27

WolNi z WolNymi

Kurier Galicyjski * 2010

miastem Bazar bolszewicy otoczyli

GeNeraŁ marko bezruczko

Ukraińców i po zaciętej walce znisz-

SzyMON KAzIMIERSKI

czyli grupę wołyńską. Generałowi Tiu-

tiunnykowi z niewielką ilością żołnierzy

Budionnego, ale pozwoliła Polakom

dotyczyły tylko jednostek ukraińskich.

Generał marko bezrucz-

udało się przebić do Polski. Na miejscu

skoncentrować się i ruszyć do kontr-

Polakom też wciąż brakowało amuni-

ko urodził się 31 październi-

potyczki poległo 500 Ukraińców. Około

natarcia.

cji. Ba, żeby tylko amunicji. Wszyst-

ka 1883 roku we wsi Wielki

400 dostało się do niewoli. Po wydzie-

Dowodzenie pułkownika Bezrucz-

kiego brakowało! A wojna wydawała

tokmak na Zaporożu. Ukoń-

ki podczas obrony Zamościa zostało

się nie mieć końca.

leniu z nich grupy 80 przeznaczonych

czył czugujewską oficerską

wysoko ocenione nie tylko przez do-

Tak jak na początku Polacy i Ukraiń-

szkołę Piechoty, a następ-

do składania zeznań, pozostałych

wództwo polskie. Obserwator z ramie-

cy razem posuwali się w stronę Kijowa,

nie mikołajewską akademię

jeńców bolszewicy rozstrzelali.

nia Aliantów, francuski generał Maxime

tak teraz wspólnie się cofali. Cały czas

sztabu Generalnego w Pe-

Ukraińskie wtargnięcie na teren ra-

Weygand uważał, że Bezruczko jest

w zagrożeniu rosyjskim okrążeniem.

tersburgu. W czasie pierw-

dzieckiej Ukrainy i chęć rozbudzenia tam

współautorem „cudu nad Wisłą” i bez

Dla 6 Dywizji pułkownika Bezrucz-

szej wojny światowej wal-

powstania narodowego, nazywane jest

ukraińskiej pomocy żadnego „cudu” by

ki przełomowym momentem kampanii

czył z niemcami dowodząc

Drugim Pochodem Zimowym armii URL.

nie było.

stała się obrona Zamościa, jaką Dywi-

sztabem dywizji piechoty. na

Klęska grupy Tiutiunnyka pod Ba-

Wrześniowa kontrofensywa Po-

zji zleciło polskie dowództwo.

Ukrainę wrócił w roku 1918,

zarem nie tylko zniechęciła generała do

laków i Ukraińców znowu odepchnę-

20 sierpnia 1920 Siemion Budion-

kiedy nastąpiło kompletne

idei oswobodzenia Ukrainy od bolszewi-

ła bolszewików daleko na wschód.

ny, dowódca bolszewickiej 1. Armii

rozsypanie się armii rosyj-

ków, ale równie skutecznie zniechęciła

Marko Bezruczko był już wtedy ge-

Konnej, jak dotąd dość bezsensownie

skiej. był już wtedy podpuł-

nerałem chorążym. 8 października

wykrwawiającej się w bezskutecz-

go do dalszej współpracy z Polakami.

kownikiem. Został przyjęty

1920 Polacy podpisali z bolszewi-

nych atakach na Lwów, postanowił

przez Pawła skoropadskiego

Całkiem zasadnie oskarżał Polaków

kami zawieszenie broni, którego

wreszcie zrealizować dawno już otrzy-

do tworzącej się armii ukra-

o niewykorzystanie odpowiedniego

wojsko ukraińskie nie chciało uznać,

many rozkaz naczelnego dowódcy Ar-

ińskiej, gdzie potrzebowano

momentu na rozpoczęcie akcji oraz

Generał marko bezruczko

mimo że tym posunięciem stawiało

mii Czerwonej Siergieja Kamieniewa o

oficerów sztabowych, dlate-

o późniejsze, byle jakie wyposażenie

się samo wobec całej potęgi bolsze-

przyjściu z pomocą Tuchaczewskiemu

go więc natychmiast objął

wszystkich trzech grup inicjatywnych.

wickiej Rosji.

Takie sytuacje regulowała przyjęta

pod Warszawą i wyjściu na tyły Wojska

stanowisko zastępcy szefa

Od samego początku internowania

Armia ukraińska utworzyła wtedy

przez obie armie Konwencja Wojskowa.

Polskiego, skoncentrowanego do ude-

sztabu Generalnego.

w Polsce ukraińskich żołnierzy, władze

ugrupowanie, składające się z trzech

Podczas zamachu stanu, jaki miał

Jej punkty: 2 i 4 odnoszą się, jak

rzenia znad Wieprza. Droga Konarmii,

bolszewickie zabiegały o ich powrót

ośrodków oporu. Centralnym ośrod-

obalić hetmana Skoropadskiego, Bez-

myślę, do sytuacji w Zamościu.

jak ją nazywali bolszewicy, wiodła przez

na Ukrainę. Głównie były to działania

kiem dowodził generał Bezruczko.

ruczko przyłączył się do zwolenników

Zacytujmy te punkty Konwencji:

Zamość. Manewr ten był spóźniony. Tu-

nieoficjalne. Prasa, ulotki, emisariusze

Miał do dyspozycji pozostałości 6 Dy-

Dyrektoriatu. Po wygnaniu Skoropad-

2. Wojska polskie i ukraińskie od-

chaczewski już cofał się na łeb, na szy-

wizji Strzelców Siczowych, strasznie

skiego został mianowany dowódcą

bywają akcję wspólnie, jako wojska

ję, a to pozwoliło polskiemu dowództwu

wślizgujący się do obozów dla interno-

już postrzelanej w ciągłych walkach

wydziału operacyjnego Sztabu Armii

sprzymierzone.

odblokować oddziały dotychczas sto-

wanych. Pomimo wielkich nakładów na

oraz równie poważnie poszczerbioną

Ukraińskiej Republiki Ludowej.

4. Naczelne Dowództwo Wojsk

jące w odwodach obrony Warszawy,

tę akcję, rezultaty jej oceniane są na

5 Dywizję Chersońską. Armia Czerwo-

Na początku kwietnia 1919 objął

Polskich przydzieli do sztabów ope-

a teraz mogące zatrzymać posuwanie

bardzo niewielkie ilość ukraińskich żoł-

na raz po raz atakowała ugrupowanie

stanowisko szefa Sztabu Samodziel-

racyjnych wojsk ukraińskich swoich

się Konarmii. Dowództwo nad nimi objął

nierzy, którzy dali posłuch tym bolsze-

ukraińskie, za każdym razem odska-

nego Korpusu Strzelców Siczowych.

oficerów, a główna Komenda Wojsk

generał Władysław Sikorski.

wickim zabiegom. Wiadomym przecież

kując po ukraińskich kontratakach.

Po licznych stratach, jakie poniósł

Ukraińskich przydzieli, w porozumie-

Odstąpienie Budionnego od oblę-

było, że bolszewikom nie tyle chodzi

Jedenaście dni trwała ta nierówna

w walkach z Rosjanami „białymi” i „czer-

niu z Naczelnym Dowództwem Wojsk

żenia Lwowa zwolniło wojska generała

o powrót żołnierzy na Ukrainę, ile o

walka, aż w końcu Ukraińcy, widząc

wonymi”, pod koniec roku 1919, Korpus

Polskich, do polskich dowództw, od-

Stanisława Hallera, czyli 13 Dywizję

to, żeby nie przebywali oni w Polsce,

daremność swoich wysiłków, zgodzili

zostaje rozformowany, zaś jego żołnie-

działów zakładów itd. swoich oficerów

Piechoty i 1 Dywizję Jazdy pułkownika

gdzie zawsze mogą dać się zwerbować

się przejść na tereny Polski.

rze i oficerowie przechodzą na tereny

łącznikowych.

Juliusza Rómmla, do tej pory zajęte

do następnych akcji przeciwko państwu

Wiązało się to dla żołnierzy ukra-

zajmowane przez Wojsko Polskie. Na-

Strzelcy Kaniowscy przyjechali do

obroną miasta. Wojska Hallera for-

ińskich z internowaniem w obozach.

stępuje odtworzenie armii ukraińskiej.

Zamościa, kiedy w Zamościu już się

sownym marszem udały się więc za

radzieckiemu.

Józef Piłsudski, pomimo wygranej

Mocą rozkazu z 8 lutego 1920

strzelało. Jak, u Boga Ojca, kapitan

odchodzącą pod Zamość Konarmią.

Dziwne, co stało się z generałem

wojny z bolszewicką Rosją, przegrywał

pułkownik dyplomowany Marko Bez-

Bołtuć miał objąć dowodzenie, nie

Budionnego można było dopaść z

Tiutiunnykiem. To, czego wywiad bolsze-

właśnie rozgrywkę o władzę ze swoimi

ruczko zostaje dowódcą 6 Dywizji

znając sytuacji obrony miasta? Czy

dwóch stron. Od północy postępował

wicki nie mógł osiągnąć z ukraińskimi

przeciwnikami politycznymi. Znaczył w

Strzelców Siczowych. Do rozbudowu-

wobec rosyjskiego naporu obaj do-

przeciwko Konarmii Sikorski, a z po-

szeregowcami, udało mu się zukraińskim

Polsce coraz mniej i jedyne, co mógł

jącej się Dywizji pułkownik Bezruczko

wódcy mieli wymieniać między sobą

łudnia nadchodził Haller. Teraz trzeba

generałem. Są autorzy, którzy twierdzą,

zrobić dla swoich ukraińskich sojuszni-

ściągał jak największą liczbę swoich

oficerów łącznikowych?

było spowodować, żeby im bardzo

że generał Tiutiunnyk został przez OGPU

ków, to, kiedy ich uroczyście przeprosił

byłych podwładnych z rozwiązanego

Nie musieli! Obaj bez najmniej-

ruchliwy Budionny gdzieś nie uciekł.

(INO) zwabiony na teren ZSRR. No

za postępowanie władz polskich. Do

Korpusu Strzelców.

szego wysiłku rozmawiali ze sobą po

Postanowiono przyłapać go podczas,

może i zwabiony, ale generała przecież

owych przeprosin doszło dnia 15 maja

Ostatecznie Dywizja składała

rosyjsku. Obaj pochodzili z armii ro-

gdy będzie oblegał Zamość.

nikt nie porywał. W roku 1923 generał

1921 roku w obozie dla internowanych

się z: 16 Brygady Strzelców pod do-

syjskiej, pokończyli renomowane ro-

Obronę Zamościa powierzono

sam wyjechał do ZSRR. Nie oszukujmy

w Szczypiornie. Przeprosiny zostały

wództwem podpułkownika Romana

syjskie uczelnie wojskowe, a kapitan

pułkownikowi Bezruczce i jego 6 Dy-

przez obecnych tam oficerów ukra-

Suszki, utworzonej z 46 i 47 Batalio-

Bołtuć w dodatku urodził się w Peters-

wizji Strzelców Siczowych. Dowódz-

się, że był to przecież nie Związek Ra-

ińskich przyjęte bardzo dobrze i ze

nu Strzelców, 17 Brygady Strzelców

burgu jako syn carskiego generała.

two polskie w ostatniej dosłownie

dziecki, a TYLKO radziecka Ukraina.

zrozumieniem, a generał Bezruczko

pod dowództwem podpułkownika

To, że pułkownik Bezruczko udzie-

chwili wzmocniło obronę Zamościa

Pomyślnie zakończona próba ścią-

określił je nawet, jako rycerskie.

Ołeksy Woroniewa, utworzonej z 49

lił kapitanowi Bołtuciowi jak najdalszej

31 pułkiem Strzelców Kaniowskich

gnięcia na teren (niech będzie) radziec-

5 grudnia 1920 żołnierze 4 Dywizji

i 50 Batalionu Strzelców, 6 Brygady

autonomii dowodzenia, świadczy tylko

pod dowództwem kapitana Mikołaja

kiej Ukrainy jednego z najzacieklejszych

Kijowskiej i 6 Dywizji Strzelców Siczo-

Artylerii pod dowództwem pułkowni-

o tym, że zrządzeniem Opatrzności,

Bołtucia. Strzelcy Kaniowscy przyby-

wrogów Związku Radzieckiego, była

wych przybyli do Aleksandrowa Kujaw-

ka Aleksejewa, 6 Dywizjonu Kawa-

do obrony Zamościa stanęło dwóch

li do Zamościa naprawdę w ostatniej

oczywiście powodem do dumy wywiadu

skiego, gdzie władze polskie wyzna-

lerii pod dowództwem podpułkowni-

zawodowców i każdy z nich od razu

chwili. Podczas, gdy wyładowywali

bolszewickiego. Generałowi po przy-

czyły im miejsce na pobyt w obozie.

ka Janczewśkigo, kompanii saperów,

wiedział, co ma robić. O tym, że dobrze

się z pociągu na stacji w Zamościu,

jeździe na Ukrainę nie tylko nie spadł

Żołnierze ulokowali się w bara-

kompanii technicznej.

wypełnili swoją powinność, świadczy

pierwsze pododdziały bolszewickich

jeden włos z głowy, co wszyscy mogli

kach. Komendantem obozu został

Dywizja liczyła 239 oficerów oraz

tablica pamiątkowa umieszczona w

zwiadowców próbowały penetrować

zobaczyć na własne oczy, ale został on

generał Bezruczko.

2253 podoficerów i szeregowych.

zamojskim Arsenale, która obwiesz-

dojścia do miasta, a jeden z tych

W obozie przebywało 3528 osób,

Szefem Sztabu Dywizji był podpuł-

cza w języku polskim i ukraińskim: „W

pododdziałów zaczął już nawet grabić

wyróżniony zaszczytnym stanowiskiem

w tym 900 oficerów, 2504 szerego-

kownik Wsewołod Zmijenko.

hołdzie obrońcom Zamościa przed

zamojską kolegiatę.

wykładowcy na Akademii Czerwonych

wych oraz 95 kobiet i 29 dzieci (rodzi-

Dywizja trafiła na front 2 maja

bolszewicką nawałą 28-31 VIII 1920

Wokół obrony Zamościa, a głów-

Dowódców w Charkowie, gdzie wykła-

ny oficerów). Od wiosny 1921 obóz

1920. Jako jedyny duży oddział ukra-

r. Żołnierzom 6 Dywizji Strzelców Ar-

nie wokół pytania, kto dowodził obro-

dał... taktykę walk partyzanckich!

powoli pustoszał w miarę jak osadzeni

iński nie podlegała bezpośrednio do-

mii Ukraińskiej Republiki Ludowej płk.

ną Zamościa, robi się teraz czasami

Generał został też zaproszony

w nim znajdowali sobie pracę, lub że-

wództwu ukraińskiemu, a weszła w

Marka Bezruczki oraz żołnierzom pol-

tak zwaną burzę w szklance wody. Jest

przez znanego radzieckiego reżysera

nili się poza obozem. W grudniu 1921

skład 3. Armii polskiej Edwarda Rydza

skim 31 Pułku Strzelców Kaniowskich

paru autorów, którzy usiłują przekonać

filmowego Aleksandra Dowżenkę do

pozostało już tylko 1861 osób, które

– Śmigłego. Razem z tą Armią, 6 Dy-

kpt. Mikołaja Bołtucia i innych jedno-

czytelników, jakoby to pułkownik Bez-

napisania scenariusza do filmu „Zwe-

przeniesiono do obozu w Szczypior-

wizja dnia 7 maja 1920 zdobyła Kijów.

stek Wojska Polskiego”.

ruczko, nie wiadomo czemu, może z

nigora”, gdzie generał grał dodatkowo

nie. W trakcie pobytu w obozie, gene-

Do połowy maja 1920 Dywizja przyjęła

Ataki Konarmii na Zamość trwały

bezradności, a może z uprzejmości,

samego siebie, czyli generała Jurko Tiu-

rał zajmował się spisywaniem swoich

800 ochotników, w tym 150 oficerów.

nieprzerwanie przez trzy doby. Obroń-

ustąpił dowództwa kapitanowi Bołtu-

tiunnyka, ale tego złego, antyradziec-

wspomnień. W roku 1924 generał

Zacytuję opinię, jaką cieszyła się

cy miasta stanęli jednak na wysokości

ciowi, i że to właśnie kapitan Bołtuć

Bezruczko przeniósł się do Warsza-

Dywizja: „Bardzo karna, zdyscyplino-

zadania. 31 sierpnia pod Zamość pode-

dowodził obroną miasta. Nie wydaje

kiego, jako że film był propagandówką

wy. Przez pewien czas piastował sta-

wana, doświadczona jednostka („ka-

szły, ścigające Konarmię aż od Lwowa,

się, aby późniejszemu generałowi

wymierzoną w Symona Petlurę.

nowisko ministra i wiceministra spraw

drowa”, praktycznie wszyscy żołnierze

oddziały generała Hallera i otoczyły

Bołtuciowi kiedykolwiek zależało

12 lutego 1929 generał Tiutiunnyk

wojskowych w emigracyjnym rządzie

z doświadczeniem bojowym) – najlep-

zajętego oblężeniem Budionnego. Do-

na takiej reklamie. Proszę Pań-

widocznie przestał już być potrzebny

Ukraińskiej Republiki Ludowej. Stał

sza ukraińska, dorównująca bitnością

szło do słynnej bitwy pod Komarowem

stwa! Na litość Boską! Dowodzenie

propagandzie radzieckiej, bo został

też na czele Ukraińskiego Wojsko-

polskim legionowym, niestety braki

i spektakularnego pobicia bolszewic-

jest obowiązkiem, jaki przełożeni

aresztowany w Charkowie i prze-

wego Towarzystwa Historycznego,

w amunicji, zwłaszcza do ciężkiego

kiej kawalerii. Konarmia dostawszy

nakładają na oficera i nie może on

wieziony do Moskwy, gdzie czekał

wydającego opracowania historyczne

sprzętu i niskie stany”.

kopniaka od Hallera próbowała prze-

tego obowiązku komuś odstąpić,

już na niego proces sądowy. Sąd

dotyczące minionej wojny i publikacje

No, niestety. Niskie stany. To była

bić się na kierunku do Hrubieszowa,

jak miejsca przy oknie, czy stolika

„udowodnił” generałowi winę agitacji

w czasopismach historycznych.

bolączka całego wojska ukraińskiego.

ale tam czekali już na nią polscy

bliżej orkiestry. Podczas obrony Za-

antyradzieckiej i skazał go na śmierć

Generał Bezruczko zmarł w War-

Ludność Ukrainy po prostu nie chcia-

piechurzy i legioniści. Dostawszy na-

mościa mamy do czynienia z prze-

przez rozstrzelanie. Wyrok wykonano

szawie 10 lutego 1944 roku.

ła się do nich przyłączyć. Narzekanie

stępnego kopa, Konarmia już nigdy

widywaną przez oba dowództwa,

Został pochowany na cmentarzu pra-

na braki amunicji proszę odczytywać

nie pokazała się w Polsce.

polskie i ukraińskie sytuacją, kiedy

w Moskwie 20 października 1930

wosławnym na warszawskiej Woli.

tyko w takim kontekście, że co by mo-

Obrona Zamościa, walcząc w

bezpośrednio w obliczu nieprzyja-

roku.

gła dokonać Dywizja, gdyby nie nęka-

okrążeniu w dniach 29-31 VIII, nie tylko

ciela muszą ze sobą współpraco-

(„Kurier Galicyjski” nr 7/2009,

(„Kurier Galicyjski” nr 9/2009,

ły jej braki amunicji. Braki amunicji nie

skupiła na sobie całość sił ofensywy

wać Polacy i Ukraińcy.

07.04.2009 r.)

15.05.2009 r.)