21

WolNi z WolNymi

Kurier Galicyjski * 2010

aleksander petlura oficerem Wojska polskiego

jącego, pod redakcją znanego poety

Zostaje tam oficerem sztabowym do-

1928 r. Po odbyciu krótkoterminowego

rami ukraińskimi przyjmowanymi do

łenia” (Orlątko), a także szereg popu-

Jewhena Małaniuka, czasopismo ar-

wództwa doborowego Hajdamackie-

przeszkolenie, na którym zapoznał

Wojska Polskiego. Gen. Salski dnia 8

larnych publikacji z zakresu historii,

tystyczne pod taką samą nazwą.

go Kosza Słobodzkiej Ukrainy. Wraz

się z regulaminami i organizacją

czerwca 1935 r. pisał do niego:

religii i życia społecznego Ukraińców.

Gdy, jak już wspomniano, po za-

z oddziałem tym pod koniec stycznia

Wojska Polskiego, podpisał kon-

Aleksander Petlura w wydawnictwie

Informuję, że 1 lipca bieżące-

machu majowym i dojściu do władzy

1918 r. wyruszył na pomoc opanowa-

trakt na długoterminową służbę na

tym pełnił funkcję kierownika admini-

go roku zakontraktowano trzech

Józefa Piłsudskiego stworzyły się

nego przez bolszewików Kijowa. Nie-

etacie majora. Ze względu na uwa-

stracyjnego. W 1942 r. urodził mu się

naszych oficerów, a wśród nich

nowe możliwości zwiększenia kon-

stety mimo zdobycia stolicy nie udało

runkowania wynikające z traktatu

syn Wołodymyr.

kapitana (sotnika) Hołowania,

tyngentu oficerów kontraktowych na-

się jej utrzymać. Po podpisaniu przez

ryskiego, a nie wykluczone także,

W Równem Petlurowie mieszkali

który dostał skierowanie do 1

rodowości ukraińskiej w Wojsku Pol-

Ukraińską Republikę Ludową 8 lute-

że w trosce o własne bezpieczeństwo

do jesieni 1943 r. Ostra walka między

pułku a[rtylerii] l[ekkiej]. Poradzi-

skim. Aleksander Petlura od dawna

go 1918 r. pokoju z państwami cen-

(po śmierci brata), przyjął za radą władz

dwoma frakcjami Organizacji Ukra-

łem mu zaraz pojechać do Wilna

nosił się z tym zamiarem, dlatego też

tralnymi. Obaj bracia jako zwolennicy

wojskowych nazwisko Chorolski. Nawią-

ińskich Nacjonalistów – banderow-

i zwrócić się do Pana, aby być

nie wyjechał z Polski, mimo rozważa-

Ententy na znak protestu wycofują

zał w ten sposób do nazwy, wspomnia-

cami a melnykowcami paraliżowały

pod Pana nadzorem do 1 lipca.

nia takiej możliwości. W międzyczasie

się z służby wojskowej nie rezygnując

nego wcześniej, miasteczka Chorol

tamtejsze życie społeczne, do tego

Proszę Pana, Panie Pułkowniku,

doszła do niego tragiczna wiadomość

jednak z działalności cywilnej na rzecz

na rodzinnej Połtawszczyźnie, gdzie

doszła antypolska akcja Ukraińskiej

wobec obcych traktować go jako

budowy państwowości ukraińskiej. Sy-

Powstańczej Armii na terenie Woły-

Pańskiego gościa, aby przez ten

mon zaangażował się w pracę Związ-

nia. Wzrastał terror niemieckich władz

czas mógł unikać niepotrzeb-

ku Ziemstw, a Aleksander 12 kwietnia

okupacyjnych. Aleksander Petlura

nych trudności z administracją,

1918 r. zostaje komisarzem rządowym

jako były oficer Wojska Polskiego

a także proszę instruować go

miasta i powiatu Chorol na Połtawsz-

mógł być podejrzewany o współpracę

odnośnie całego jego przyszłe-

czyźnie. Nie pełnił tej funkcji zbyt dłu-

tak z polską partyzantką, jak i z Ukra-

go życia. Zwyczajnie do 1 lipca

go, bo już 28 kwietnia t.r., gen. Pawło

ińską Armią Powstańczą, która w tym

nikt nie powinien wiedzieć, dla-

Skoropadski obalił republikę powołując

czasie przystąpiła do akcji antynie-

czego on jest w Wilnie. On sam

monarchiczny Hetmanat p.n. Państwo

mieckich. Groziło mu aresztowanie.

ma jak najmniej demonstrować,

Ukraińskie. Mimo krytycznego stosun-

Ponadto na jego położenie w środo-

a siedzieć i uczyć się. Oczywi-

ku do monarchizmu Aleksander decy-

wisku ukraińskim niekorzystnie wpły-

ście potrzebna mu będzie Pana

duje się na powrót do służby wojsko-

wał fakt, że odgrywający coraz więk-

pomoc w sprawie uszycia odzie-

wej. Hetman Skoropadski był bowiem

szą rolę w Kościele prawosławnym

ży. W ogóle dałem mu wskazów-

zwolennikiem budowy ukraińskich sił

jego siostrzeniec – Stepan Skrypnyk,

ki trzymać z Panem kontakt.

zbrojnych, a w związku z tym istniało

już wówczas wyświęcony na biskupa,

Z prawdziwą dla Pana powagą,

zapotrzebowanie na kadrę oficerską.

uchodził za zdecydowanego prze-

Wołodymyr Salski

W sierpniu 1918 r. Aleksander zostaje

ciwnika OUN, zwłaszcza kierunku

generał-chorąży Sztabu

nawet awansowany do stopnia po-

banderowskiego). Postanowił więc

Generalnego

rucznika.

na postawie fałszywych dokumentów

Pełne możliwości służby wojskowej

Aleksander Petlura musiał brać

ukryć się we Lwowie, gdzie wyjechał

otwarły się przed nim jednak dopiero

udział w różnych ukraińskich uroczy-

wraz z rodziną w grudniu 1943 r. Po

po obaleniu hetmana Skoropadskiego

stościach narodowych, akademiach z

kilku miesiącach przeniósł się jednak

i ponownym przywróceniu Ukraińskiej

okazji kolejnych rocznic śmierci brata

do Warszawy, gdzie miał wielu znajo-

Republiki Ludowej (14 listopada 1918).

Symona, a także różnych uroczysto-

mych i przyjaciół.

Na czele ukraińskich sił zbrojnych sta-

ści organizowanych przez ukraińską

Ze względu na zbliżający się

nął wówczas na powrót jego brat Sy-

emigrację w Polsce. Robił to jednak

front radziecki w trosce o rodzinę tuż

mon jako Główny Ataman. Aleksander

delikatnie i tam gdzie było możliwe

przed wybuchem Powstania War-

nie pełnił wprawdzie wysokich funkcji

anonimowo, jako major Wojska Pol-

szawskiego zdecydował się opuścić

aleksander Petlura z synem Wołodymyrem, Krynica 1944 r.

w armii ukraińskiej, ale zawsze były to

skiego Aleksander Chorolski. Część

Polskę. W porozumieniu z wieloma

w 1918 r. był komisarzem rządowym.

o zabójstwie 25 maja 1926 r. w Paryżu

bardzo odpowiedzialne z punktu mili-

zarobionych pieniędzy systematycz-

ukraińskimi emigrantami polityczny-

Został skierowany do 1. Pułku Piechoty

jego brata Symona. Przeżył ją boleśnie

tarnego i państwowego stanowiska.

nie przekazywał na ukraińskie cele

mi wyjechał do Bratysławy. Ze Sło-

Legionów w Wilnie. Musiał dobrze wy-

zarówno z powodów rodzinnych, jak

W lutym 1919 r. został oficerem łącz-

narodowe i działalność charytatyw-

wacji wraz z innymi uciekinierami,

wiązywać się ze swych obowiązków,

i narodowych. Wroga Ukrainie prasa

nikowym w sztabie Frontu Prawobrze-

ną. Za swą działalność wojenną zo-

w tym także siostrzeńcem bp. Mści-

skoro już po kilku miesiącach służby

francuska i sowiecka usiłowały bronić

ża, zaś 1 kwietnia tegoż roku został

stał odznaczony Krzyżem Rycerskim

sławem oraz jego córką i jej mężem

powierzono mu dnia 21 września

zabójcy, przedstawiając jego czyn jako

przeniesiony na to samo stanowisko

im. Symona Petlury.

udali się do Poczdamu, a następnie

1928 r. w zastępstwie funkcję dowód-

odwet za pogromy żydowskie spowo-

do Kosza Huculskiego. W lipcu 1919

Po wybuchu wojny polsko-nie-

do Offenbachu, gdzie zastał go ko-

cy III Batalionu. Pełnił ją do 4 kwietnia

dowane przez wojska URL. W tej sy-

r. otrzymuje awans na kapitana i obej-

mieckiej, walczył w kampanii wrze-

niec II wojny światowej. Znalazł się

1929 r., a następnie do 1935 r. służył

tuacji powstało w Polsce Towarzystwo

muje stanowisko adiutanta przy Głów-

śniowej na czele swojego batalionu,

w amerykańskiej strefie okupacyjnej.

tam jako oficer sztabowy pułku. Ponie-

im. Symona Petlury powołane w celu

nej Komendzie Wojsk URL.

który nie odegrał jednak większej roli

Kolejnymi przystankami rodziny Pe-

waż przełożeni, tak polscy jaki i ukraiń-

obrony jego imienia, a także doma-

Na wiosnę 1920 r. wobec wyraź-

w działaniach bojowych. Aleksan-

tlurów były obozy dla uchodźców w

scy (Aleksander cały czas utrzymywał

gające się ujawniania prawdy o po-

nych postępów w rokowaniach polsko-

drowi Petlurze udało się szczęśliwie

Meinz-Kastel (przebywali tam dwa

stały kontakt z gen. Salskim, jako sze-

ukraińskich dochodzi do reorganizacji

uniknąć niewoli niemieckiej i radziec-

lata) i Pforzheim, skąd w połowie

Aleksander Petlu-

fem sztabu ministra spraw wojskowych

armii ukraińskiej i Aleksander Petlura

kiej. Pod koniec 1939 r. konspiracyjnie

1950 r. dzięki pomocy przebywające-

URL) dostrzegali jego umiejętności do-

przechodzi do 3. Dywizji Żelaznej na

zamieszkał w Chełmie. Tam wkrótce

go już od jesieni 1947 r. w Winnipegu

ra przyjął za radą

wódcze i w związku z tym przewidywali

stanowisko dowódcy kompanii. Wy-

zawarł związek małżeński z pocho-

siostrzeńca abp. Mścisława (Stepa-

władz wojskowych

go w obsadzie na wyższe stanowiska,

daje się, że na stanowisku bojowym

dzącą ze Stanisławowa nauczycielką

na Skrypnyka) udali się do Kanady.

nazwisko

został w 1935 r. skierowany na kurs

bardziej się sprawdzał niż w pracy

Ireną Witkowycką. Było ona rodzoną

Zamieszkali w domu metropolity w

Chorolski.

dowódców batalionów w Centrum Wy-

sztabowej, toteż w czasie wspólnej

siostrą Iwanny Witkowyckiej żony

miejscowości Grimsby (Ontario).

szkolenia Piechoty Wojska Polskiego

polsko-ukraińskiej wyprawy na Kijów

jego siostrzeńca Stepana Skrypnyka

Aleksander Petlura pracował fi-

w Rembertowie. Po zgłoszeniu się do

gromach. Aleksander Petlura wszedł

pod koniec kwietnia 1920 r., został

przedwojennego posła do Sejmu RP

zycznie na farmie, a także współpra-

Centrum przesłał następujący list gen.

wówczas w skład zarządu oddziału To-

awansowany do stopnia podpułkow-

(późniejszego biskupa, a następnie

cował z założonym przez abpa Mści-

Wołodymyrowi Salskiemu:

warzystwa w Kaliszu, na czele którego

nika i mianowany dowódcą batalionu

prawosławnego patriarchę Mścisła-

sława miesięcznikiem „Cerkwa i Na-

stanął gen. Hawryło Bazylski.

we wspomnianej 3. Dywizji.

wa).

rid” (Kościół i naród). Wkrótce dosię-

Wielce Szanowny

Mając nadzieję na rychłe przyję-

Po podpisaniu przez Polskę preli-

Po wybuchu wojny sowiecko-nie-

gła go, już od pewnego czasu dająca

Panie Generale!

cie do służby wojskowej, próbował,

minariów pokojowych w Rydze, w paź-

mieckiej (22.06.1941 r.) i ustąpieniu

o sobie znać, choroba nowotworowa.

Melduję, że dnia 24 czerwca

mieszkając w Kaliszu, dorywczo za-

dzierniku 1920 r., wojska ukraińskie

wojsk radzieckich z Wołynia, wraz z

Zmarł 4 marca 1951 r. Został pocho-

rozpocząłem naukę na kursie

rabiać na życie, cały czas pozostając

postanowiły w osamotnieniu kontynu-

żoną przeniósł się do Równego, gdzie

wany na cmentarzu w Toronto. Na

w Rembertowie. Przydzielono

w ścisłym kontakcie z kierownictwem

ować walkę. Aleksander Petlura wal-

zamieszkał przy ul. Koszyca 3. Osie-

jego mogile wysiłkiem współtowarzy-

mnie do grupy dyplomowanych

politycznym emigracji ukraińskiej w

czy wówczas w składzie głównych sił

dlenie się tam rodziny Petlurów na-

szy broni i ukraińskiej emigracji w Ka-

majorów i kapitanów, co będzie

Polsce, a zwłaszcza powstałym jesie-

(7. i 9. brygada) pod dowództwem płk.

stąpiło z inicjatywy Stepana Skrypny-

nadzie ustawiono pomnik w kształcie

dla mnie trudne, bo wymogi jako

nią 1926 r., za zgodą marszałka Józefa

Pawła Szndruka, jako dowódca kom-

ka, który w sierpniu 1941 r. wspólnie

petlurowskiego Krzyża Wojennego.

do ludzi z wyższym wykształce-

Piłsudskiego, sztabem ministra spraw

panii. Wobec klęski militarnej wojsk

z pisarzem Ułasem Samczukiem oraz

niem będą większe i będę musiał

wojskowych URL, kierowanym przez

URL wraz z 3. Dywizją przechodzi

znanym przedwojennym ukraińskim

fotografie zostały udostęp-

ich doganiać.

gen. Wołodymyra Salskiego. Czekając

Zbrucz i zostaje w Polsce internowa-

wydawcą Iwanem Tyktorem, założył

nione przez Południowo-

Ze szczerym szacunkiem

na możliwość uzyskania odpowiednie-

ny. Do 1925 r. przebywał w obozie w

we Lwowie, a następnie przeniósł do

Wschodni Instytut naukowy

O. Chorolski

go dla siebie etatu w Wojsku Polskim

Kaliszu, aktywnie pracując na niwie

Równego redakcję gazety „Wołyń”.

w Przemyślu, a pochodzą

Po ukończeniu kursu powrócił

intensywnie uczył się języka polskiego,

kulturalnej i społecznej. Był m.in.

Redakcję przekształcono w wydaw-

ze zbiorów prywatnych syna

do 1. Pułku Piechoty w Wilnie i objął

studiował literaturę wojskową. Jako

członkiem Ukraińskiego Towarzystwa

nictwo pod taką samą nazwą, które

aleksandra Petlury

stanowisko dowódcy batalionu. Ukra-

cudzoziemiec musiał na wstąpienie do

Wojenno-Historycznego, współtwórcą

oprócz wspomnianej gazety wydawa-

iński sztab generalny powierzał mu

armii polskiej uzyskać zezwolenie Pre-

i przewodniczącym Towarzystwa Lite-

ło dwa inne czasopisma: „Ukrajinśkyj

(„Kurier Galicyjski”

także opiekę nad młodszymi ofice-

zydenta RP. Nadeszło ono 26 stycznia

racko-Artystycznego „Wesełka” wyda-

Chliborob” (Ukraiński rolnik) oraz „Or-

nr 21/2009, 17.11-14.06.2009 r.)