli, ale

Symonem Petlurą jego najmłodszy

skiego udało się Petlurze nawiązać

dziennego nad Ukrainą. [...] Wobec

przestrzegania postanowień trakta-

polscy przyjaciele Atamana zaczęli

brat, Ołeksander, były pułkownik 3.

kontakty z przebywającymi w Polsce

tego, Ukraińcy sami muszą stworzyć

tu ryskiego, nie zamierzały ułatwiać

poważnie obawiać się o jego życie.

Dywizji Żelaznej. Przebywał w obo-

przedstawicielami emigracji rosyjskiej.

fakty dokonane, które by dowiodły, że

wykonywania przez Atamana Głów-

Toteż Henryk Józewski (późniejszy

zie w Kaliszu, gdzie bardzo aktywnie

Były to bodaj najtrudniejsze rozmowy

Ukraina istnieje. Takim faktem byłoby

nego jego funkcji politycznych. Po-

wojewoda wołyński) potajemnie prze-

włączył się w działalność oświatowo-

Atamana, który w przeciwieństwie do

powstanie, które powinna zrobić Ukra-

nadto na jaw wyszły próby penetracji

wiózł go z Tarnowa do Warszawy,

kulturalną. Wśród uchodźców był tak-

większości ukraińskich polityków emi-

ina. Petlura w pełni podzielał pogląd

ukraińskich środowisk emigracyjnych

a następnie zakonspirował we wsi

że siostrzeniec Atamana chor. Stepan

gracyjnych, zdawał sobie sprawę z ko-

Naczelnika Państwa, wierząc iż takie

przez bolszewickie służby specjalne.

Kośmin pod Grójcem. Po paru mie-

Skrypnyk, w okresie międzywojennym

nieczności porozumienia z Rosjanami.

powstanie jest możliwe.

Dlatego też Petlura, mimo iż wciąż

siącach, gdy sprawa ucichła, Petlura