Wydanie specjalne

26

2010 * Kurier Galicyjski

Generał chorąży jurko tiutiunnyk

sięwzięcia wycofywać. Proponowali od-

SzyMON KAzIMIERSKI

stąpić od pomysłu powstania i zająć się

tylko działaniami wywiadowczymi oraz

Generał tiutiunnyk urodził

okazjonalnymi wypadami dywersyjny-

się 20 kwietnia 1891 roku we

mi. Przepadł ustalony uprzednio termin

wsi budyszcza koło czerkas.

zakończenia żniw i to był pierwszy cios,

Jego rodzina, podobnie jak

jaki spadł na usiłujących przygotować

wszystkie inne sąsiednie ro-

powstanie na Ukrainie. Drugi cios,

dziny chłopskie, cierpiała nie-

dużo gorszy, to masowe aresztowania

wyobrażalną biedę. Z ośmior-

członków CUKP oraz aresztowania

ga rodzeństwa przyszłego

i rozbrajanie ukraińskich oddziałów

generała przeżyło i osiągnęło

partyzanckich mających przyłączyć się

wiek dorosły tylko czworo.

do grup inicjatywnych, wychodzących

rodzina tiutiunnyków nie

z Polski, jakie rozpoczęły się na Ukra-

była jednak zwyczajną chłop-

inie. Robota szpiegów bolszewickich

ską rodziną tamtych czasów,

przynosiła im teraz sukcesy.

a Jurko tiutiunnyk nie był

Po prawie całkowitym rozbiciu

zwyczajnym wiejskim chłopa-

Zdjęcia generała tiutiunnyka wykonane przez GPU po jego

CUKP i miejscowych oddziałów par-

kiem, jakich wielu. Jego babka

aresztowaniu

Generał chorąży Jurko tiu-

tyzanckich, szansa oddziałów inicja-

była bowiem rodzoną siostrą

tiunnyk

tywnych na rozpalenie w Ukrainie

od Polaków, a od Francuzów. W odpo-

wszystkich poczynaniach SPP i wy-

tarasa szewczenki, a ten fakt

powstania narodowego spadła wła-

rozbudował się do około dwudziestu

wiedzi na ukraińskie memorandum, szef

korzystywali to w gwałtownych notach

nobilitował. nobilitował, ale

ściwie do zera.

tysięcy żołnierzy. Był to wyraz napływu

francuskiej misji wojskowej w Polsce ge-

protestacyjnych, oskarżających Polskę

też zmuszał do wysiłku. do

Mimo to, generał Tiutiunnyk, wspie-

ochotników ukraińskich, stawiających

nerał Niessel polecił Ukraińcom zwrócić

o finansowanie grup dywersyjnych,

zdobywania wiedzy, do nauki.

rany przez wszystkich swoich podko-

się do obrony kraju przed atakiem bol-

się z propozycją współpracy do polskiego

działających na terytorium Związku

nawet wtedy, gdy wszystko

mendnych, postanowił, bez oglądania

szewików. Najważniejsze zwycięstwa

Sztabu Generalnego, sam oferując me-

Radzieckiego oraz zwalnianie z inter-

dokoła zdawało się być temu

się na konsekwencje, przeprowadzić

wojsk ukraińskich dotyczyły pobicia 8

diację pomiędzy obu stronami. Doszło

nowania żołnierzy ukraińskich i przeka-

przeciwne.

planowany rajd na Ukrainę. Najlepszy

Armii bolszewickiej oraz odbicia z ich

wkrótce do ugody i Polacy zgodzili się na

zywanie ich dowództwu ukraińskiemu,

Na miejscu była tylko wiejska szko-

termin, kiedy można było tego dokonać,

rąk miast Kotowska i Chersonia.

powstanie na terenie Polski ukraińskiego

które tworzy z nich te oddziały. Polacy

ła, którą Jurko ukończył i wydawało

minął już jednak bezpowrotnie.

W roku 1919 Tiutiunnyk połączył

Sztabu Powstańczego, który miałby

oczywiście twierdzili, że to nieprawda,

się, że jest to już koniec edukacji, na

swoje siły z paramilitarnymi oddziałami

zająć się przygotowywaniem powsta-

oskarżając z kolei Związek Radziecki

jaką pozwolił mu los dziecka z biednej

atamana Matwieja Grigoriewa, zwane-

nia antyradzieckiego na terytorium

o przerzucanie przez polską granicę

rodziny chłopskiej. Stało się jednak

Tiutiunnyk nie

go też Nikiforem Grigoriewem (tak na-

Ukrainy. Utrzymywanie i finansowanie

uzbrojonych dywersantów i groma-

inaczej.

widział dla siebie

prawdę Nyczypir Serwetnyk z Podola),

tego sztabu, a także finansowanie jego

dzenie na polskiej granicy oddziałów

W roku 1913 został wcielony do

przyszłości zwią-

gdzie rozdzielono funkcję w ten sposób,

działalności, miało być gwarantowane

wojskowych, składających się z wrogo

Armii Rosyjskiej, gdzie początkowo

że Grigoriew został Głównodowodzą-

przez stronę polską. Polacy zobowią-

do Polski nastawionych Ukraińców

służył w 6 Batalionie Syberyjskim we

zanej z Rządem

cym, a Tiuttiunnyk – szefem sztabu

zali się ponadto, w przypadku wybuchu

galicyjskich. Obie strony, zbiegiem

Władywostoku, a gdy wybuchła I wojna

Tymczasowym

połączonych wojsk. Zapoczątkowało

powstania na Ukrainie, wyekwipować,

okoliczności, mówiły jak najprawdziw-

światowa, już jako podoficer, przewie-

to serię udanych walk z bolszewikami

uzbroić i przetransportować na Ukrainę

szą prawdę i takim oto pokojem był ten

ziony został wraz ze swoją jednostką

Rosji. Jemu się

i wojskami armii Denikina.

wszystkich ukraińskich żołnierzy inter-

Pokój Ryski.

na teren Polski. Podczas walk z nacie-

marzyła Wolna

Gdy pod koniec roku 1919 losy

nowanych w Polsce. Ukraińskim do-

Tymczasem w Polsce można było

rającą armią niemiecką, zostaje ranny

Ukraina.

wojny odmieniły się i nad armią ukra-

wódcą całego przedsięwzięcia został

zaobserwować działania, mające

niedaleko Łodzi w październiku 1914.

ińską zawisło widmo zagłady, na nara-

generał chorąży Jurko Tiutiunnyk. Na

na celu odebranie władzy Józefowi

Dowództwo rosyjskie natychmiast

dzie w Czartoryi dnia 4 grudnia 1919

jego wniosek władze polskie zgodziły

Piłsudskiemu przez jego opozycję poli-

Pod koniec października 1921 ge-

poznało się na nadzwyczajnych uzdol-

dowództwo ukraińskie zdecydowało

się zwalniać z internowania wszyst-

tyczną. Już sam traktat ryski, w formie,

nerał utworzył trzy grupy inicjatywne.

nieniach wojskowych tego zdawałoby

skończyć z działaniami polegającymi

kich, żołnierzy i oficerów, wskazanych

w jakiej został podpisany, wymierzony

1. Besarabską, pod wodzą gene-

się zwyczajnego chłopaka z ukraińskiej

na otwartej walce z nieprzyjacielem

przez generała.

był przeciwko polityce Marszałka.

rała Andrija Hułyj-Hułenki.

wsi. Dyskusja wśród jego przełożo-

i przejść do działań partyzanckich na

2. Podolską, pod dowództwem

nych dotyczyła tylko tego, czy już,

Generałowi po przyjeździe na Ukrainę

tyłach bolszewików i armii Denikina. Po-

podpułkownika Mychajło Palija, a po

w tej chwili powierzyć Tiutiunnykowi

nie tylko nie spadł jeden włos z głowy,

wstały zgrupowania pod dowództwem

jego zranieniu podpułkownika Serhija

dowództwo 6 Batalionu Syberyjskiego,

generałów Jurko Tiutiunnyka i Mychajła

Czorneho.

czy może lepiej umożliwić mu najpierw

ale został on wyróżniony zaszczytnym

Omelianowycza-Pawlenki. Ich działa-

3. Wołyńską, której dowództwo

ukończenie oficjalnych studiów woj-

stanowiskiem wykładowcy na Akademii

nia, nazwane Pierwszym Pochodem

objął sam generał Tiutiunnyk.

skowych. Wreszcie zdecydowano się

Czerwonych Dowódców w Charkowie.

Zimowym, trwały od 6 grudnia 1919 do

Wszystkie grupy razem liczyły

na to drugie.

6 maja 1920 roku.

około 1500 żołnierzy byle jak uzbrojo-

Po ukończeniu szkoły oficerskiej

17 marca 1921 przyjęto konstytu-

Dzięki tym umowom na terenie

Działalność partyzancka zakoń-

nych, z nawet byle jak ubranych. Była

Tiutiunnyk wraca do służby czynnej,

cję stworzoną z myślą o maksymalnym

Polski powstał ukraiński Sztab Par-

czyła się z chwilą zdobycia Kijowa

to kompletna kompromitacja Wojska

awansowany na dowódcę 6 Batalionu

ograniczeniu władzy Piłsudskiego.

tyzancko-Powstańczy silnie połączo-

przez zespolone wojska polsko-ukra-

Polskiego, które przecież zobowiązało

Syberyjskiego, aktualnie uwikłanego w

Chyba tylko dlatego, żeby nowa

ny z istniejącym na Ukrainie CUKP.

ińskie.

się ich wyposażyć i uzbroić.

ciężkie walki z Niemcami. Niedługo po

konstytucja nie weszła w życie, Sejm

Z Ukrainy do generała Tiutiunnyka

Po początkowych sukcesach,

Pierwsza ruszyła grupa podolska.

powrocie zostaje ranny po raz drugi, a

Ustawodawczy przedłużył swoją

zaczęły nadchodzić liczne raporty,

kampania przeciwko bolszewikom

Weszła na teren radzieckiej Ukrainy,

gdy zakończył leczenie, jako tak zwany

kadencje, a to powodowało, że nadal

informujące go o sytuacji na Ukrainie,

zakończyła się dla wojska ukraińskiego

przeszła pochodem około 1500 kilome-

ozdrowieniec, czyli po prostu żołnierz

obowiązywała tak zwana „mała kon-

a także o liczebności oraz rozlokowaniu

katastrofą. Żołnierzy ukraińskich inter-

trów i nie dokonawszy właściwie nicze-

nie do końca jeszcze sprawny po

stytucja”, przekazująca Piłsudskiemu

przebywających tam oddziałów Armii

nowano w polskich obozach.

go, 6 grudnia wróciła się do Polski.

ciężkim zranieniu, zostaje przeniesiony

stanowisko Naczelnika Państwa.

Czerwonej.

Internowani nigdy nie pogodzili

Grupa besarabska zastała na

na stanowisko dowódcy 32 Batalionu

Pomimo tych zabiegów opozycja

18 marca 1921 podpisano traktat ry-

się z myślą o przegranej, a sytuację

terytorium ZSRR oczekujące już na

Posiłkowego w Symferopolu na Kry-

waliła do Piłsudskiego z coraz cięższych

ski, co oznaczało oficjalne zakończenie

na radzieckiej obecnie Ukrainie trakto-

nią ogromne zgrupowanie radzieckiej

mie. Tam właśnie zastaje go Rewolucja

armat. Przepychanki na górze władzy

działań wojennych z Rosją radziecką.

wali jako tymczasowość. Jakoż wieści

kawalerii. Po kilku dosłownie dniach,

Lutowa. Aleksander Kierenski, będący

nie mogły nie mieć wpływu na sytuację

Oficjalne, bo nieoficjalnie sytuacja na

nadchodzące z Ukrainy mówiły o wybu-

grupa zmuszona została do powrotu.

wtedy na Krymie i znający otaczające

Ukraińców na terenie Polski, a także na

pograniczu polsko-radzieckim wcale

chających wszędzie buntach przeciwko

4 listopada przekroczyła granicę

sławą opowieści o młodym ukraińskim

sytuację samego SPP i pracę, jakiej ten

nie była pokojowa.

władzy bolszewików, a liczebność anty-

grupa generała Tiutiunnyka. Była to

oficerze, proponuje Tiutiunnykowi

sztab się podjął.

W czerwcu 1921 SPP zostaje prze-

bolszewickich oddziałów partyzanckich

grupa najliczniejsza i najsilniejsza. Li-

naczelne dowództwo okręgu Odessy,

W połowie roku 1921 zakończono

niesiony do Lwowa i podporządkowany

oceniano na 40 000 ludzi. Na Ukrainie

czyła nieco ponad 900 ludzi, ale około

ale Tiutiunnyk mu odmawia. Tiutiun-

przygotowania do powstania. Generał

V Ekspozyturze Oddziału II Naczelnego

powstał Centralny Ukraiński Komitet

100 z nich byli to urzędnicy administra-

nyk nie widział dla siebie przyszłości

Tiutiunnyk proponował, aby grupy,

Dowództwa Wojska Polskiego, którą

Powstańczy, podporządkowujący sobie

cji i personel przyszłego sztabu wojsk

związanej z Rządem Tymczasowym

inicjujące antyradzieckie powstanie

dowodził major Kazimierz Florek.

poszczególne oddziały zbrojne i łączący

powstańczych, których generał wziął

Rosji. Jemu się marzyła Wolna Ukra-

wyszły z Polski tuż po zakończeniu na

Oficerem łącznikowym pomiędzy

wysiłki narodu w celu pozbycia się nie-

ze sobą, chcąc tworzyć na wyzwo-

ina. Przedostaje się więc do Kijowa,

Ukrainie żniw. Byłby to czas rekwizycji

Polakami i Ukraińcami został porucznik

chcianego okupanta. Było oczywiste, że

lonych terenach swój własny aparat

gdzie zostaje członkiem tworzącego

zboża przez władze bolszewickie, a

Jerzy Kowalewski.

powstanie silna więź pomiędzy CUKP

administracji cywilnej i wojskowej.

się właśnie nowego rządu Ukraińskiej

więc czas, kiedy niechęć Ukraińców

Trudno powiedzieć jak się to stało,

i Ukraińcami, przebywającymi w Polsce.

Przeciwko tej grupie bolszewicy rzucili

Republiki Ludowej.

do owych władz osiągnęłaby poziom

ale bolszewicy mieli w środowisku

I tak się stało.

całą dywizję kawalerii. Tiutiunnyk zajął

Na jesieni 1917 roku był inicjatorem

najwyższy.

polskim i ukraińskim swoich doskonale

Początkowo, po nieprzyjemnych

miasto Korosteń, ale nie utrzymał się

powstania oddziału wojskowego, tak

I wtedy właśnie, gdy wszystko już

zakamuflowanych wywiadowców. Dzięki

doświadczeniach, jakie ich spotkały,

w nim długo. Zagrożony okrążeniem

zwanych Wolnych Kozaków, który

było gotowe, Polacy zaczęli się z przed-

temu natychmiast byli informowani o

Ukraińcy próbowali uzyskać pomoc nie

rozpoczął wycofywanie grupy. Pod

początkowo nieliczny, w roku 1918