23

r WNi z r WNymi

Kurier Galicyjski * 2010

na zachód i kapitulował przed Ame-

wej. Wobec widocznego już upadku

działaczy politycznych, społecznych,

nastawionych zarówno do nas, jak i do

na uroczystości rocznicowe wraz z

rykanami 8 maja 1945 roku. Dywizja

III Rzeszy Ukraiński Komitet Narodo-

instytucji, duchowieństwa na zachód,

Polaków;

delegacjami Związku Powstańców

kapitulowała nie jako SS-Hałyczyna,

wy i Ukraińska Armia Narodowa miały

ażeby jak najprędzej dostali się w

2. 2. Dywizja Ukraińska została

Górnośląskich.

czy 14. Dywizja SS, a jako 1. Dywizja

służyć tylko jednemu celowi. Wydoby-

ręce Aliantów...”

sformowana w drugiej połowie marca

Różnie układały się losy interno-

Ukraińska.

ciu z różnych jednostek wojskowych

W książce generała Szandruka,

i na początku kwietnia 1945 r.;

wanych. Pracowali w fabrykach, ko-

Zaraz po kapitulacji generał Szan-

i obozów pracy przymusowej jak naj-

wydanej w Nowym Jorku w roku 1959,

3. Wszystkie inne formacje Ukra-

palniach, otwierali prywatne warszta-

„Arms of Valor” („Broń Odwagi”?) uka-

ińskiej Armii Narodowej znajdowały

druk zażądał rozmowy w cztery oczy

większej ilości Ukraińców. Miały stać

ty rzemieślnicze, żenili się z Polkami

zało się zdjęcie generała, które naro-

się na terenie Austrii, Danii, Belgii,

z polskim generałem Andersem. Obaj

się dla nich kołem ratunkowym w to-

i zakładali rodziny. Pawło Szandruk,

biło niemało zamieszania. Generał

Holandii i Niemiec w służbie wartow-

generałowie znali się dobrze jeszcze

talnym bałaganie, jaki zalewał ginącą

podobnie jak kilkudziesięciu jeszcze

występuje na nim w płaszczu, podob-

niczej lub przeciwpożarowej;

z czasów przedwojennych oraz ze

już III Rzeszę.

oficerów ukraińskich, wybrał służbę

wspólnej bitwy z Niemcami pod Toma-

nym nieco do niemieckich płaszczy

4. Brygada Specjalnego Przezna-

Pod koniec lutego 1945 roku

w Wojsku Polskim.

szowem Lubelskim. Po tej rozmowie

generalskich (wyłożone klapy płasz-

czenia sformowana została w Berlinie

Niemcy przyjęli warunki, jakie postawił

Pomimo tego, że osobiście nigdy

generał Anders interweniował u władz

im Pawło Szandruk i 15 marca 1945

cza, co dozwolone było w Niemczech

i przeniesiona do Czech;

nie był wielkim entuzjastą sojuszu

brytyjskich, by umożliwić Ukraińcom

w gmachu Ministerstwa Spraw Zagra-

tylko generałom i... kapelanom!) i w

5. Niestety, są jeszcze osoby, któ-

polsko-ukraińskiego i miał do takiego

legalną imigrację do Wielkiej Bryta-

niemieckiej czapce oficerskiej. Gdy o

re uważają, że Ukraińska Armia Naro-

nicznych w Berlinie sekretarz stanu

sojuszu stosunek, powiedziałbym,

nii i krajów Imperium Brytyjskiego.

Rzeszy Adolf Steengracht wręczył

umundurowaniu niemieckim wie się

dowa nie istniała, a ja byłem dowódcą

praktyczny, Pawło Szandruk został ofi-

1. Dywizji Ukraińskiej.

Mocą osobistej decyzji premiera Wiel-

Szandrukowi akt uznania Ukraińskie-

choćby tylko trochę więcej niż to, cze-

cerem kontraktowym Wojska Polskie-

Sensacyjne wiadomości należy

kiej Brytanii Clementa Atlee żołnierze

go Komitetu Narodowego.

go naucza serial „Stawka większa niż

go, zweryfikowanym w stopniu majo-

ukraińscy poprzez obozy jenieckie

ra. Rozpoczął też bardzo intensywne

trafili w roku 1947 do Wielkiej Brytanii,

studia wojskowe oraz pracę naukową,

by następnie wyemigrować legalnie do

poświęconą sprawom wojskowości.

Kanady, USA, czy Australii.

Wraz z generałem Wiktorem Kusz-

Na podstawie postanowień jał-

czem wydawał ukraińskie naukowe

tańskich Brytyjczycy powinni byli de-

pismo wojskowe „Tabor”.

portować do Związku Radzieckiego

Zamieszczał swoje artykuły w

wszystkich obywateli radzieckich, ale

„Bellonie” i „Przeglądzie Wojskowym”.

rozmowy z generałem Andersem spra-

Współpracował z Wojskowym Biurem

wiły, że Ukraińców potraktowano jako

Historycznym, Wojskowym Instytutem

obywateli polskich, jakimi zresztą de

Naukowo-Wydawniczym, Instytutem

facto byli. Stalin gryzł wąsy, ale nic już

Badania Najnowszej Historii Polski. W

nie mógł zrobić.

1933 r. opublikował pracę pod tytułem

Generał Szandruk mieszkał po-

„Wojna ukraińsko-rosyjska 1920 roku

czątkowo w Niemczech, potem we

w dokumentach”. Był współautorem

Francji, aż nareszcie osiedlił się w

„Encyklopedii Wojskowej”.

Kanadzie. W roku 1965 generał An-

rada trzech. (od lewej) ambasador Edward raczyński, gen.

Pokonawszy opo-

Zdjęcie Pawła szandruka w

anders, gen. bór-Komorowski

Generał zawsze

mundurze armii czynnej Ukra-

zycję, Piłsudski

zaprzeczał, aby

ińskiej republiki Ludowej.

opierać na rzeczywistych danych, a

życie”, wiadomo od razu, że mundur,

zniósł stan inter-

Widoczne odznaczenie to –

nie na kłamstwie, ani na ignorancji”.

w jakim widzimy generała, nie jest ani

kiedykolwiek był

nowania żołnierzy

Krzyż Żelazny

Tyle miał do powiedzenia generał

mundurem Wehrmachtu, ani mundu-

dowódcą dywizji

w sprawie swojego rzekomego dowo-

rem najszerzej nawet pojętego SS.

ukraińskich. Ukra-

17 marca odbyło się, jedyne zresztą,

dzenia SS-Hałyczyną.

Ale wokół tego zdjęcia zaczęły

„Hałyczyna”.

ińcy dostali pasz-

posiedzenie utworzonego właśnie Ko-

Moim zdaniem, zdjęcie przedsta-

narastać legendy. Najszerzej rozeszła

mitetu. Komitet ogłosił objęcie wszyst-

wia generała w mundurze Ukraińskiej

się opowieść o tym, że generał został

ders, a właściwie chyba tak zwana

porty. Stali się

kich obywateli Ukrainy w Niemczech

Armii Narodowej z dystynkcjami gene-

dowódcą dywizji SS-Hałyczyna ze

Rada Trzech, kolegialny organ przed-

ludźmi całkowicie

opieką prawną, powołanie Ukraińskiej

stopniem SS-Brigadeführera, lub na-

rała-porucznika, a że mundur generała

stawicielstwa Polski na emigracji z pre-

wolnymi.

Armii Narodowej, awansowanie Pawła

powstał na bazie munduru niemieckie-

wet SS-Gruppenführera.

rogatywami prezydenta RP, w uznaniu

Szandruka do stopnia generała-po-

go, to źle? Generał nie miał czasu zaj-

Daleko „polecieli”, jeśli się weźmie

zasług generała Szandruka, jakie po-

W roku 1938, w randze podpułkow-

rucznika armii ukraińskiej oraz oddanie

mować się, akurat teraz, subtelnościa-

pod uwagę, że „lot” odbywa się tylko

niósł podczas bitwy pod Tomaszowem

nika, ukończył Wyższą Szkołę Wojen-

Ukraińskiej Armii Narodowej pod jego

mi w doborze fasonu munduru. Tym

na podstawie jednego płaszcza woj-

Lubelskim w trakcie kampanii wrze-

ną. Został też wyznaczony na tajnego

dowództwo. Komitet przekazał genera-

bardziej, że całe jego wojsko nosiło

skowego krojem zbliżonego do kroju

śniowej, odznaczyła generała krzyżem

szefa Sztabu URL, który na wypadek

łowi Szandrukowi, jako przewodniczą-

mundury niemieckie.

płaszczy niemieckich. Czapka genera-

Virtuti Militari.

wojny z ZSRR miał utworzyć nową ar-

cemu Komitetu i naczelnemu dowódcy

Co na ten temat piszą historycy? –

ła, choć niewątpliwie jest to oficerska

Na Zachodzie, tu i ówdzie pod-

mię ukraińską. Kampanię wrześniową

UAN, wszystkie swoje pełnomocnictwa.

„Potem sytuacja się stabilizuję i dywi-

czapka niemiecka, nie posiada charak-

niosły się wtedy głosy, krytykujące

1939 rozpoczął Szandruk w stopniu

Od tej chwili generał Szandruk rozpo-

zja trzyma front pod Feldbach-Gleichen-

terystycznej dla SS trupiej główki, a to,

takie postanowienie polskich władz

pułkownika dyplomowanego. Dowo-

czął wydobywanie jednostek ukraiń-

berg. 8 maja poddaje się Amerykanom

co na pierwszy rzut oka taką główką się

emigracyjnych, ale w Polsce i w Związ-

dził 29 Brygadą Piechoty, wchodzącą

skich spod dowództwa niemieckiego

w Tamsweg. Po kapitulacji dywizji jej

wydaje, jest raczej bączkiem, kokardą,

ku Radzieckim wywołało to ze strony

w skład Frontu Północnego generała

i tworzenie z nich Ukraińskiej Armii

dowódca Fritz Freitag popełnia sa-

zawierającą kolory flagi państwowej,

władz dosłownie furię. Na generale

Stefana Dęba-Biernackiego.

Narodowej. Najlepiej zapoznajmy się

mobójstwo. Przedtem jeszcze w sztabie

lub może po prostu ukraińskim tryzu-

Andersie i generale Szandruku nie po-

23 września 1939 r., w trakcie

ze wspomnieniami generała, gdzie

dywizji zjawia się gen. Pawło Szandruk,

bem, jakie zapewne nosiła Ukraińska

zostawiono chyba jednej suchej nitki,

tak zwanej drugiej bitwy pod Toma-

opisuje swoje pierwsze zarządzenia

który tworzy w tym czasie struktury tak

Armia Narodowa. Sam generał za-

prześcigając się w obelgach i pogróż-

szowem Lubelskim, pułkownik Szan-

zwanej Ukraińskiej Narodowej Armii

kach. Obronę, pomoc i wsparcie gene-

„Stosunki polsko-ukraińskie od przeszło

druk uratował swoją brygadę przed

(UNA) oraz Ukraińskiego Narodowego

rał Szandruk uzyskał tylko ze strony

zniszczeniem w niemieckiej pułapce.

Komitetu (UNK). Działania te podejmo-

paryskiej „Kultury” Jerzego Giedroy-

pięćdziesięciolecia obfitują w ponure kar-

Po wojnie zostanie za to odznaczony

wał na wzór gen Własowa i jego Rosyj-

cia. Przy okazji afery, powstałej po

ty, często krwawe. Specjalnie, jeśli idzie

krzyżem Virtuti Militari.

skiej Armii Wyzwoleńczej (ROA). 14.

odznaczeniu generała Szandruka,

o okres ostatniej wojny. Trzeba skończyć

Po kapitulacji, jako ciężko ran-

Dywizja SS (niemieckie określe-

Jerzy Giedroyć tak pisał: „Stosunki

ny, został przez Niemców zwolnio-

nie ss-Hałyczyna – sz. K.) pod

polsko-ukraińskie od przeszło pięć-

nareszcie z tą atmosferą, która zatruwa

ny z niewoli i po wyleczeniu się, po

dowództwem gen. M. Krata miała stać

dziesięciolecia obfitują w ponure

Europę Wschodnią” (Jerzy Giedroyć)

kilkakrotnych aresztowaniach przez

się teraz 1 Dywizją Ukraińską UNA.

karty, często krwawe. Specjalnie, je-

gestapo, zamelinował się w Skier-

Obejmie on nieformalną komendę jed-

śli idzie o okres ostatniej wojny. Są to

niewicach, gdzie miał znajomości

jako przewodniczący Komitetu Na-

wsze zaprzeczał, aby kiedykolwiek

nostki po samobójstwie F. Freitaga.

rzeczy mało znane, kontrowersyjne

jeszcze z przed wojny. W Skierniewi-

rodowego: „Pierwszym aktem UKN

był dowódcą dywizji „Hałyczyna”.

27 kwietnia Szandruk ogłosił na-

i zabarwione emocją (...). Niemniej,

cach dostał posadę kierownika kina

było mianowanie mnie dowódcą Armii

„[...] W poczuciu pełnej odpowie-

wet, że Ukraińcy przechodzą na stronę

jeśli się naprawdę poważnie myśli

miejskiego.

Ukraińskiej. Od razu wysłałem zaufa-

dzialności za moje słowa i aby skoń-

aliantów zachodnich. Wszelkie te ruchy

o normalizacji stosunków polsko-

Na wiosnę roku 1943 Niemcy

nych ludzi do oddziałów ukraińskich,

czyć ze sprawą 1. Dywizji Ukraińskiej

nie są już uzgadnianie z Niemcami.

ukraińskich, która dziś bardziej niż

proponowali mu objęcie funkcji szefa

ażeby natychmiast usunęli dowódców

Wszelkie krążące tym samym informa-

kiedykolwiek jest koniecznością hi-

(tak w nazewnictwie ukra-

sztabu Dywizji SS-Galizien. Szandruk

Niemców i przeszli wraz z oddziałami

cje, jakoby w ostatnich dniach wojny

storyczną obu narodów, jest już naj-

ińskim określana była ss-

im jednak odmówił.

Hałyczyna – sz.K.) i wszystkich

na stronę Aliantów. W wypadku, gdy-

Pawło Szandruk był dowódcą 14. Dy-

wyższy czas, aby te sprawy zbadać

W grudniu 1944 na prośbę prezy-

innych formacji Ukraińskiej Armii Naro-

by to było niemożliwe do wykonania,

wizji, są po prostu nieprawdziwe”.

z całą bezstronnością. Trzeba skoń-

denta URL na emigracji Andrija Liwic-

dowej, stwierdzam, co następuje:

musieli kazać oddziałom rzucić broń

I tak właśnie było. Generał Szan-

czyć nareszcie z tą atmosferą, która

kiego, Pawło Szandruk bierze udział

1. Wersja, jakoby Dywizja, względ-

i rozproszyć się. A było Ukraińców

druk pojawił się w Dywizji nie jako jej

zatruwa Europę Wschodnią”.

w rozmowach z generałem Ernstem

w wojsku niemieckim, nawet według

nie poszczególni żołnierze Dywizji,

dowódca, ale jako dowódca Ukraiń-

Generał Szandruk zmarł 15 lute-

Köstringiem, po których to rozmowach

statystyki niemieckiej, 222 000 ludzi.

brali udział w walkach przeciw so-

skiej Armii Narodowej. Na jego rozkaz

go 1979 roku w Trenton w USA.

zgodził się zostać przewodniczącym

Drugim zadaniem, które postawiłem

jusznikom, a w szczególności prze-

żołnierze złożyli przysięgę na wierność

Ukraińskiego Komitetu Narodowego

sobie do wykonania, było przerzu-

ciw Polsce, jest kłamstwem rzuco-

Ukrainie. Nałożono ukraińskie odzna-

(„Kurier Galicyjski” nr 2/2009,

i dowódcą Ukraińskiej Armii Narodo-

cenie możliwie wszystkich naszych

nym w interesie czynników wrogo

ki (tryzuby). Generał wycofał dywizję

02.02.2009 r.)