Nowa książka

22

17 – 29 września 2010 * Kurier Galicyjski

a jedNak staNisŁaW W żyje

z nami rodziny państwa Siemków.

Najstarszego syna – Tadeusza posta-

nowiono ewakuować jesienią 1943

roku. Nie chodził już do szkoły, cięż-

ko pracował fizycznie, ale groziło mu

wywiezienie na roboty do Niemiec.

Drukujemy ostatni rozdział z

Rodzice i młodszy brat pożegnali go

niewydanej jeszcze książki

ze łzami w oczach, a Tadeusza za-

Tadeusza Olszańskiego „Sta-

brał ze sobą jego ojciec chrzestny –

nisławów jednak żyje”.

Kazimierz Polak, który uzyskał zgodę

władz niemieckich na przesiedlenie

TADEUsz OLszAńsKI

do Rabki. Otrzymał wagon towarowy,

Przed wojną, w 1939 roku, w

zapakował dobytek i dwa miesiące

liczącym ponad 70 tysięcy mieszkań-

trwało, nim dotarli do celu. Co chwila

ców Stanisławowie, było 28 tysięcy

bowiem odczepiano wagon od kolej-

Polaków. Dziś w Iwano-Frankiwsku

nych składów i przytrzymywano na

jest ich dwa tysiące. Mniej niż swego

torach. Dwa miesiące koczownicze-

czasu Ormian.

go życia! Kiedy weszli Sowieci, pan

Exodus polskiej ludności zaczął się

Leopold Siemek zgłosił się z miejsca

od aresztowań i wywózek na Sybir w

do Wojska Polskiego. Był kartogra-

czasie pierwszej okupacji sowieckiej w

fem, trafił do sztabu II Armii, z którą

1939 – 1941 roku. Potem, za niemiec-

doszedł do Pragi, a po demobilizacji

kiej okupacji 1941 – 1944, przyszedł

wylądował w pobliżu czeskiej granicy,

czas na eksterminację inteligencji,

w Kłodzku. Tu udało mu się załatwić

Wagon z transportu z przesiedleńcami ze stanisławowa – lipiec 1945 r., Katowice-Ligota

aresztowania, obozy koncentracyjne

– bo ciągle jeszcze był w wojsku – po-

z drugiej – pogodzenia się z rzeczy-

i wywożenie do przymusowej pracy w

niemieckie mieszkanie w Jeleniej Gó-

samej harcerskiej drużyny, do tych sa-

i Katowice nie były w stanie przyjąć

wistością. I rozliczenia. Bo w Iwa-

III Rzeszy. W tym czasie też nastąpiła

rze, dokąd ściągnął z Rabki syna

mych klubów sportowych. Mój ojciec też

osiedleńców, bo nie było wolnych

no-Frankiwsku ciągle najpiękniejszy

całkowita zagłada ludności żydow-

Tadeusza. Pani Zofia Siemkowa z

przyczynił się do ściągnięcia do Opola

mieszkań. W tych miastach zostawali

jest Stanisławów, ale przecież to

skiej – polskich obywateli, których

młodszym synem Staszkiem, z którym

syna naszych najserdeczniejszych

tylko ci, którzy mieli tu rodziny oraz

już ukraińskie miasto. Przegraliśmy

zawsze było najwięcej i stanowili o

chodziłem w ćwiczeniówce do jednej

przyjaciół państwa Niemczewskich

bliskich przyjaciół.

bowiem coś, czego i tak nie dałoby

niepowtarzalnej atmosferze miasta.

klasy, opuściła Stanisławów dopiero

– Kazimierza. Dramatyczne losy tej

Pamiętam doskonale, jak po po-

się wygrać. Zapłaciliśmy rachunek

Pod koniec wojny wszakże zaczął

późną jesienią 1945 roku. Z cztere-

polsko-węgierskiej rodziny opisałem

wrocie z Węgier tylko z ojcem, pod

za szlachecką wyższość i pieniac-

się największy odpływ Polaków. Aby

ma rodzinami w jednym towarowym

w swojej pierwszej książce o Stanisła-

koniec sierpnia 1945 roku, przez kilka

two, za niedostrzeżenie budzących

uniknąć wysyłki do pracy w najczę-

wagonie toczyli się po torach ponad

wowie. Kazik Niemczewski przebywał

miesięcy mieszkaliśmy w Krakowie,

się na przełomie XIX i XX stulecia

ściej bombardowanych fabrykach i

dwa miesiące. I po dwóch latach roz-

w czasie wojny w Budapeszcie i stu-

w pokoju z kuchnią, przy ulicy Grodz-

nacjonalizmów, które przekształciły

niemieckich miastach, wyjeżdżano do

sypki rodzina Siemków spotkała się

diował medycynę. Dokończył studia

kiej, u znajomych ze Stanisławowa. W

Rusinów w Ukraińców. Rewanż z ich

Lwowa, Tarnowa, Wieliczki, Nowego

wreszcie w Jeleniej Górze na Boże

w Niemczech i tam zaczął pracować.

sumie mieszkało nas tam pięcioro, ale

strony był prymitywny, przechodzący

Sącza. Bez względu na to, czy się

Narodzenie. Po dwóch latach wresz-

Do Opola przyjechał w 1947 roku.

w porywach, kiedy zatrzymywali się

pojęcie w swoim okrucieństwie, ludo-

miało tam rodzinę albo znajomych.

cie wspólne.

Był najmłodszym lekarzem, świet-

kolejni stanisławowiacy na dzień, dwa,

bójczy. A ponieważ ostatnia krzywda

Byle się ukryć. Z kolei do Stanisła-

Wbrew pozorom, wyjazdy do Pol-

nym pediatrą. To jego zasługą było

trzy, kłębiło się nas w sumie i po osiem,

zawsze najbardziej boli, to my czu-

wowa, w obawie przed bandami UPA,

ski odbywały się pod kontrolą radziec-

zmniejszenie śmiertelności niemowląt

a nawet do dziesięć osób, dorosłych

jemy się poszkodowani. Istnieje też

napływała polska ludność z wiosek i

kiej władzy. Panowano nad ruchem

na Opolszczyźnie.

z dziećmi! Z bagażami na klatce scho-

problem historycznych postaci, które

miasteczek.

dzięki systemowi żywności na kartki

Autor szeregu książek o Lwowie

dowej! By po krótkim odpoczynku wy-

dla Ukrainy są bohaterami, wpisany-

Brak jest jakichkolwiek danych,

oraz radzieckich paszportów. Biuro

oraz miastach Pokucia, wybitny znaw-

ruszyć na Ziemie Odzyskane. Bytom,

mi w szukanie tożsamości i walkę o

ale 27 lipca 1944 roku, w momencie

Polskiego Pełnomocnika wydawało

ca dziejów naszych Kresów, profesor

Gliwice, Kędzierzyn, Opole, Brzeg,

niepodległość, a dla nas złowrogich.

zajęcia Stanisławowa przez Armię

kartę ewakuacyjną tylko tym, którzy

Uniwersytetu Opolskiego Stanisław

Wrocław, Jelenia Góra. W Krakowie i

Problem wybaczenia i proszenia

Czerwoną, miasto było wyludnione

oddawali paszport i tym samym zrze-

Nicieja używając historycznej me-

okolicach zostawali tylko ci, którzy mieli

o wybaczenie ciągle między nami

do połowy, a polskiej ludności mogło

kali się obywatelstwa ZSRR. I dopiero

tafory stwierdził, że Stanisławów w

bliskich. Reszta, mimo niepewności,

pozostaje otwarty. A jednocześnie

być 10 – 12 tysięcy, a może nawet

z taką kartą czekało się na miejsce

gruncie rzeczy osiadł w Opolu. Jego

lęku – czy te ziemie na stałe pozostaną

nie sposób uniknąć refleksji, że po-

mniej. Prawie w całości zdecydowała

w transporcie do Polski. Ryszard

zdaniem, nie ulega wątpliwości, że

polskie – ruszała na Zachód. I tam

zostanie w dawnych granicach Rze-

się ona na opuszczenie miasta. W ra-

Harajda, który pierwszy odważył się

stanisławowianie stanowili rdzeń

zaczęła się organizować.

czypospolitej doprowadziłoby nas

mach repatriacji, jak nazwano de facto

nazwać repatriację wysiedleniem, w

późniejszej opolskiej inteligencji. I w

Niesłychanie dynamiczni w tym

do tego, co stało się w Jugosławii.

wysiedlenie. Polacy masowo decydo-

swojej wydanej w 1996 roku książce

kilku artykułach sypnął dziesiątkami

działaniu okazali się stanisławowiacy,

Wolę więc cieszyć się z braterskiej

wali się na opuszczenie Stanisławowa,

„Stanisławowiacy pół wieku później”,

nazwisk. Poczynając od fotografika

którzy wylądowali w Opolu. Dyrektor

współpracy warszawskiej dzielnicy

zostawienie swoich domów, mieszkań,

ponad pół miesiąca czekał ze swoją

Stanisława Bobera, autora wspo-

Kasy Chorych przed wojną w Sta-

Ochota, na której mieszkam czy też

ogródków i dóbr osobistych.

kolejkę w transporcie, który wyruszył

mnianego przed chwilą fotoreportażu,

nisławowie – Fikus, któremu powie-

Opola, gdzie przecież też miesz-

Motywy były proste. Wrócili So-

1 maja 1945 roku. Transporty skła-

który też w końcu wylądował w Opolu,

rzono organizację służby zdrowia w

kałem, z miejskimi władzami Iwano-

wieci. Już raz miano z nimi do czynie-

dały się początkowo z kilku do kilku-

a na poecie Bogusławie Żurakowskim

Opolu, dowiedział się, że mój ojciec

Frankiwska, a także z partnerstwa

nia. Obawiano się kolejnych areszto-

nastu krytych wagonów towarowych.

kończąc. Tezy profesora Nicieji nie

po powrocie z Węgier znalazł się w

Przykarpackiego Uniwersytetu w tym

wań i wywózek na Sybir. W Związku

Z nastaniem lata do transportów

tyle sprostował, co rozszerzył uro-

Krakowie i natychmiast ściągnął go do

mieście z Uniwersytetem Opolskim niż

Radzieckim prawie nikt nie chciał

włączono również odkryte lory. Do

dzony w Stanisławowie, wykształcony

tego miasta. Było tam dużo pustych

zaciekle protestować przeciw przyzna-

zostać również ze względu na brak

jednego wagonu lub na lorę pako-

na Politechnice Śląskiej w Gliwicach,

poniemieckich mieszkań. Przyjecha-

niu Stepanowi Banderze tytułu boha-

jakichkolwiek perspektyw. Zwłasz-

wano 4 – 5 rodzin, od 15 do 20 osób

a od 1968 roku związany z Wyższą

liśmy do Opola na początku czerwca

tera narodowego oraz honorowego

cza, że władza radziecka zaczęła

z całym dobytkiem. Najgorsze były

Szkołą Inżynieryjną w Opolu, prze-

1946 roku. Otrzymaliśmy piękne,

obywatelstwa miasta, w którym się

sprawnie działać. Natychmiast zjawiło

przerwy w podróży, czekanie. Całe

kształconą z czasem w Politechnikę

umeblowane mieszkanie przy placu

urodziłem. Trudnej do zrozumienia

się NKWD. Wszystkim znów wydano

szczęście, że na postojach stawiano

Opolską, wybitny elektrotechnik profesor

Armii Czerwonej, dziś Kopernika.

decyzji uhonorowania Bandery, bo

paszporty i stawali się obywatelami

repatriacyjne składy przy pompach z

JerzyHickiewicz.Przypomniałonogrom-

Jakaż była radość, kiedy zastaliśmy

przecież niewiele wspólnego miał on

ZSRR. Z drugiej strony, porzucenie

wodą. Z jednego z takich, trwających

ne straty, jakie poniosła stanisławowska

w Opolu nestora stanisławowskich

ze Stanisławowem, a zwłaszcza –

rodzinnych stron, wyjazd w nieznane,

10 dni postojów na rampie kolejowej

inteligencja. Nie wielu z niej ocalało,

lekarzy dra Michała Ferensiewicza,

panującą na Pokuciu atmosferą tole-

na ledwo co otrzymane Ziemie Za-

w Ligocie koło Katowic, znany stani-

bodaj jedna czwarta. Do Krakowa,

a także drugiego lekarza z naszych

rancji i współżycia. Dla mnie znacz-

chodnie, był wielką niewiadomą. Woj-

sławowski fotograf Stanisław Bober

Gliwic, Opola, Wrocławia przyjechały

stron dra Tadeusza Kecka oraz mnó-

nie ważniejszy obecnie od tego jest

na jeszcze trwała, kiedy wiosną 1945

wykonał serię zdjęć, obrazujących

więc głównie wdowy z dziećmi po

stwo przyjaciół. Ojciec swoich pacjen-

fakt, że w Iwano-Frankiwsku jest

roku otwarto w Stanisławowie biuro

gehennę repatriacji. Na jednym z

nauczycielach, lekarzach, prawnikach.

tów, a ja kolegów ze szkoły. I znów z

mnóstwo takich młodych Ukraińców,

pełnomocnika Tymczasowego Rządu

wagonów tego transportu repatrianci

I dopiero to drugie pokolenie wysiedlo-

Adasiem Bubnickim, Adasiem Czar-

którym bliżej do Polski niż do Bandery.

Narodowego Rzeczpospolitej Polski do

namalowali duży napis: RODAKÓW

nych stanisławowiaków mocno zaczęło

neckim, Zbyszkiem Jachem, Olkiem

spraw repatriacji. Wtedy też zaczęły się

WITA Stanisławów.

stanowić o strukturze swoich nowych oj-

Iwano-Frankiwsk bowiem w spadku

Jakimowem, Heńkiem i Zbyszkiem Ja-

masowe transporty kolejowe. Mnóstwo

Na tych pierwszych postojach

czyzn. Ciągle mając w pamięci i sercach

po Stanisławowie kontynuuje tradycje

worskim, Tadziem Kamińskim, Jurkiem

jednak rodzin wyjeżdżało na raty, ciągle

jednak Rodacy nie byli w stanie przyjąć

sentyment do stron, z których przywę-

Aten Pokucia i stał się miastem uni-

Krzemińskim, Zbyszkiem i Frankiem

łudząc się możliwością zmiany sytuacji,

stanisławowiaków. Owszem, wycho-

drowali. I wspólnie znów wracając do

wersyteckim. Istnieją tam trzy wyższe

Krausem, czy Władkiem Mihuło-

a więc i powrotu. Przymus i nadzieja

dzono na rampy, przynoszono wodę,

Stanisławowa. Już Iwano-Frankiwska.

uczelnie, studiuje mnóstwo młodzieży.

wiczem, uczyliśmy się w tej samej

zmagały się ze sobą.

chleb, leki, zapraszano do znajdujących

Z zadrą straconej ojcowizny.

Na uniwersytecie jest wydział poloni-

szkole, w I gimnazjum i liceum im. Miko-

Klasycznym takim przykładem

się przy torach domów, ale nie było

Tak, mamy problem. Z jednej stro-

styki, wielu innych też uczy się pol-

łaja Kopernika, pod piastowską wieżą w

były losy serdecznie zaprzyjaźnionej

miejsc pod dachem na stałe. Kraków

ny – tęsknoty za tym, co straciliśmy,

skiego. Dla tego pokolenia jesteśmy

Opolu. I oczywiście, należeliśmy do tej