Wydanie specjalne

20

2010 * Kurier Galicyjski

brat Głównego atamana –

cieszył się zaufaniem Marszałka

rumuński i katolicki. Dla uniknięcia

Józefa Piłsudskiego, miał w Polsce

incydentów, prefekt policji delegował

serdecznych przyjaciół, zwłaszcza

na pogrzeb p. Bressot, naczelnika

wspomnianego już Henryka Józew-

swojego gabinetu. Spokoju jednak

skiego i Stanisława Stempowskiego,

nie zmącono. W chwili, kiedy w cerkwi

stanIsłaW stęPIEń

podjął ostateczną decyzję wyjazdu

rozległy się słowa hymnu: „Wicznaja

na Zachód. Już wcześniej emigrowa-

pamiat ”, tłum Ukraińców, zapełniający

niepowodzenie wspólnej

ła z Polski do Paryża znaczna część

plac przed cerkwią, padł na kolana.

polsko-ukraińskiej wyprawy

członków rządu i Rady Republiki.

Następnie obecni uszykowali się w

kijowskiej przeciwko bolsze-

Jego wyjazd bezpośrednio przyśpie-

czwórki i działacze ukraińscy wynieśli

wikom w 1920 r. spowodo-

szyło wykrycie w grudniu 1923 r. w

na ramionach żółtą dębową trumnę

wało, że na terytorium ów-

ukraińskiej misji, przekształconej już

i złożyli ją na katafalku. Kondukt udał

czesnego państwa polskiego

wówczas w Komisję Likwidacyjną, w

się na cmentarz Montparnasse, gdzie

znalazło się spowodowało

Warszawie moskiewskiego agenta.

złożono trumnę do grobu. Nad mogi-

ponad 20 tysięcy żołnierzy

łą nie wygłaszano żadnych przemó-

Ukraińskiej republiki Ludo-

wień i tylko tłum w głębokim milczeniu

Emigracja do Paryża

wej. było wśród nich ok. 4 ty-

przedefilował przed grobem.

i śmierć Petlury

sięcy oficerów tejże armii. Po-

31 grudnia 1923 r. Symon Petlu-

Wydaje się, że nieprzypadkowym

czątkowo ukraińscy żołnierze

ra opuścił Warszawę i przez Wiedeń,

jest fakt, że śmierć Petlury nastąpiła

zostali rozlokowani w kilku

Budapeszt, Berno i Genewę udał

po objęciu w Polsce rządów przez

obozach internowania. Jed-

się do stolicy Francji. W Paryżu, od

Piłsudskiego. Znając stosunki, łączą-

nakże po podpisaniu przez

pierwszych dni pobytu, podjął bardzo

ce obu polityków oraz ich poglądy

Polskę w 1921 r. traktatu ry-

aktywną działalność, pragnął skonso-

na kwestię gwarancji niepodległości

skiego z rosją bolszewicką,

lidować tamtejsze ukraińskie środowi-

państw międzymorza, Moskwa oba-

obozy miały być stopniowo

ska emigracyjne. W październiku 1925

wiała się uaktywnienia współpracy

rozwiązane. Prostym żołnie-

r. doprowadził do założenia rządowego

polsko-ukraińskiej. GPU wielokrotnie

rzom łatwiej było znaleźć ja-

organu prasowego pn. „Тризуб” (Try-

informowało władze radzieckie, że

kieś płatne zajęcie, gdyż po-

zub). Wielkie nadzieje wzbudził w nim

„elementy kontrrewolucyjne” na Ukra-

dejmowali się oni prac fizycz-

zamach majowy Piłsudskiego. Tym

inie są przekonane, iż Piłsudski przy

nych. Gorzej było z kadrą ofi-

bardziej, że bezpośrednio po zamachu

pomocy Ententy na pewno będzie się

cerską, tym bardziej, że wielu

przybył do Paryża, z polecenia Piłsud-

starał „zabrać Ukrainę do Dniepru”.

jej przedstawicieli było już w

skiego, Tadeusz Hołówko, który odbył

Historia wyniosła Atamana Petlu-

poważnym wieku.

szereg konferencji z Atamanem. Ta

rę do najwyższej godności państwo-

Młode polskie państwo tworząc

aleksander Petlura – oficer Wojska Polskiego, 1928 r.

aktywna działalność Symona Petlury

wej, choć przecież jego życiorys był

swą armię potrzebowało kadry do-

została niespodziewanie przerwana.

jakże typowy dla wielu ówczesnych

wódczej, ukraińscy oficerowie mieli

zamordowanego w Paryżu Atamana

armii rosyjskiej. Po krótkim pobycie

25 maja 1926 r. kilka minut po godzi-

ukraińskich inteligentów i działaczy

ukończone rosyjskie szkoły oficerskie,

Głównego Symona Petlury – Andrija

w wojsku został skierowany do 3. Ki-

nie 14 zginął tragicznie od kuli Szlomy

politycznych. Dojrzewał stopniowo od

a wielu nawet akademie wojskowe.

Liwyckiego, Marszałek Józef Piłsudski

jowskiej Szkoły Podchorążych, którą

Schwartzbarda, który w późniejszym

młodzieńczego buntu, indyferencji reli-

Mieli także duże doświadczenie bojo-

wyraził zgodę na przyjęcie do szkół

ukończył w 1915 r. i został mianowany

procesie sądowym zeznał, że uczynił

gijnej, skłonności do pacyfizmu, zainte-

we. Najpierw przyjęto więc do Wojska

oficerskich, z Wyższą Szkołą Wojen-

podporucznikiem. Nie został jednak

to chcąc pomścić ofiary żydowskich

resowań masonerią, zachłyśnięcia się

Polskiego, będących w podobnej sytu-

ną włącznie, około 100 żołnierzy byłej

skierowany na front, lecz do szkolnic-

pogromów, za które jego zdaniem,

zasadami socjalizmu, by wreszcie doj-

acji jak Ukraińcy, oficerów gruzińskich.

armii URL oraz na wsparcie finansowe

twa wojskowego. Początkowo był za-

osobiście był odpowiedzialny Symon

rzeć do idei państwowej. Dlatego też

Na Ukraińcach ciążył jednak konflikt

na szkolenia dalszych 700 oficerów,

stępcą oficera kursowego, a w 1916 r.

Petlura. W rzeczywistości Ataman

dla idei państwowej gotów był poświę-

o Lwów i Galicję Wschodnią, choć

z generałami włącznie. Wówczas po-

został dowódcą plutonu Szkoły Podofi-

nigdy nie prezentował postaw an-

cić wszystko, nawet kwestię zjedno-

wprawdzie nie Ukraińcy z Naddnieprza

nad 60 z nich przyjęto jako oficerów

cerskiej, a w roku następnym dowódcą

tysemickich, przeciwnie miał wielu

czenia (soborności) wszystkich ziem,

walczyli z Polakami, ale nie wszyscy

kontraktowych do Wojska Polskiego.

kompanii.

żydowskich przyjaciół, a większość

zamieszkałych przez Ukraińców. To

w Polsce zdawali sobie z tego sprawę.

Wśród nich znalazł się rodzony brat

W tym czasie z inicjatywy ukraiń-

pogromów na Ukrainie była dziełem

świadczyło o jego dojrzałości politycz-

Początkowo traktowano więc pod-

Atamana Głównego Symona Petlury.

skich działaczy niepodległościowych

białorosyjskich wojsk gen. Antona

nej, objawiającej się zdolnością do

oficerów i oficerów Ukraińskiej Republi-

dochodzi w Kijowie do zwołania w

Denikina.

kompromisów. W liście z 3 listopada

ki Ludowej z pewną rezerwą. Nie mniej

dniach 18 – 21 maja 1917 r. do I Ukra-

Kim był aleksander

Pogrzeb Atamana Głównego odbył

1920 r. tak sam o tym napisał do posła

rozmowy na ten temat rozpoczęto już

ińskiego Zjazdu Wojskowego. Jego

(ołeksandr) Petlura?

się 30 maja skromnie, ale w nastroju

URL w Szwajcarii Mykoły Wasylka: Ja

w 1921 r. Początkowo starano się wy-

Urodził się on się 29 sierpnia 1888 r.

uczestnicy wypowiadają się za ukraini-

bardzo podniosłym. Oto jak relacjono-

nigdy nie byłem maksymalistą w spra-

korzystać ich do służby organizowane-

w Połtawie, w rodzinie mieszczańskiej,

zacją stacjonujących na Ukrainie od-

wał przebieg uroczystości jeden z pol-

wach terytorialnych, bo uważam takie

go wywiadu. Wiadomo, że takie prze-

jako najmłodszy syn dwanaściorga

działów rosyjskich, w których większość

skich dziennikarzy: Około godziny 1 po

stanowisko za iluzoryczne, a przy

szkolenie przeszedł już w 1921 r. kpt.

dzieci Wasyla i Olgi Petlurów. Ojciec

stanowili żołnierze narodowości ukra-

południu, przed małą rumuńską cer-

obecnym wkładzie sił wewnętrznych

Petro Samytyn, zatrudniony następnie

był drobnym przedsiębiorcą dorożkar-

ińskiej. Na zjeździe tym uczestniczą-

kiewką [była to cerkiew prawosławna,

na Ukrainie za wprost zbrodnicze [...].

jako oficer kontraktowy WP. Przed za-

skim, a matka, zajmowała się domem

cy z ramienia Ukraińskiego Komitetu

do której co niedziela uczęszczał Ata-

Niech fantaści polityczni obrzucają

machem majowym Ukraińców przyj-

i wychowaniem dzieci. Główną troską

Wojskowego Frontu Zachodniego brat

man wraz żoną i córką – S. S.], poło-

mnie za to błotem i prowadzą agitację,

Aleksandra – Symon został wybrany

Po zamachu majowym i dojściu do władzy

żoną przy ul. Jean de Bovet, zaczęły

– ja jestem przekonany, że droga, na

na przewodniczącego 18-osobowego

się zbierać grupy Ukraińców z naro-

której stoję, szybciej do celu prowadzi

Generalnego Komitetu Wojskowego

Józefa Piłsudskiego stworzyły się nowe

dowymi żółto-niebieskimi znaczkami

i zamiast marzeń daje solidne podsta-

(działającego pod auspicjami ukra-

możliwości zwiększenia kontyngentu ofi-

i wstążkami na piersiach. Wewnątrz

wy do budownictwa państwowego.

ińskiego naczelnego przedstawiciel-

cerów kontraktowych narodowości ukra-

cerkwi wznosił się katafalk, otoczony

Był więc Symon Petlura politykiem

stwa narodowego – Centralnej Rady).

płonącymi świecami, na którym spo-

realistycznym. Realizm ten doprowa-

ińskiej w Wojsku Polskim. Aleksander Pe-

Aleksander decyduje się wówczas na

czywała trumna Petlury, pokryta ukra-

dził go do sojuszu z Polską. Sojusz

wstąpienie do organizującej się armii

tlura od dawna nosił się z tym zamiarem,

ińskim sztandarem i bronią, tonąca

ten nie przyniósł wprawdzie niepod-

ukraińskiej. W czerwcu 1917 r. zostaje

dlatego też nie wyjechał z Polski, mimo roz-

w kwiatach. Obok trumny, otoczonej

ległości Ukrainie, ale czy bez tego

przydzielony do 1. Pułku Piechoty im.

ważania takiej możliwości. W międzyczasie

honorową strażą Ukraińców, zajęła

sojuszu i bez tej walki o niepodległość

hetmana Doroszenki. Gdy jednak pod

miejsce żona i córka Petlury w głębo-

Ukraińcy w ZSRR mieliby swoją repu-

koniec 1917 r. wobec niekończących

doszła do niego tragiczna wiadomość o

kiej żałobie. Większość delegacji od

blikę związkową, dzięki której w latach

się permanentnych sporów w Central-

zabójstwie 25 maja 1926 r. w Paryżu jego

najrozmaitszych stowarzyszeń ukra-

dwudziestych nastąpiło odrodzenie

nej Radzie i Generalnym Sekretariacie

brata Symona. Przeżył ją boleśnie zarówno

ińskich przybyła z wieńcami, owinię-

języka i kultury ukraińskiej? Zaszcze-

dochodzi do poważniejszej różnicy

z powodów rodzinnych, jak i narodowych.

tymi w żółto-błękitne szarfy. Oprócz

pionego wówczas patriotyzmu nie

zdań, głównie na tle organizacji ukra-

tego specjalny karawan, obwieszony

zdołały złamać represje stalinowskie

ińskiej armii i stosunku do państw cen-

był ogromnymi wieńcami, złożonymi

i w 1991 r. mogło odrodzić się nie-

mowano do Wojska Polskiego głównie

rodziców było zapewnienie bytu ma-

tralnych, zwolennik rokowań z pań-

przez  delegatów  poszczególnych

podległe państwo ukraińskie. Polska

na etaty administracyjne i instruktor-

terialnego i wykształcenia dla licznej

stwami Ententy – sekretarz generalny

oddziałów wojskowych, walczących

jako pierwsza uznała go po raz drugi

skie. Takie stanowiska mieli np. ppłk

rodziny. Aleksander po ukończeniu

do spraw wojskowych Symon Petlu-

na Ukrainie pod dowództwem Petlu-

(pierwszy raz było to w 1920 r.). W ten

miejscowej szkoły cerkiewnej, podob-

Serhij Iwanczyszyn na poligonie WP

ra składa rezygnację z zajmowanej

ry. Jako jeden z pierwszych, wszedł

sposób historia zatoczyła koło – to o

nie jak wcześniej jego brat Symon,

w Biedrusku k. Poznania, sierż. Teo-

funkcji. Miało to bezpośredni wypływ

do cerkwi pułkownik polski Kleeberg,

czym marzył Symon Petlura i wiele

podjął naukę w połtawskim semina-

dor Cholewka w Szkole Podchorążych

na karierę Aleksandra. Jako brat opo-

reprezentujący na pogrzebie Mar-

pokoleń ukraińskich patriotów, wspie-

rium Duchownym. Kariera duchowne-

Piechoty w Warszawie. Niektórych za-

zycjonisty zostaje rozkazem dowódcy

szałka Piłsudskiego. Przybyli też

ranych przez wielu światłych Polaków

go lub nauczyciela, do czego przygo-

trudniano na odcinku cywilnym, np. już

1. Korpusu Ukraińskiego gen. Pawła

przedstawiciele emigrantów gruziń-

z marszałkiem Józefem Piłsudskim –

towywało seminarium, widocznie nie

jesienią 1922 r. kierownikiem obserwa-

Skoropadskiego zdemobilizowany. Nie

skich i delegaci czescy. O godzinie 3

stało się faktem.

torium astronomicznego Uniwersytetu

bardzo mu odpowiadała, zaś na kon-

rezygnuje jednak z działalności woj-

zamknięto drzwi cerkwi i rozpoczęło

Jagiellońskiego został gen. Mykoła

tynuowanie studiów rodzice nie mieli

skowej, na zaproszenie brata udaje się

się nabożeństwo żałobne w języku

Kowal-Medzwecki.

pieniędzy, dlatego też Aleksander po

(„Kurier Galicyjski” nr 10/ 2010,

w styczniu 1918 r. na Ukrainę Słobodz-

ukraińskim. Celebrował kapłan Ukra-

Sprawa uległa radykalnej zmianie

ukończeniu 4 klas zdecydował się w

28.05-14.06.2010 r.; nr 11/2010,

ką, gdzie Symon rozpoczął organiza-

iniec, asystowali mu zaś duchowni

po 1926 r. kiedy na wniosek następcy

1910 r. na wstąpienie ochotniczo do

15-28.06.2010 r.

cję kozackich oddziałów ochotniczych.